पाद २ - खण्ड २५
व्याकरणमहाभाष्य म्हणजे पाणिनि लिखीत अष्टाध्यायीतील काही निवडक सूत्रांवर पतञ्जलिने केलेले भाष्य. या ग्रंथाची रचना ई.पू २०० ते ई.पू १४० मध्ये केली गेली, असे मत व्याकरण पंडितांचे आहे.
१ - १३ - इह कस्मात् न भवति ॒ ग्रामार्धः , नगरार्धः इति ।
२ - १३ - अर्धशब्दस्य नपुंसकलिङ्गस्य इदम् ग्रहणम् पुंलिङ्गः च अयम् अर्धशब्दः ।
३ - १३ - क्व पुनः अयम् नपुंसकलिङ्गः क्व पुंलिङ्गः ।
४ - १३ - समप्रविभागे नपुंसकलिङ्गः , अवयववाची पुंलिङ्गः ।
५ - १३ - इह कस्मात् न भवति ॒ अर्धम् पिप्पलीनाम् इति ।
६ - १३ - न वा भवति अर्धपिप्पल्यः इति ।
७ - १३ - भवति यदा खण्डसमुच्चयः ॒ अर्धपिप्पली च अर्धपिप्पली च अर्धपिप्पली च अर्धपिप्पल्यः इति ।
८ - १३ - यद तु एतत् वाक्यम् भवति अर्धम् पिप्पलीनाम् इति तदा न भवितव्यम् ।
९ - १३ - तदा कस्मात् न भवति ।
१० - १३ - एकाद्खिकरणे इति वर्तते ।
११ - १३ - न तर्हि इदानीम् इदम् भवति ॒ अर्धराशिः इति ।
१२ - १३ - भवति ।
१३ - १३ - एकम् एतत् अधिकरणम् यः असौ राशिः नाम ।
१ - ६४ - अन्यतरस्याङ्ग्रहणम् किमर्थम् ।
२ - ६४ - अन्यतरस्याम् समासः यथा स्यात् ।
३ - ६४ - समासेन मुक्ते वाक्यम् अपि यथा स्यात् ।
४ - ६४ - द्वितीयम् भिक्षायाः इति ।
५ - ६४ - न एतत् अस्ति प्रयोजनम् ।
६ - ६४ - प्रकृता महाविभाषा ।
७ - ६४ - तया वाक्यम् अपि भविष्यति ।
८ - ६४ - इदम् तर्हि प्रयोजनम् ।
९ - ६४ - एकदेशिसमासेन मुक्ते षष्ठीसमासः अपि यथा स्यात् ।
१० - ६४ - भिक्षाद्वितीयम् इति ।
११ - ६४ - एतत् अपि न अस्ति प्रयोजनम् ।
१२ - ६४ - अयम् अपि विभाषा षष्ठीसमासः अपि ।
१३ - ६४ - तौ उभौ वचनात् भविष्यतः ।
१४ - ६४ - अतः उत्तरम् पठति ।
१५ - ६४ - द्वितीयादीनाम् विभाषाप्रकरणे विभाषावचनम् ज्ञापकम् अवयवविधाने सामान्यविधानाभावस्य ।
१६ - ६४ - द्वितीयादीनाम् विभाषाप्रकरणे विभाषावचनम् क्रियते ज्ञापार्थम् ।
१७ - ६४ - किम् ज्ञाप्यते ।
१८ - ६४ - एतत् ज्ञापयति आचार्यः ।
१९ - ६४ - अवयवविधौ सामान्यविधिः न भवति इति ।
२० - ६४ - किम् एतस्य ज्ञापने प्रयोजनम् ।
२१ - ६४ - भिनत्ति छिनत्ति ।
२२ - ६४ - श्नमि कृते शप् न भवति ।
२३ - ६४ - न एतत् अस्ति प्रयोजनम् ।
२४ - ६४ - शबादेशाः श्यनादयः करिष्यन्ते ।
२५ - ६४ - तत् तर्हि शपः ग्रहणम् कर्तव्यम् ।
२६ - ६४ - न कर्तव्यम् ।प्रकृतम् अनुवर्तते ।
२७ - ६४ - क्व प्रकृतम् ।
२८ - ६४ - कर्तरि शप् इति ।
२९ - ६४ - तत् वै प्रथमानिर्दिष्टम् षष्ठीनिर्दिष्टेन च इह अर्थः ।
३० - ६४ - रुधादिभ्यः इति एषा पञ्चमी शप् इति प्रथमायाः षष्थीम् प्रकल्पयिष्यति तस्मात् इति उत्तरस्य इति ।
३१ - ६४ - प्रत्ययविधिः अयम् न च प्रत्ययविधौ पञ्चम्यः प्रकल्पिकाः भवन्ति ।
३२ - ६४ - न अयम् प्रत्ययविधिः ।
३३ - ६४ - विहितः प्रत्ययः प्रकृतः च अनुवर्तते ।
३४ - ६४ - एवम् तर्हि ज्ञापयति आचार्यः यत्र उत्सर्गापवादम् विभाषा तत्र अपवादेन मुक्ते उत्सर्गः न भवति इति ।
३५ - ६४ - किम् एतस्य ज्ञापने प्रयोजनम् ।
३६ - ६४ - दिक्पूर्वपदात् ङीप् ।
३७ - ६४ - प्राङ्मुखी प्राङ्मुखा प्रत्यङ्मुखी प्रत्यङ्मुखा ।
३८ - ६४ - ङीप मुक्ते ङीष् न भवति ।
३९ - ६४ - न एतत् अस्ति प्रयोजनम् ।
४० - ६४ - वक्ष्यति एतत् ।
४१ - ६४ - दिक्पूर्वपदात् ङीषः अनुदात्तत्वम् ङीब्विधाने हि अन्यत्र अपि ङीष्विषयात् ङीप्प्रसङ्गः इति ।
४२ - ६४ - इदम् तर्हि प्रयोजनम् ।
४३ - ६४ - अर्धपिप्पली अर्धकोशातकी ।
४४ - ६४ - एकदेशिसमासेन मुक्ते षष्ठीसमासः न भवति ।
४५ - ६४ - उन्मत्तगङ्गम् लोहितगङ्गम् ।
४६ - ६४ - अव्ययीभावेन मुक्ते बहुव्रीहिः न भवति ।
४७ - ६४ - दाक्षिः प्लाक्षिः ।
४८ - ६४ - इञा मुक्ते अण् न भवति ।
४९ - ६४ - यदि एतत् ज्ञाप्यते उपगोः अपत्यम् औपगवः ।
५० - ६४ - तद्धितेन मुक्ते उपग्वपत्यम् इति न सिध्यति ।
५१ - ६४ - अस्ति अत्र विशेषः ।
५२ - ६४ - द्वे हि अत्र विभाषा ।
५३ - ६४ - दैवयज्ञिशौचिवृक्षिसात्यमुग्रिकाण्ठेविद्धिभ्यः अन्यतरस्याम् इति समर्थानाम् प्रथमात् वा इति च ।
५४ - ६४ - तत्र एकय वृत्तिः भविष्यति अपरय वृत्तिविषये विभाषपवादः ।
५५ - ६४ - क्रियमाणे अपि वै अन्यतरस्याङ्ग्रहणे षष्ठीसमासः न प्राप्नोति ।
५६ - ६४ - किम् कारणम् ।
५७ - ६४ - पूरणेन इति प्रतिषेधात् ।
५८ - ६४ - न एतत् पूरणान्तम् ।
५९ - ६४ - अना एतत् पर्यवपन्नम् ।
६० - ६४ - एतत् अपि पूरणान्तम् एव ।
६१ - ६४ - कथ. पूरणम् नाम अर्थः तम् आह तीयशब्दः ।
६२ - ६४ - अतः पूरणम् ।
६३ - ६४ - यः असौ पूरणान्तात् स्वार्थे भागे अन् सः अपि पूरणम् एव ।
६४ - ६४ - एवम् तर्हि अन्यतरस्याङ्ग्रहणसामर्थ्यात् षष्ठीसमासः अपि भविष्यति ।
१ - २० - किमर्थः चकारः ।
२ - २० - अनुकरषणार्थः ।
३ - २० - अन्यतरस्याम् इति एतत् अनुकृष्यते ।
४ - २० - किम् प्रयोजनम् ।
५ - २० - अन्यतरस्याम् समासः यथा स्यात् ।
६ - २० - समासेन मुक्ते वाक्यम् अपि यथ स्यात् ।
७ - २० - जीविकाम् प्राप्तः इति ।
८ - २० - न एतत् अस्ति प्रयोजनम् ।
९ - २० - प्रकृता महाविभाषा ।
१० - २० - तया वाक्यम् भविष्यति ।
११ - २० - इदम् तर्हि प्रयोजनम् ।
१२ - २० - द्वितीयासमासः अपि यथ स्यात् ।
१३ - २० - जीविकाप्राप्तः इति ।
१४ - २० - एतत् अपि न अस्ति प्रयोजनम्. अयम् अपि उच्यते द्वितीयासमासः अपि ।
१५ - २० - तत् उभयम् वचनात् भविष्यति ।
१६ - २० - एवम् तर्हि न अयम् अनुकर्षणार्थः चकारः ।
१७ - २० - किम् तर्हि ।
१८ - २० - अत्वम् अनेन विधीयते ।
