मातृ [mātṛ] f. f. [मान् पूजायां तृच् नलोपः
[Uṇ.2.94] ]
A mother; मातृवत् परदारेषु यः पश्यति स पश्यति; सहस्रं तु पितॄन् माता गौरवेणातिरिच्यते Subhāṣ माता किल मनुष्याणां देवतानां च दैवतम्
[Madhyamavyāyoga 1.37;] माता च परमं दैवतं समा च पुत्रेषु इत्येतैरुपबध्यमानो जननीवचनोऽवगम्यते ŚB. on
[MS.1.1.14.] Mother as a term of respect or endearment; मातर्लक्ष्मि भजस्व कंचिदपरम्
[Bh.3.64,87;] अयि मातर्देवयजनसंभवे देवि सीते
[U.4.] A cow.
An epithet of Lakṣmī.
An epithet of Durgā.
Ether, sky.
The earth.
A divine mother; मातृभ्यो बलिमुपहर
[Mk.1.] An epithet of Revatī.
N. N. of several plants; आखुकर्णी, इन्द्रवारुणी and जटामांसी &c. -pl.
An epithet of the divine mothers, said to attend on Śiva, but usually on Skanda. (They are usually said to be 8: ब्राह्मी माहेश्वरी चण्डी वाराही वैष्णवी तथा । कौमारी चैव चामुण्डा चर्चिकेत्यष्ट मातरः ॥ or, according to some, only seven: ब्राह्मी माहेश्वरी चैव कौमारी वैष्णवी तथा । माहेन्द्री चैव वाराही चामुण्डा सप्त मातरः ॥ Some increase the number to sixteen).
N. N. of eight classes of female ancestors of Manes. -m.
A measurer.
Ved. A maker, builder, creator.
A knower, one having true knowledge.
Life or soul (जीव) [cf. L. Mater.] -Comp.
-केशटः a maternal uncle.-गणः the collection of the divine mothers.
-गन्धिनी an unnatural mother; हनिष्याम्यधुनैवाहं कैकेयीं मातृगन्धिनीम्
[A. Rām.2.8.7.] -गामिन् m. m. one who has committed incest with his mother.
-गोत्रम् a mother's family.-ग्रामः the female sex, womankind.
-घातः, -घातकः, -घातिन् m. m.,
-घ्नः a matricide.
घातुकः a matricide.
an epithet of Indra.
चक्रम् the group of divine mothers.
a kind of mystical circle.
-ज्ञ a. a. honouring a mother.
-देव a. a. having a mother for one's god, adoring mother like a god; मातृदेवो भव
[T. Up.1.11.] -दोषः the defect or inferiority of a mother (being of a lower caste); ताननन्तरनाम्नस्तु मातृदोषात् प्रचक्षते
[Ms.1.] 14.
-नन्दनः an epithet of Kārtikeya.
-पक्ष a. a. belonging to the mother's side or line. (-क्षः) maternal kinsmen.
-पितृ m. m. (dual) forming मातापितरौ or मातर- पितरौ) parents.
-पुत्रौ (मातापुत्रौ) a mother and son.-पूजनम् worship of the divine mothers.
-बन्धुः, -बान्धवः a maternal kinsman; मातृबन्धुनिवासिनं भरतम्
[R.12.12.] (-pl.) a class of relatives on the mother's side; they are thus specified: मातुः पितुः स्वसुः पुत्रा मातुर्मातुः स्वसुः सुताः । मातुर्मातुलपुत्राश्च विज्ञेया मातृबन्धवः ॥
-भक्तिः devotion to a mother; इमं लोकं मातृभक्त्या ...... ब्रह्मलोकं समश्नुते
[Ms.2.233.] -भावः maternity.
-भोगीण a. a. fit to be enjoyed or possessed by a mother.
-मण्डलम् the collection of the divine mothers.
-मातृ f. f. an epithet of Pārvatī.
-मुखः, -शासितः a foolish fellow, simpleton.-यज्ञः a sacrifice offered to the divine mothers.
-वधः the murder of a mother (with Buddhists one of the five unpardonable sins.)-वाहिनी f. a kind of bird; bat.
-स्वसृ f. f. (मातृष्वसृ or मातुःस्वसृ) a mother's sister, a maternal aunt.
-स्वसेयः (मातृष्वसेयः) a mother's sister's son. (-यी) the daughter of a maternal aunt; so मातृष्वस्रीयः -या.