१९ - २० - प्राप्तापन्ने द्वितीयान्तेन सह समस्येते अत्वम् च भवति प्राप्तपन्नयोः इति ।
२० - २० - प्राप्ता जीविकाम् प्राप्तजीविका आपन्ना जीविकाम् आपन्नजिविका ।
१ - १२ - किम्प्रधानः अयम् समासः ।
२ - १२ - उत्तरपदार्थप्रधानः ।
३ - १२ - यदि उत्तरपदार्थप्रधानः सधर्मणा अनेन अन्यैः उत्तरपदार्थप्रधानैः भवितव्यम् ।
४ - १२ - अन्येषु च उत्तरपदार्थप्रधानेषु या एव असौ अन्तर्वर्तिनी विभक्तिः तस्याः समासे अपि श्रवणम् भवति ॒ राज्ञः पुरुषः राजपुरुषः इति ।
५ - १२ - इह पुनः वाक्ये षष्ठी समासे प्रथमा ।
६ - १२ - केन एतत् एवम् भवति ।
७ - १२ - यः असौ मासजातयोः अभिसम्बन्धः सः समासे निवर्तते ।
८ - १२ - अभिहितः सः अर्थः अन्तर्भूतः प्रातिपदिकार्थः सम्पन्नः ।
९ - १२ - तत्र प्रातिपदिकार्थे प्रथमा इति प्रथमा भवति ।
१० - १२ - न तर्हि इदानीम् इदम् भवति ॒ मासजातस्य इति ।
११ - १२ - भवति ।
१२ - १२ - बाह्यम् अर्थम् अपेक्ष्य षष्ठी ।
१ - ३६ - कालस्य येन समासः तस्य अपरिमाणित्वात् अनिर्देशः ।
२ - ३६ - कालस्य येन समासः सः अपरिमाणी ।
३ - ३६ - तस्य अपरिमाणित्वात् अनिर्देशः ।
४ - ३६ - अगमकः निर्देशः अनिर्देशः ।
५ - ३६ - न हि जातस्य मासः परिमाणम् ।
६ - ३६ - कस्य तर्हि ।
७ - ३६ - त्रिंशद्रात्रस्य ।
८ - ३६ - तत् यथा ।
९ - ३६ - द्रोणः बदराणाम् देवदत्तस्य इति ।
१० - ३६ - न देवदत्तस्य द्रोणः परिमाणम् ।
११ - ३६ - कस्य तर्हि ।
१२ - ३६ - बदराणाम् ।
१३ - ३६ - सिद्धम् तु कालपरिमाणम् यस्य स कालः तेन ।
१४ - ३६ - सिद्धम् एतत् ।
१५ - ३६ - कथम् ।
१६ - ३६ - कालपरिमाणम् यस्य स कालः तेन समस्यते इति वक्तव्यम् ।
१७ - ३६ - सिध्यति ।
१८ - ३६ - सूत्रम् तर्हि भिद्यते ।
१९ - ३६ - यथान्यासम् एव अस्तु ।
२० - ३६ - ननु च उक्तम् कालस्य येन समासः तस्य अपरिमाणित्वात् अनिर्देशः इति ।
२१ - ३६ - कम् पुनः कालम् मत्वा भवान् आह कालस्य येन समासः तस्य अपरिमाणित्वात् अनिर्देशः इति ।
२२ - ३६ - येन मूर्तीनाम् उपचयाः च अपचयाः च लक्ष्यन्ते तम् कालम् आहुः ।
२३ - ३६ - तस्य एव कया चित् क्रियया युक्तस्य अहः इति च भवति रात्रिः इति च ।
२४ - ३६ - कया क्रियया ।
२५ - ३६ - आदित्यगत्या ।
२६ - ३६ - तया एव असकृत् आवृत्तया मासः इति भवति संवत्सरः इति च ।
२७ - ३६ - यदि एवम् जातस्य मासः परिमाणम् ।
२८ - ३६ - एकवचनद्विगोः च उपसङ्ख्यानम् । एकवचनान्तानाम् इति वक्तव्यम् ।
२९ - ३६ - इह मा भूत् ।
३० - ३६ - मासौ जातस्य मासाः जातस्य इति ।
३१ - ३६ - द्विगोः च इति वक्तव्यम् इह अपि यथा स्यात् ॒ द्विमासजातः , त्रिमासजातः ।
३२ - ३६ - उक्तम् वा ।
३३ - ३६ - किम् उक्तम् ।
३४ - ३६ - एकवचने तावत् उक्तम् अनभिधानात् इति ।
३५ - ३६ - द्विगोः किम् उक्तम् ।
३६ - ३६ - उत्तरपदेन परिमाणिन द्विगोः समासवचनम् इति ।
१ - ९३ - किम्प्रधानः अयम् समासः ।
२ - ९३ - उत्तरपदार्थप्रधानः ।
३ - ९३ - यदि उत्तरपदार्थप्रधानः अब्राह्मणम् आनय इति उक्ते ब्राह्मणमात्रस्य आनयनम् प्राप्नोति ।
४ - ९३ - अन्यपदार्थप्रधानः तर्हि भविष्यति ।
५ - ९३ - यदि अन्यपदार्थप्रधानः , अवर्षा हेमन्तः इति हेमन्तस्य यत् लिङ्गम् वचनम् च तत् समासस्य अपि प्राप्नोति ।
६ - ९३ - पूर्वपदार्थप्रधानः तर्हि भविष्यति ।
७ - ९३ - यदि पूर्वपदार्थप्रधानः अव्ययसञ्ज्ञा प्राप्नोति ॒ अव्ययम् हि अस्य पूर्वपदम् इति ।
८ - ९३ - न एषः दोषः ।
९ - ९३ - पाठेन अव्ययसञ्ज्ञा क्रियते ।
१० - ९३ - न च नञ्समासः तत्र पठ्यते ।
११ - ९३ - यदि अपि नञ्समासः न पठ्यते नञ् तु पठ्यते ।
१२ - ९३ - पाठेन अपि अव्ययसञ्ज्ञायाम् सत्याम् अभिदेहेयवत् लिङ्गवचनानि भवन्ति ।
१३ - ९३ - यः च इह अर्थः अभिधीयते न तस्य लिङ्गसङ्ख्याभ्याम् योगः अस्ति ।
१४ - ९३ - न इदम् वाचनिकम् अलिङ्गता असङ्ख्यता व ।
१५ - ९३ - किम् तर्हि ।
१६ - ९३ - स्वाभाविकम् एतत् ।
१७ - ९३ - तत् यथा॒ समानम् ईहमानानाम् अधीयानानाम् च के चित् अर्थैः युज्यन्ते अपरे न ।
१८ - ९३ - न च इदानीम् कः चित् अर्थवान् इति कृत्वा सर्वैः अर्थवद्भिः शक्यम् भवितुम् कः चित् अनर्थकः इति कृत्वा सर्वैः अनर्थकैः ।
१९ - ९३ - तत्र किम् अस्माभिः शक्यम् कर्तुम् ।
२० - ९३ - यत् नञः प्राक् समासात् लिङ्गसङ्ख्याभ्याम् योगः न अस्ति समासे च भवति स्वाभाविकम् एतत् ।
२१ - ९३ - अथ वा आश्रयतः लिङ्गवचनानि भविष्यन्ति ।
२२ - ९३ - गुङवचनानाम् हि शब्दानाम् आश्रयतः लिङ्गवचनानि भवन्ति ।
२३ - ९३ - तत् यथा ॒ शुक्लम् वस्त्रम् , शुक्ला शाटी शुक्लः कम्बलः , शुक्लौ कम्बलौ शुक्लाः कम्बलाः इति ।
२४ - ९३ - यत् असौ द्रव्यम् श्रितः भवति गुणः तस्य यत् लिङ्गम् वचनम् च तत् गुणस्य अपि भवति ।
२५ - ९३ - एवम् इह अपि यत् असौ द्रव्यम् श्रितः भवति समासः तस्य यत् लिङ्गम् वचनम् च तत् समासस्य अपि भविष्यति ।
२६ - ९३ - अथ वा पुनः अस्तु उत्तरपदार्थप्रधानः ।
२७ - ९३ - ननु च उक्तम् अब्राह्मणम् आनय इति उक्ते ब्राह्मणमात्रस्य आनयनम् प्राप्नोति इति ।
२८ - ९३ - न एषः दोषः ।
२९ - ९३ - इदम् तावत् अयम् प्रष्टव्यः ॒ अथ इह राजपुरुषम् आनय इति उक्ते पुरुषमात्रस्य आनयनम् कस्मात् न भवति ।
३० - ९३ - अस्ति अत्र विशेषः ।
३१ - ९३ - राजा विशेषकः प्रयुज्यते ।
३२ - ९३ - तेन विशिष्टस्य आनयनम् भवति ।
३३ - ९३ - इह अपि तर्हि नञ् विशेषकः प्रयुज्यते ।
३४ - ९३ - तेन नञ्विशिष्टस्य आनयनम् भविष्यति ।
३५ - ९३ - कः पुनः असौ ।
३६ - ९३ - निवृत्तपदार्थकः ।
३७ - ९३ - यदा पुनः अस्य पदार्थः निवर्तते किम् स्वाभाविकी निवृत्तिः आहोस्वित् वाचनिकी ।
३८ - ९३ - किम् च अतः ।
३९ - ९३ - यदि स्वाभाविकी किम् नञ् प्रयुज्यमानः करोति ।
४० - ९३ - अथ वाचनिकी तत् वक्तव्यम् ॒ नञ् प्रयुज्यमानः पदार्थम् निवर्तयति इति ।
४१ - ९३ - एवम् तर्हि स्वाभाविकी निवृत्तिः ।
४२ - ९३ - ननु च उक्तम् किम् नञ् प्रयुज्यमानः करोति इति ।
४३ - ९३ - नञ् प्रयुज्यमानः पदार्थम् निवर्तयति कथम् ।
४४ - ९३ - कीलप्रतिकीलवत् ।
४५ - ९३ - तत् यथा कीलः आहन्यमानः प्रतिकीलम् निर्हन्ति ।
४६ - ९३ - यदि एतत् नञः माहात्म्यम् स्यात् न जातु चित् राजानः हस्त्यश्वम् बिभृयुः ।
४७ - ९३ - न इति एव राजानः ब्रूयुः ।
४८ - ९३ - एवम् तर्हि स्वाभाविकी निवृत्तिः ।
४९ - ९३ - ननु च उक्तम् किम् नञ् प्रयुज्यमानः करोति इति ।
५० - ९३ - नञ्निमित्ता तु उपलब्धिः ।
५१ - ९३ - तत् यथा समन्धकारे द्रव्याणाम् समवस्थितानाम् प्रदीप्निमित्तम् दर्शनम् न च तेषाम् प्रदीपः निर्वर्तकः भवति ।
५२ - ९३ - यदि पुनः अयम् निवृत्तपदार्थकः किमर्थम् ब्राह्मणशब्दः प्रयुज्यते ।
५३ - ९३ - एवम् यथा विज्ञयेत अस्य पदार्थः निवर्तते इति ।
५४ - ९३ - न इति हि उक्ते सन्देहः स्यात् कस्य पदार्थः निवर्तते इति ।
५५ - ९३ - तत्र असन्देहार्थम् ब्राह्मणशब्दः प्रयुज्यते ।
५६ - ९३ - एवम् वा एतत् ।
५७ - ९३ - अथ वा सर्वे एते शब्दाः गुणसमुदायेषु वर्तन्ते ब्राह्मणः क्षत्रियः वैश्यः शूद्रः इति । तपः श्रुतम् च योनिः च इति एतद् ब्राह्मणकारकम् ।
५८ - ९३ - तपःश्त्रुताभ्याम् यः हीनः जातिब्राह्मणः एव सः । तथा गौरः शुच्याचारः पिङ्गलः कपिलकेशः इति एतान् अपि अभ्यन्तरान् ब्राह्मण्ये गुणान् कुर्वन्ति ।
५९ - ९३ - समुदायेषु च वृत्ताः शब्दाः अवयवेषु अपि वर्तन्ते. तद् यथा ।
६० - ९३ - पूर्वे पञ्चालाः उत्तरे पञ्चालाः तैलम् भुक्तम् घृतं भुक्तम् शुक्लः नीलः कपिलः कृष्णः इति ।
६१ - ९३ - एवम् अयम् समुदाये ब्राह्मणशब्दः प्रवृत्तः अवयवेषु अपि वर्तते जातिहीने गुणहीने च ।
६२ - ९३ - गुणहीने तावत्. अब्राह्मणः अयम् यः तिष्ठन् मूत्रयति ।
६३ - ९३ - अब्राह्मणः अयं यः गच्छन् भक्षयति ।
६४ - ९३ - जातिहीने सन्देहात् दुरुपदेशात् च ब्राह्मणशब्दः वर्तते ।
६५ - ९३ - सन्देहात् तावत् ॒ गौरम् शुच्याचारं पिङ्गलम् कपिलकेशम् दृष्ट्वा अध्यवस्यति ब्राह्मणः अयम् इति ।
६६ - ९३ - ततः पश्चात् उपलभते न अयं ब्राह्मणः अब्राह्मणः अयम् इति ।
६७ - ९३ - तत्र सन्देहात् च ब्राह्मणशब्दः वर्तते जातिकृता च अर्थस्य निवृत्तिः ।
६८ - ९३ - दुरुपदेशात् ॒ दुरुपदिष्टम् अस्य भवति अमुष्मिन् अवकाशे ब्राह्मणः तम् आनय इति ।
६९ - ९३ - स तत्र गत्वा यम् पश्यति तम् अध्यवस्यति ब्राह्मणः अयम् इति ।
७० - ९३ - ततः पश्चात् उपलभते न अयं ब्राह्मणः अब्राह्मणः अयम् इति ।
७१ - ९३ - तत्र दुरुपदेशात् च ब्राह्मणशब्दः वर्तते जातिकृता च अर्थस्य निवृत्तिः ।
७२ - ९३ - आतः च सन्देहात् दुरुपदेशात् वा ।
७३ - ९३ - न हि अयम् कालम् माषराशिवर्णम् आपणे आसीनम् दृष्ट्वा अध्यवस्यति ब्राह्मणः अयम् इति ।
७४ - ९३ - निर्ज्ञातम् तस्य भवति ।
७५ - ९३ - इदम् खलु अपि भूयः उत्तरपदार्थप्राधान्ये सति सङ्गृहीतम् भवति ।
७६ - ९३ - किम् ।
७७ - ९३ - अनेकम् इति ।
७८ - ९३ - किम् अत्र सङ्गृहीतम् ।
७९ - ९३ - एकवचनम् ।
८० - ९३ - कथम् पुनः एकस्य प्रतिषेधेन अनेकस्य सम्प्रत्ययः स्यात् ।
८१ - ९३ - प्रसज्य अयम् क्रियागुणौ ततः पश्चात् निवृत्तिम् करोति ।
८२ - ९३ - तत् यथा ॒ आसय शायय भोजय अनेकम् इति ।
८३ - ९३ - यदि अपि तावत् अत्र एतत् शक्यते वक्तुम् यत्र क्रियागुणौ प्रसज्येते यत्र खलु न प्रसज्येते तत्र कथम् ॒ अनेकः तिष्ठति इति ।
८४ - ९३ - भवति च एवञ्जातीयकानाम् अपि एकस्य प्रतिषेधेन बहूनाम् सम्प्रत्ययः ।
८५ - ९३ - तत् यथा न नः एकम् प्रियम् न नः एकम् सुखम् इति ।
८६ - ९३ - इह अब्राह्मणत्वम् अब्राह्मणता परत्वात् त्वतलौ प्राप्नुतः ।
८७ - ९३ - तत्र कः दोषः ।
८८ - ९३ - स्वरे हि दोषः स्यात् ।
८९ - ९३ - अब्राह्मणत्वम् इति एवम् स्वरः प्रसज्येत ।
९० - ९३ - अब्राह्मणत्वम् इति च इष्यते ।
९१ - ९३ - नञ्समासे भाववचने उक्तम् ।
९२ - ९३ - किम् उक्तम् ।
९३ - ९३ - त्वतल्भ्याम् नञ्समासः पूर्वप्रतिषिद्धम् स्वर्सिद्ध्यर्थम् इति ।
१ - ५ - ईषत् गुणवचनेन ।ईषत् गुणवचनेन इति वक्तव्यम् ।
२ - ५ - अकृता इति उच्यमाने इह च प्रसज्येत ।
३ - ५ - ईषत् गार्ग्यः इति ।
४ - ५ - इह च न स्यात् ।
५ - ५ - ईषत्कडारः ।
१ - ३१ - कृद्योगा च ।
२ - ३१ - कृद्योगा च षष्ठी समस्यते इति वक्तव्यम् ।
३ - ३१ - इध्मप्रव्रश्चनः पलाशशातनः ।
४ - ३१ - किमर्थम् इदम् उच्यते ।
५ - ३१ - प्रतिपदविधाना च षष्ठी न समस्यते इति वक्ष्यति ।
६ - ३१ - तस्य अयम् पुरस्तात् अपकर्षः ।
७ - ३१ - का पुनः षष्ठीप्रतिपदविधाना का कृद्योगा ।
८ - ३१ - सर्वा षष्ठी प्रतिपदविधाना शेषलक्षणाम् वर्जयित्वा ।
९ - ३१ - कर्तृकर्मणोः कृति इति या षष्ठी सा कृद्योगा ।
१० - ३१ - तत्स्थैः च गुणैः ।
११ - ३१ - तत्स्थैः च गुणैः षष्थीगुणैः षष्ठी समस्यते इति वक्तव्यम् ।
१२ - ३१ - ब्राह्मणवर्णः चन्दनगन्धः पटहशब्दः नधीघोषः ।
१३ - ३१ - न तु तद्विशेषणैः ।
१४ - ३१ - न तु तद्विशेषणैः इति वक्तव्यम् ।
१५ - ३१ - इह मा भूत् ।
१६ - ३१ - घृतस्य तीव्रः चन्दनस्य मृदुः इति ।
१७ - ३१ - किमर्थम् इदम् उच्यते ।
१८ - ३१ - गुणेन इति प्रतिषेधम् वक्ष्यति ।
१९ - ३१ - तस्य अयम् पुरस्तात् अपकर्षः ।
२० - ३१ - किम् कारणम् गुणेन न इति उच्यते न पुनः गुणवचनेन इति उच्यते ।
२१ - ३१ - न एवम् शक्यम् ।
२२ - ३१ - इह हि न स्यात् ।
२३ - ३१ - काकस्य कार्ष्ण्यम् कण्टकस्य तैक्ष्ण्यम् बलाकायाः शौक्ल्यम् इति ।
२४ - ३१ - एतत् एव तस्मिन् योगे उदाहरणम् ।
२५ - ३१ - यत् वै ब्राह्मणस्य शुक्लाः वृषलस्य कृष्णाः इति असामर्थ्यात् अत्र न भविष्यति ।
२६ - ३१ - कथम् असामर्थ्यम् ।
२७ - ३१ - सापेक्षम् असमर्थम् भवति इति ।
२८ - ३१ - द्रव्यम् अत्र अपेक्ष्यते दन्ताः ।
२९ - ३१ - तस्मात् गुणेन न इति वक्तव्यम् ।
३० - ३१ - गुणेन न इति उच्यमाने तत्स्थैः च गुणैः इति वक्तव्यम् ।
३१ - ३१ - तत्स्थैः च गुणैः इति उच्यमाने न तु तद्विशेषणैः इति वक्तव्यम् ।
१ - ४ - प्रतिपदविधाना च ।
२ - ४ - प्रतिपदविधाना च षष्ठी न समस्यते इति वक्तव्यम् ।
३ - ४ - इह मा भूत् ।
४ - ४ - सर्पिषः ज्ञानम् मधुनः ज्ञानम् इति ।
१ - ६१ - गुणे किम् उदाहरणम् ।
२ - ६१ - ब्राह्मणस्य शुक्लाः वृषलस्य कृष्णाः इति ।
३ - ६१ - न एतत् अस्ति प्रयोजनम् ।
४ - ६१ - असामर्थ्यात् अत्र न भविष्यति ।
५ - ६१ - कथम् असामर्थ्यम् ।
६ - ६१ - सापेक्षम् असमर्थम् भवति इति ।
७ - ६१ - द्रव्यम् अत्र अपेक्ष्यते दन्ताः ।
८ - ६१ - इदम् तर्हि काकस्य कार्ष्ण्यम् कण्टकस्य तैक्ष्ण्यम् बलाकायाः शौक्ल्यम् इति ।
९ - ६१ - इदम् अपि उदाहरणम् ब्राह्मणस्य शुक्लाः वृषलस्य कृष्णाः इति ।
१० - ६१ - ननु च उक्तम् ।
११ - ६१ - असामर्थ्यात् अत्र न भविष्यति ।
१२ - ६१ - कथम् असामर्थ्यम् ।
१३ - ६१ - सापेक्षम् असमर्थम् भवति इति ।
१४ - ६१ - द्रव्यम् अत्र अपेक्ष्यते दन्ताः इति ।
१५ - ६१ - न एषः दोषः ।
१६ - ६१ - भवति वै कस्य चित् अर्थात् प्रकरणात् वा अपेक्ष्यम् निर्ज्ञातम् तदा वृत्तिः प्राप्नोति ।
१७ - ६१ - सति किम् उदाहरणम् ।
१८ - ६१ - ब्रह्मणस्य पक्ष्यन् ब्राह्मणस्य पक्ष्यमाणः ।
१९ - ६१ - न एतत् अस्ति ।
२० - ६१ - प्रतिषिध्यते अत्र षष्ठी लप्रयोगे न इति ।
२१ - ६१ - या च श्रूयते एषा बाह्यम् अर्थम् अपेक्ष्य भवति ।
२२ - ६१ - तत्र अस्मार्थ्यात् न भविष्यति ।
२३ - ६१ - कथम् असामर्थ्यम् ।
२४ - ६१ - सापेक्षम् असमर्थम् भवति इति ।
२५ - ६१ - द्रव्यम् अत्र अपेक्ष्यते ओदनः ।
२६ - ६१ - इदम् तर्हि चौरस्य द्विषन् वृषलस्य द्विषन् ।
२७ - ६१ - ननु च अत्र अपि प्रतिषिध्यते ।
२८ - ६१ - वक्ष्यति एतत् द्विषः शतुः वावचनम् इति ।
२९ - ६१ - अव्यये किम् उदाहरणम् ।
३० - ६१ - ब्राह्मणस्य उच्चैः वृषलस्य नीचैः इति ।
३१ - ६१ - न एतत् अस्ति ।
३२ - ६१ - असामर्थ्यात् अत्र न भविष्यति ।
३३ - ६१ - कथम् असामर्थ्यम् ।
३४ - ६१ - सापेक्षम् असमर्थम् भवति इति ।
३५ - ६१ - द्रव्यम् अत्र अपेक्ष्यते आसनम् ।
३६ - ६१ - इदन् तर्हि ब्राह्मणस्य कृट्वा वृषलस्य कृत्वा इति ।
३७ - ६१ - एतत् अपि न अस्ति ।
३८ - ६१ - प्रतिषिध्यते तत्र षष्ठी अव्ययप्रयोगे न इति ।
३९ - ६१ - या च श्रूयते एषा बाह्यम् अर्थम् अपेक्ष्य भवति ।
४० - ६१ - तत्र अस्मार्थ्यात् न भविष्यति ।
४१ - ६१ - कथम् असामर्थ्यम् ।
४२ - ६१ - सापेक्षम् असमर्थम् भवति इति ।
४३ - ६१ - द्रव्यम् अत्र अपेक्ष्यते कटः ।
४४ - ६१ - इदम् तर्हि ।
४५ - ६१ - पुरा सूर्यस्य उदेतोः आधेयः ।
४६ - ६१ - पुरा वत्सानाम् अपाकर्तोः ।
४७ - ६१ - ननु च अत्र अपि प्रतिषिध्यते अव्ययम् इति कृत्वा ।
४८ - ६१ - वक्ष्यति एतत् ।
४९ - ६१ - अव्ययप्रतिषेधे तोसुन्कसुनोः अप्रतिषेधः इति ।
५० - ६१ - समानाधिकरणे किम् उदाहरणम् ।
५१ - ६१ - राज्ञः पाटलिपुत्रकस्य शुकस्य माराविदस्य पाणिनेः सूत्रकारस्य ।
५२ - ६१ - न एतत् अस्ति ।
५३ - ६१ - असामर्थ्यात् अत्र न भविष्यति ।
५४ - ६१ - कथम् असामर्थ्यम् ।
५५ - ६१ - समानाधिकरणम् असमर्थवत् भवति इति ।
५६ - ६१ - इदम् तर्हि ।
५७ - ६१ - सर्पिषः पीयमानः यजुषः क्रियमाणस्य इति ।
५८ - ६१ - ननु च अत्र अपि असामर्थ्यात् एव न भविष्यति ।
५९ - ६१ - कथम् असामर्थ्यम् ।
६० - ६१ - समानाधिकरणम् असमर्थवत् भवति इति ।
६१ - ६१ - अधात्वभिहितम् इति एवम् तत् ।
१ - ३५ - कथम् इदम् विज्ञायते कर्मणि या षष्ठी सा न समस्यते इति आहोस्वित् कर्मणि यः क्तः इति ।
२ - ३५ - कुतः सन्देहः ।
३ - ३५ - उभयम् प्रकृतम् ।
४ - ३५ - तत्र अन्यतरत् शक्यम् विशेषयितुम् ।
५ - ३५ - कः च अत्र विशेषः ।
६ - ३५ - कर्मणि इति षष्ठीनिर्देशः चेत् अकर्तरि कृता समासवचनम् ।
७ - ३५ - कर्मणि इति षष्ठीनिर्देशः चेत् अकर्तरि कृता समासः वक्तव्यः ।
८ - ३५ - इध्मप्रव्रश्चनः पलाशशातनः ।
९ - ३५ - तृककाभ्यम् च अनर्थकः प्रतिषेधः ।
१० - ३५ - तृककाभ्यम् च अनर्थकः प्रतिषेधः ।
११ - ३५ - अपाम् स्रष्टा ।
१२ - ३५ - कर्मणि इति एव सिद्धम् ।
१३ - ३५ - अस्तु तर्हि कर्मणि यः क्तः इति ।
१४ - ३५ - किम् उदाहरणम् ।
१५ - ३५ - ब्राह्मणस्य भुक्तम् वृषलस्य पीतम् इति ।
१६ - ३५ - क्तनिर्देशे असमर्थत्वात् अप्रतिषेधः ।
१७ - ३५ - क्तनिर्देशे असमर्थत्वात् अप्रतिषेधः ।
१८ - ३५ - अनर्थकः प्रतिषेधः अप्रतिषेधः ।
१९ - ३५ - समासः कस्मात् न भवति ।
२० - ३५ - असामर्थ्यात् ।
२१ - ३५ - कथम् असामर्थ्यम् ।
२२ - ३५ - सापेक्षम् असमर्थम् भवति इति ।
२३ - ३५ - द्रव्यम् अत्र अपेक्ष्यते ओदनः ।
२४ - ३५ - प्रतिषेध्यम् इति चेत् कर्तरि अपि प्रतिषेधः ।अथ एवम् सति प्रतिषेधः कर्तव्यः इति दृश्यते कर्तरि अपि प्रतिषेधः वक्तव्यः स्यात् ।
२५ - ३५ - ब्राह्मणस्य गतः ब्राह्मणस्य यातः इति ।
२६ - ३५ - पूजायाम् च प्रतिषेधानर्थक्यम् ।
२७ - ३५ - पूजायाम् च प्रतिषेधः अनर्थः ।
२८ - ३५ - राज्ञाम् पूजितः ।
२९ - ३५ - कर्मणि इति एव सिद्धम् ।
३० - ३५ - तस्मात् उभयप्राप्तौ कर्मणि षष्ठ्याः प्रतिषेधः ।
३१ - ३५ - तस्मात् उभयप्राप्तौ कर्मणि इति एवम् या षष्ठी तस्याः प्रतिषेधः वक्तव्यः ।
३२ - ३५ - सः तर्हि वक्तव्यः ।
३३ - ३५ - न वक्तव्यः इत्यर्थे अयम् चः पठितः ।
३४ - ३५ - कमणि च ।
३५ - ३५ - कर्मणि इति एवम् या षष्ठी इति ।
१ - ४ - किम् इह नित्यग्रहणेन अभिसम्बध्यते विधिः आहोस्वित् प्रतिषेधः ।
२ - ४ - विधिः इति आह ।
३ - ४ - कुतः एतत् ।
४ - ४ - विधिः हि विभाषा नित्यः प्रतिषेधः ।
१ - ६० - प्रादिप्रसङ्गे कर्मप्रवचनीयप्रतिषेधः । प्रादिप्रसङ्गे कर्मप्रवचनीयानाम् प्रतिषेधः वक्तव्यः ।
२ - ६० - वृक्षम् प्रति विद्योतते विद्युत् ।
३ - ६० - साधुः देवदत्तः मातरम् प्रति ।
४ - ६० - व्यवेतप्रतिषेधः च ।
५ - ६० - व्यवेतानाम् च प्रतिषेधः वक्तव्यः ।
६ - ६० - अ मन्द्रैः इन्द्र हरिभिः यहि मयुररोमभिः ।
७ - ६० - सिद्धम् तु क्वाङ्स्वतिदुर्गतिवचनात् ।
८ - ६० - सिद्धम् एतत् ।
९ - ६० - कथम् ।
१० - ६० - क्वाङ्स्वतिदुर्गतयः समस्यन्ते इति वक्तव्यम् ।
११ - ६० - कु ।
१२ - ६० - कुब्राह्मणः कुवृषलः ।
१३ - ६० - आङ् ।
१४ - ६० - आकडारः आपिङ्गलः ।
१५ - ६० - सु ।
१६ - ६० - सुब्राह्मणः सुवृषलः ।
१७ - ६० - अत् ।
१८ - ६० - अतिब्राह्मणः अतिवृषलः ।
१९ - ६० - दुर् ।
२० - ६० - दुर्ब्राह्मणः ।
२१ - ६० - गति ।
२२ - ६० - प्रकारकः प्रणायकः प्रसेचकः ऊरीकृत्य ऊरीकृतम् ।
२३ - ६० - प्रादयः क्तार्थे ।
२४ - ६० - प्रादयः क्तार्थे समस्यन्ते इति वक्तव्यम् ।
२५ - ६० - प्रगतः आचार्यः प्राचार्यः प्रान्तेवासी प्रपितामहः ।
२६ - ६० - एतत् एव च सौनागैः विस्तरतरकेण पठितम् ।
२७ - ६० - स्वती पूजायाम् ।
२८ - ६० - स्वतीपूजायाम् इति वक्तव्यम् ।
२९ - ६० - सुराजा अतिराजा ।
३० - ६० - दुः निन्दायाम् ।
३१ - ६० - दुः निन्दायाम् इति वक्तव्यम् ।
३२ - ६० - दुष्कुलम् दुर्गवः ।
३३ - ६० - आङ् ईषदर्थे ।
३४ - ६० - आङ् ईषदर्थे इति वक्तव्यम् ।
३५ - ६० - आकडारः आपिङ्गलः ।
३६ - ६० - कुः पापार्थे ।
३७ - ६० - कुः पापार्थेइति वक्तव्यम् ।
३८ - ६० - कुब्राह्मणः कुवृषलः ।
३९ - ६० - प्रादयः गताद्यर्थे प्रथमया ।
४० - ६० - प्रादयः गताद्यर्थे प्रथमया समस्यन्ते इति वक्तव्यम् ।
४१ - ६० - प्रगतः आचार्यः प्राचार्यः प्रान्तेवासी प्रपितामहः ।
४२ - ६० - अत्यादयः क्रान्ताद्यर्थे द्वितीयया ।
४३ - ६० - अत्यादयः क्रान्ताद्यर्थे द्वितीयया समस्यन्ते इति वक्तव्यम् ।
४४ - ६० - अतिक्रान्तः खट्वाम् अतिखट्वः अतिमालः ।
४५ - ६० - अवादयः क्रुष्टाद्यर्थे तृतीयया ।
४६ - ६० - अवादयः क्रुष्टाद्यर्थे तृतीयया समस्यन्ते इति वक्तव्यम् ।
४७ - ६० - अवक्रुष्टः कोकिलया अवकोकिलः वसन्तः ।
४८ - ६० - पर्यादयः ग्लानाद्यर्थे चतुर्थ्या ।
४९ - ६० - पर्यादयः ग्लानाद्यर्थे चतुर्थ्या समस्यन्ते इति वक्तव्यम् ।
५० - ६० - परिग्लानः अध्ययनाय पर्यधयनः ।
५१ - ६० - निरादयः क्रान्ताद्यर्थे पञ्चम्या ।
५२ - ६० - निरादयः क्रान्ताद्यर्थे पञ्चम्या समस्यन्ते इति वक्तव्यम् ।
५३ - ६० - निष्क्रान्तः कौशाम्ब्याः निष्कौशाम्बिः निर्वाराणसिः ।
५४ - ६० - अव्ययम् प्रवृद्धादिभिः ।
५५ - ६० - अव्ययम् प्रवृद्धादिभिः समस्यते इति वक्तव्यम् ।
५६ - ६० - पुनःप्र्ववृद्धम् बर्हिः भवति पुनर्णवम् पुनःसुखम् ।
५७ - ६० - इवेन विभक्त्यन्तलोपः पूर्व्पदप्रकृतिस्वरत्वम् च ।
५८ - ६० - वाससीइव कन्येइव ।
५९ - ६० - उदात्तवता तिङा गतिमता च अव्ययम् समस्यते इति वक्तव्यम् ।
६० - ६० - अनुव्यचलत् अनुप्राविशत् यत् परियन्ति ।
१ - ६२ - अतिङ् इति किमर्थम् ।
२ - ६२ - कारकः व्रजति ।
३ - ६२ - हारकः व्रजति ।
४ - ६२ - अतिङ् इति शक्यम् अकर्तुम् ।
५ - ६२ - कस्मात् न भवति ।
६ - ६२ - कारकः व्रजति ।
७ - ६२ - हारकः व्रजति इति ।
८ - ६२ - सुप् सुपा इति वर्तते ।
९ - ६२ - अतः उत्तरम् पठति ।
१० - ६२ - उपपदम् अतिङ् इति तदर्थप्रतिषेधः ।
११ - ६२ - उपपदम् अतिङ् इति तदर्थस्य अयम् प्रतिषेधः वक्तव्यः ।
१२ - ६२ - कस्य ।
१३ - ६२ - तिङर्थस्य ।
१४ - ६२ - कः पुनः तिङर्थः ।
१५ - ६२ - क्रिया ।
१६ - ६२ - क्रियाप्रतिषेधः वा ।
१७ - ६२ - अथ वा व्यक्तम् एव इदम् पठितव्यम् उपपदम् अक्रियया इति ।
१८ - ६२ - अथ अक्रियया इति किम् प्रत्युदाह्रियते ।
१९ - ६२ - कारकः गतः हारकः गतः ।
२० - ६२ - न एतत् क्रियावाचि ।
२१ - ६२ - किम् तर्हि. द्रव्यवाचि ।
२२ - ६२ - इदम् तर्हि कारकस्य गतिः कारकस्य व्रज्या ।
२३ - ६२ - एतत् अपि द्रव्य्वाचि ।
२४ - ६२ - कथम् ।
२५ - ६२ - कृदभिहितः भावः द्रव्यवत् भवति इति ।
२६ - ६२ - एवम् तर्हि सिद्धे सति यत् अतिङ् इति प्रतिषेधम् शास्ति तत् ज्ञापयति आचार्यः अनयोः योगयोः निवृत्तम् सुप् सुपा इति ।
२७ - ६२ - किम् एतस्य ज्ञापने प्रयोजनम् ।
२८ - ६२ - गतिकारकोपपदानाम् कृद्भिः समासः भवति इति एषा परिभाषा न कर्तव्या भवति ।
२९ - ६२ - यदि एतत् ज्ञाप्यते केन इदानीम् समासः भविष्यति ।
३० - ६२ - समर्थेन ।
३१ - ६२ - यदि एवम् धातूपसर्गयोः अपि समासः प्राप्नोति ।
३२ - ६२ - पूर्वम् धातुः उपसर्गेण युज्यते पश्चात् साधनेन इति ।
३३ - ६२ - न एतत् अस्ति ।
३४ - ६२ - पूर्वम् धातुः साधनेन युज्यते पश्चात् उपसर्गेण ।
३५ - ६२ - साधनम् हि क्रियाम् निर्वर्तयति ।
३६ - ६२ - ताम् उपसर्गः विशिनष्टि ।
३७ - ६२ - अभिनिर्वृत्तस्य च अर्थस्य उपसर्गेण विशेषः शक्यः वक्तुम् ।
३८ - ६२ - षष्ठीसमासात् उपसर्गसमासः विप्रतिषेधेन ।
३९ - ६२ - षष्ठीसमासात् उपसर्गसमासः विप्रतिषेधेन ।
४० - ६२ - षष्ठीसमासस्य अवकाशः राज्ञः पुरुषः राजपुरुषः ।
४१ - ६२ - उपपदसमासस्य अवकाशः स्तम्बेरमः कर्णेजपः ।
४२ - ६२ - इह उभयम् प्राप्नोति ।
४३ - ६२ - कुम्भकारः नगरकारः ।
४४ - ६२ - उपपदसमासः भवति विप्रतिषेधेन ।
४५ - ६२ - न वा षष्ठीसमासाभावाद् उपपदसमासः । न वा अर्थः विप्रतिषेधेन ।
४६ - ६२ - किम् कारणम् ।
४७ - ६२ - न वा षष्ठीसमासाभावाद् उपपदसमासः भविष्यति ।
४८ - ६२ - कथम् ।
४९ - ६२ - गतिकारकोपदानाम् कृद्भिः सह समासवनचम् प्राक् सुबुत्पत्तेः इति वचनात् ।
५० - ६२ - अथ वा विभाषा षष्ठीसमासः ।
५१ - ६२ - यदा न षष्ठीसमासः तदा उपपदसमासः भविष्यति ।
५२ - ६२ - अनेन एव यथा स्यात् तेन मा भूत् इति ।
५३ - ६२ - कः च अत्र विशेषः तेन वा स्यात् अनेन वा ।
५४ - ६२ - उपपदसमासः नित्यसमासः षष्ठीसमासः पुनः विभाषा ।
५५ - ६२ - ननु च नित्यम् यः समासः सः नित्यसमासः ।
५६ - ६२ - यस्य विग्रहः न अस्ति ।
५७ - ६२ - न इति आह ।
५८ - ६२ - नित्याधिकारे यः समासः सः नित्यसमासः ।
५९ - ६२ - न एवम् शक्यम् ।
६० - ६२ - अव्ययीभावस्य हि अनित्यसमासता प्रसज्येत ।
६१ - ६२ - तस्मात् नित्यः समासः नित्यसमासः ।
६२ - ६२ - यस्य विग्रहः न अस्ति ।
१ - १८ - एवकारः किमर्थः ।
२ - १८ - नियमार्थः ।
३ - १८ - न एतत् अस्ति प्रयोजनम् ।
४ - १८ - सिद्धे विधिः आरभ्यमाणः अन्तरेण अपि एवकारम् नियमार्थः भविष्यति ।
५ - १८ - इष्टतः अवधारणार्थः तर्हि भविष्यति ।
६ - १८ - यथा एवम् विज्ञायेत ॒ अमा एव अव्ययेन इति ।
७ - १८ - मा एवम् विज्ञायि ॒ अमा अव्ययेन एव इति ।
८ - १८ - अस्ति च इदानीम् अनव्ययम् अम्शब्दः यदर्थः विधिः स्यात् ।
९ - १८ - अस्ति इति आह ।
१० - १८ - खशयम् ब्राह्मणकुलम् इति ।
११ - १८ - न एतत् अस्ति प्रयोजनम् ।
१२ - १८ - अन्तरङ्गत्वात् अत्र समासः भविष्यति ।
१३ - १८ - इदम् तर्हि प्रयोजनम् ।
१४ - १८ - अमा एव यत् तुल्यविधानम् उपपदम् तत्र एव यथा स्यात् ।
१५ - १८ - अमा च अन्येन च यत् तुल्यविधानम् उपपदम् तत्र मा भूत् इति ।
१६ - १८ - अग्रे भोजम् अग्रे भुक्त्वा ।
१७ - १८ - अग्रादिषु अप्राप्तविधेः समासप्रतिषेधम् चोदयिष्यति ।
१८ - १८ - सः न वक्तव्यः भवति ।
१ - १८ - शेषः इति उच्यते ।
२ - १८ - कः शेषः नाम ।
३ - १८ - येषाम् पदानाम् अनुक्तः समासः सः शेषः ।
४ - १८ - शेषवचनम् पदतः चेत् न अभावात् ।
५ - १८ - शेषवचनम् पदतः चेत् तत् न ।
६ - १८ - किम् कारणम् ।
७ - १८ - अभावात् ।
८ - १८ - न हि सन्ति तानि पदानि येषाम् पदानाम् अनुक्तः समासः ।
९ - १८ - अर्थतः तर्हि शेषग्रहणम् ।
१० - १८ - येषु अर्थेषु अनुक्तः समासः सः शेषः ।
११ - १८ - अर्थतः चेत् अविशिष्टम् । अर्थतः चेत् अविशिष्टम् एतत् भवति ।
१२ - १८ - कुतः ।
१३ - १८ - पदतः ।
१४ - १८ - न हि सन्ति ते अर्थाः येषु अनुक्तः समासः ।
१५ - १८ - त्रिकतः तर्हि शेषग्रहणम् ।
१६ - १८ - यस्य त्रिकस्य अनुक्तः समासः सः शेषः ।
१७ - १८ - कस्य च अनुक्तः ।
१८ - १८ - प्रथमायाः ।
१ - ७२ - पदग्रहणम् किमर्थम्. अनेकम् अन्यार्थे इति इयति उच्यमाने वक्यार्थे अपि बहुव्रीहिः स्यात् ।
२ - ७२ - यथा मे माता तथा मे पिता सुस्नातम् भोः इति ।
३ - ७२ - पदग्रहणे पुनः क्रियमाणे न दोषः भवति ।
४ - ७२ - अथ अन्यग्रहणम् किमर्थम् ।
५ - ७२ - अनेकम् पदार्थे इति इयति उच्यमाने स्वपदार्थे अपि बहुर्वीहिः स्यात् ।
६ - ७२ - राजपुरुषः तक्षपुरुषः इति ।
७ - ७२ - न एतत् अस्ति प्रयोजनम् ।
८ - ७२ - तत्पुरुषः स्वपदार्थे बाधकः भविष्यति ।
९ - ७२ - भवेत् एकसञ्ज्ञाधिकारे सिद्धम् ।
१० - ७२ - परङ्कार्यत्वे तु न सिध्यति ।
११ - ७२ - आरम्भसामर्थ्यात् च तत्पुरुषः परङ्कार्यत्वात् च बहुव्रीहिः प्राप्नोति ।
१२ - ७२ - परङ्कार्यत्वे च न दोषः ।
१३ - ७२ - शेषः इति वर्तते ।
१४ - ७२ - शेषत्वात् न भविष्यति ।
१५ - ७२ - शेषवचने उक्तम् ।
१६ - ७२ - किम् उक्तम् ।
१७ - ७२ - तत्र शेषवचनात् दोषः सङ्ख्यासमानाधिकरणनञ्समासेषु बहुव्रीहिप्रतिषेधः इति ।
१८ - ७२ - अथ एकसङ्ज्ञाधिकारे न अर्थः अन्यग्रहणेन ।
१९ - ७२ - एकसङ्ज्ञाधिकारे च कर्तव्यम् ।
२० - ७२ - अक्रियमाणे हि अन्यग्रहणे यथा एव तत्पुरुषः स्वपदार्थे बहुव्रीहिम् बाधते एवम् अन्यपदार्थे अपि बाधेत ।
२१ - ७२ - अथ अनेकग्रहणम् किमर्थम्. अन्यपदार्थे इति इयति उच्यमाने एकस्य अपि पदस्य बहुव्रीहिः स्यात् ।
२२ - ७२ - सर्पिषः अपि स्यात् ।
२३ - ७२ - मधुनः अपि स्यात् ।
२४ - ७२ - गोमूत्रस्य अपि स्यात् ।
२५ - ७२ - न एतत् अस्ति प्रयोजनम् ।
२६ - ७२ - सुप् सुपा इति वर्तते ।
२७ - ७२ - इदम् तर्हि प्रयोजनम् ।
२८ - ७२ - बहूनाम् अपि समासः यथा स्यात् ।
२९ - ७२ - सुसूक्ष्मजटकेशेन सुनताजिनवाससा ।
३० - ७२ - उत्तरार्थम् च अनेकग्रहणम् कर्तव्यम् चार्थे द्वन्द्वः अनेकम् इति ।
३१ - ७२ - इह अपि यथा स्यात् ।
३२ - ७२ - प्लक्षन्यग्रोधखदिरपलाशाः इति ।
३३ - ७२ - एतत् अपि न अस्ति प्रयोजनम् ।
३४ - ७२ - आचार्यप्रवृत्तिः ज्ञापयति बहूनाम् अपि समासः भवति इति यत् अयम् उत्तरपदे द्विगुम् शास्ति ।
३५ - ७२ - तत्पुरुषः अपि तर्हि बहूनाम् प्राप्नोति ।
३६ - ७२ - ग्रहणेन तत्पुरुषः उच्यते ।
३७ - ७२ - तेन बहूनाम् न भविष्यति ।
३८ - ७२ - अतः उत्तरम् पठति ।
३९ - ७२ - अनेकवचनम् उपसर्जनार्थम् ।
४० - ७२ - अनेकग्रहणम् क्रियते उपसर्जनार्थम् ।
४१ - ७२ - प्रथमानिर्दिष्टम् समासे उपसर्जनम् इति अनेकस्य सुपः उपसर्जनसञ्ज्ञा यथा स्यात् ।
४२ - ७२ - चित्रगुः शबलगुः इति ।
४३ - ७२ - न वा एकविभक्तित्वात् ।
४४ - ७२ - न वा एतत् अपि प्रयोजनम् अस्ति ।
४५ - ७२ - किम् कारणम् ।
४६ - ७२ - एकविभक्तित्वात् ।
४७ - ७२ - एकविभक्ति च अपूर्व्निपाते इति उपसर्जनसञ्ज्ञा भविष्यति ।
४८ - ७२ - चित्रगुः शबलगुः इति ।
४९ - ७२ - चित्राः यस्य गावः चित्रगुः तिष्ठति ।
५० - ७२ - चित्राः यस्य गावः चित्रगुम् पश्य ।
५१ - ७२ - चित्राः यस्य गावः चित्रगुणा कृतम् ।
५२ - ७२ - चित्राः यस्य गावः चित्रगवे देहि ।
५३ - ७२ - चित्राः यस्य गावः चित्रगोः आनय ।
५४ - ७२ - चित्राः यस्य गावः चित्रगोः स्वम् ।
५५ - ७२ - चित्राः यस्य गावः चित्रगौ निधेहि ।
५६ - ७२ - चित्राः यस्य गावः हे चित्रगो इति ।
५७ - ७२ - यदि तर्हि यतः कुतः चित् एव किम् चित् पदम् अध्याहृत्य एकविभक्त्या योगः क्रियते एतत् अपि एकविभक्तियुक्तम् भवति इह अपि प्राप्नोति ।
५८ - ७२ - राजकुमारी तक्षकुमारी ।
५९ - ७२ - राज्ञः या कुमारी राजकुमारी तिष्ठति ।
६० - ७२ - राज्ञः या कुमारी राजकुमारीम् पश्य ।
६१ - ७२ - राज्ञः या कुमारी राजकुमार्या कृतम् ।
६२ - ७२ - राज्ञः या कुमारी राजकुमार्यै देहि ।
६३ - ७२ - राज्ञः या कुमारी राजकुमार्याः आनय ।
६४ - ७२ - राज्ञः या कुमारी राजकुमार्याः स्वम् ।
६५ - ७२ - राज्ञः या कुमारी राजकुमार्याम् निधेहि ।
६६ - ७२ - राज्ञः या कुमारी हे राजकुमारि इति ।
६७ - ७२ - किम् वक्तव्यम् एतत् ।
६८ - ७२ - न हि ।
६९ - ७२ - कथम् अनुच्यमानम् गंस्यते ।
७० - ७२ - एकग्रहणसामर्थ्यात् ।
७१ - ७२ - यदि हि यत् एकविभक्तियुक्तम् च अनेकविभक्तियुक्तम् च तत्र स्यात् एकग्रहणम् अनर्थकम् स्यात् ।
७२ - ७२ - विभक्तियुक्तम् च अपूर्वनिपाते इति एव ब्रूयात् ।
१ - ९० - पदार्थाभिधाने अनुप्रयोगानुपपत्तिः अभिहितत्वात् ।
२ - ९० - पदार्थस्य अभिधाने अनुप्रयोगस्य अनुपपत्तिः ।
३ - ९० - चित्रगुः देवदत्तः इति ।
४ - ९० - किम् कारणम् ।
५ - ९० - अभिहितत्वात् ।
६ - ९० - चित्रगुशब्देन अभिहितः सः अर्थः इति कृत्वा अनुप्रयोगः न प्राप्नोति ।
७ - ९० - न वा अनभिहितत्वात् ।
८ - ९० - न वा एषः दोषः ।
९ - ९० - किम् कारणम् ।
१० - ९० - अनभिहितत्वात् ।
११ - ९० - चित्रगुशब्देन अनभिहितः सः अर्थः इति कृत्वा अनुप्रयोगः भविष्यति ।
१२ - ९० - कथम् अनभिहितः यावता इदानीम् एव उक्तम् पदार्थाभिधाने अनुप्रयोगानुपपत्तिः अभिहितत्वात् इति ।
१३ - ९० - सामान्याभिधाने हि विशेषानभिधानम् ।
१४ - ९० - सामान्ये हि अभिधीयमाने विशेषः अनभ्हितः भवति ।
१५ - ९० - तत्र अवश्यम् विशेषार्थिना विशेषः अनुप्रयोक्तव्यः ।
१६ - ९० - चित्रगुः ।
१७ - ९० - कः ।
१८ - ९० - देवदत्तः इति. भवेत् सिद्धम् यदा सामान्ये वृत्तिः ।
१९ - ९० - यदा तु खलु विशेषे वृत्तिः तदा न सिध्यति ।
२० - ९० - चित्रा गावः देवदत्तस्य चित्रगुः देवदत्तः इति ।
२१ - ९० - तत् अपि सिद्धम् ।
२२ - ९० - कथम् ।
२३ - ९० - न इदम् उभयम् युगपत् भवति वाक्यम् च समासः च ।
२४ - ९० - यदा वाक्यम् तदा न समासः ।
२५ - ९० - यदा समासः तदा न वक्यम् ।
२६ - ९० - यदा समासः तदा सामान्ये वृत्तिः ।
२७ - ९० - तत्र अवश्यम् विशेषार्थिना विशेषः अनुप्रयोक्तव्यः ।
२८ - ९० - चित्रगुः ।
२९ - ९० - कः ।
३० - ९० - देवदत्तः इति. सामान्यस्य एव तर्हि अनुप्रयोगः न प्राप्नोति ।
३१ - ९० - चित्रगु तत् ।
३२ - ९० - चित्रगु किम् चित् ।
३३ - ९० - चित्रगु सर्वम् इति ।
३४ - ९० - सामान्यम् अपि यथा विशेषः तद्वत् ।
३५ - ९० - चित्रगु इति उक्ते सन्देहः स्यात् ।
३६ - ९० - सर्वम् वा विश्वम् वा इति ।
३७ - ९० - तत्र अवश्यम् सन्देहनिवृत्त्यर्थम् विशेषार्थिना विशेषः अनुप्रयोक्तव्यः ।
३८ - ९० - अथ वा विभक्त्यर्थः अभिदीयते ।
३९ - ९० - एतत् च अत्र युक्तम् यत् विभक्त्यर्थः अभिधीयते ।
४० - ९० - तत्र हि सर्वपश्चात् पदम् वर्तते अस्य इति ।
४१ - ९० - विभक्त्यर्थाभिधाने अद्रव्यस्य लिङ्गसङ्ख्योपचारानुपपत्तिः ।
४२ - ९० - विभक्त्यर्थाभिधाने अद्रव्यस्य लिङ्गसङ्ख्याभ्याम् उपचारः अनुपपन्नः ।
४३ - ९० - बहुयवम् बहुयवा बहुयवः बहुयवौ बहुहवाः इति ।
४४ - ९० - अपरः आह ॒ विभक्त्यर्थाभिधाने अद्रव्यस्य लिङ्गसङ्ख्योपचारानुपपत्तिः विभक्त्यर्थाभिधाने द्रव्यस्य ये लिङ्गसङ्ख्ये ताभ्याम् विभक्त्यर्थस्य उपचारः अनुपपन्नः ।
४५ - ९० - बहुयवम् बहुयवाः बहुयवः बहुयवौ बहुहवाः इति ।
४६ - ९० - कथम् हि अन्यस्य लिङ्गसङ्ख्याभ्याम् अन्यस्य उपचारः स्यात् ।
४७ - ९० - सिद्धम् तु यथा गुणवचनेषु ।
४८ - ९० - सिद्धम् एतत्. कथम् ।
४९ - ९० - यथा गुणवचनेषु ।
५० - ९० - गुणवचनेषु उक्तम् ॒ गुणवचनानाम् शब्दानाम् आश्रयतः लिङ्गवचनानि भवन्ति इति ।
५१ - ९० - तत् यथा शुक्लम् वस्त्रम् शुक्ला शाटी शुक्लः कम्बलः शुक्लौ कम्बलौ शुक्लाः कम्बलाः इति ।
५२ - ९० - यत् असौ द्रव्यम् श्रितः भवति गुणः तस्य यत् लिङ्गम् वचनम् च तत् गुणस्य अपि भवति ।
५३ - ९० - एवम् इह अपि यत् असौ द्रव्यम् श्रितः विभक्त्यर्थः तस्य यत् लिङ्गम् वचनम् च तत् समासस्य अपि भविष्यति ।
५४ - ९० - यदि तर्हि विभक्त्यर्थः अभिधीयते कृत्स्नः पदार्थः कथम् अभिहितः भवति सद्रव्यः सलिङ्गः ससङ्ख्यः च ।
५५ - ९० - अर्थग्रहणसामर्थ्यात् ।
५६ - ९० - इह अनेकम् अन्यपदे इति इयता सिद्धम् ।
५७ - ९० - कथम् पुनः पदे नाम वृत्तिः स्यात् ।
५८ - ९० - शब्दः हि एषः ।
५९ - ९० - शब्दे असम्भवात् अर्थे कार्यम् विज्ञास्यते ।
६० - ९० - सः अयम् एवम् सिद्धे सति यत् अर्थग्रहणम् करोति तस्य एतत् प्रयोजनम् कृत्स्नः पदार्थः यथा अभिधीयेत सद्रव्यः सलिङ्गः ससङ्ख्यः च इति ।
६१ - ९० - यदि तर्हि कृत्स्नः पदार्थः अभिधीयते लैङ्गाः साङ्ख्याः च विधयः न सिध्यन्ति ।
६२ - ९० - उक्तम् वा ।
६३ - ९० - किम् उक्तम् ।
६४ - ९० - लिङ्गेषु तावत् ।
६५ - ९० - सिद्धम् तु स्त्रियाः प्रातिपदिकविशेषणत्वात् स्वार्थे टाबादयः इति ।
६६ - ९० - साङ्ख्येषु अपि उक्तम् कर्मादीनाम् अनुक्ताः एकत्वादयः इति कृत्वा साङ्ख्याः भविष्यन्ति ।
६७ - ९० - प्रथमा तर्हि न प्राप्नोति ।
६८ - ९० - समयात् भविष्यति ।
६९ - ९० - यदि सामयिकी न नियोगतः अन्याः कस्मात् न भवन्ति ।
७० - ९० - कर्मादीनाम् अभावात् ।
७१ - ९० - षष्ठी तर्हि प्राप्नोति ।
७२ - ९० - शेषलक्षणा षष्ठी ।
७३ - ९० - अशेषत्वात् न भविष्यति ।
७४ - ९० - एवम् अपि व्यतिकरः ।
७५ - ९० - एकस्मिन् अपि द्विवचनबहुवचने प्राप्नुतः द्वयोः अपि एकवचनबहुवचने बहुषु अपि एकवचनद्विवचने ।
७६ - ९० - अर्थतः व्यवस्था भविष्यति ।
७७ - ९० - अथ वा सङ्ख्या नाम इयम् परप्रधाना ।
७८ - ९० - सङ्ख्येअम् अन्या विशेष्यम् ।
७९ - ९० - यदि च अत्र प्रथमा न स्यात् सङ्ख्येयम् अविशेषितम् स्यात् ।
८० - ९० - अथ वा वक्ष्यति एतत् ।
८१ - ९० - तत्र वचनग्रहणस्य प्रयोजनम् उक्तेषु अपि एकत्वादिषु प्रथमा यथा स्यात् इति ।
८२ - ९० - एवम् अपि षष्ठी प्राप्नोति ।
८३ - ९० - किम् कारणम् ।
८४ - ९० - व्यभिचरति एव हि अयम् समासः लिङ्गसङ्ख्ये ।
८५ - ९० - षष्थ्यर्थम् पुनः न व्यभिचरति ।
८६ - ९० - अभिहितः सः अर्थः अन्तर्भूतः प्रातिपदिकार्थः सम्पन्नः ।
८७ - ९० - तत्र प्रातिपदिकार्थे प्रथमा इति प्रथमा भविष्यति ।
८८ - ९० - न तर्हि इदानीम् इदम् भवति ॒ चित्रगोः देवदत्तस्य ।
८९ - ९० - भवति ।
९० - ९० - बाह्यम् अर्थम् अपेक्ष्य षष्ठी ।
१ - ६५ - परिगणनम् कर्तव्यम् ।
२ - ६५ - बहुव्रीहिः समानाधिकरणानाम् ।
३ - ६५ - समानाधिकरणानाम् बहुव्रीहिः वक्तव्यः ।
४ - ६५ - किम् प्रयोजनम् ।
५ - ६५ - व्यधिकरणानाम् मा भूत् इति ।
६ - ६५ - पञ्चभिः भुक्तम् अस्य इति ।
७ - ६५ - अव्ययानाम् च ।
८ - ६५ - अव्ययानाम् बहुव्रीहिः वक्तव्यः ।
९ - ६५ - उच्चैर्मुखः नीचैर्मुखः ।
१० - ६५ - सप्तम्युपमानपूर्वपदस्य उत्तरपदलोपः च ।
११ - ६५ - सप्तमीपूर्वस्य उपमानपूर्वस्य च बहुव्रीहिः वक्तव्यः उत्तरपदस्य च लोपः वक्तव्यः ।
१२ - ६५ - कण्ठेस्थः कालः अस्य कण्ठेकालः उष्ट्रमुखम् इव मुखम् अस्य उष्ट्रमुखः खरमुखः ।
१३ - ६५ - समुदायविकारषष्ठ्याः च ।
१४ - ६५ - समुदायषष्ठ्याः विकारषष्ठ्याः च बहुव्रीहिः वक्तव्यः उत्तरपदस्य च लोपः वक्तव्यः ।
१५ - ६५ - केशानाम् समाहारः चूडा अस्य केशचूडः सुवर्णस्य विकारः अलङ्कारः अस्य सुवर्णालङ्कारः ।
१६ - ६५ - प्रादिभ्यः धातुजस्य वा ।
१७ - ६५ - प्रादिभ्यः धातुजस्य बहुव्रीहिः वक्तव्यः उत्तरपदस्य च वा लोपः वक्तव्यः ।
१८ - ६५ - प्रपतितपर्णः प्रपर्णः प्रपतितपलाशः प्रपलाशः ।
१९ - ६५ - नञः अस्त्यर्थानाम् ।
२० - ६५ - नञः अस्त्यर्थानाम् बहुव्रीहिः वक्तव्यः उत्तरपदस्य च वा लोपः वक्तव्यः ।
२१ - ६५ - अविद्यमानपुत्रः अपुत्रः अविद्यमानभार्यः अभार्यः ।
२२ - ६५ - तत् तर्हि बहु वक्तव्यम् ।
२३ - ६५ - न वा अनभिधानात् असमानाधिकरणे सञ्ज्ञाभावः ।
२४ - ६५ - न वा वक्तव्यम् ।
२५ - ६५ - असमानाधिकरणानाम् बहुव्रीहिः कस्मात् न भवति ॒ पञ्चभिः भुक्तम् अस्य इति ।
२६ - ६५ - अनभिधानात् ।
२७ - ६५ - तत् च अवश्यम् अनभिधानम् आश्रयितव्यम् ।
२८ - ६५ - क्रियमाणे अपि वै परिगणने यत्र अभिधानम् न अस्ति न भवति तत्र बहुव्रीहिः ।
२९ - ६५ - तत् यथा पञ्च भुक्तवन्तः अस्य इति ।
३० - ६५ - अथ एतस्मिन् सति अनभिधाने यदि वृत्तिपरिगणनम् क्रियते वर्तिपरिगणनम् अपि कर्तव्यम् ।
३१ - ६५ - तत् कथम् कर्तव्यम् ।
३२ - ६५ - अर्थनियमे मत्वर्थग्रहणम् ।
३३ - ६५ - अर्थनियमे मत्वर्थग्रहणम् कर्तव्यम् ।
३४ - ६५ - मत्वर्थे यः सः बहुव्रीहिः इति वक्तव्यम् ।
३५ - ६५ - इह मा भूत् ॒ कष्टम् श्रितम् अनेन इति ।
३६ - ६५ - तथा च उत्तरस्य वचनार्थः ।
३७ - ६५ - एवम् च कृत्वा उत्तरस्य योगस्य वचनार्थः उपपन्नः भवति ।
३८ - ६५ - के चित् तावत् आहुः ॒ यत् वृत्तिसूत्रे इति ।
३९ - ६५ - सङ्ख्याव्ययासन्नादूराधिकसङ्ख्याः सङ्ख्येये इति ।
४० - ६५ - अपरः आह ॒ यत् वार्त्तिके इति ।
४१ - ६५ - कर्मवचनेन अप्रथ्मायाः ।
४२ - ६५ - कर्मवचनेन अप्रथ्मायाः बहुव्रीहिः वक्तव्यः ।
४३ - ६५ - ऊढः रथः अनेन ऊढरथः अनड्वान् उपहृतः पशुः रुद्राय उपहृतपशुः रुद्रः उद्धृतः ओदनः स्थाल्याः उद्धृतौदना स्थाली ।
४४ - ६५ - यदि कर्मवचनेन इति उच्यते कर्तृवचनेन कथम् ।
४५ - ६५ - प्राप्तम् उदकम् ग्रामम् प्राप्तोदकः ग्रामः आगताः अतिथयः ग्रामम् आगतातिथिः ग्रामः ।
४६ - ६५ - कर्तृवचनेन अपि ।
४७ - ६५ - कर्तृवचनेन अपि इति वक्तव्यम् ।
४८ - ६५ - अप्रथमायाः इति किमर्थम् ।
४९ - ६५ - वृष्टे देवे गतः ।
५० - ६५ - अप्रथमायाः इति उच्यमाने इह कस्मात् न भवति ।
५१ - ६५ - वृष्टे देवे गतम् पश्य इति ।
५२ - ६५ - बहिरङ्गा अत्र अप्रथमा ।
५३ - ६५ - सुबधिकारे अस्तिक्षीरादिवचनम् ।
५४ - ६५ - सुबधिकारे अस्तिक्षीरादीनाम् उपसङ्ख्यानम् कर्तव्यम् ।
५५ - ६५ - अस्तिक्षीरा ब्राह्मणी ।
५६ - ६५ - तत् तर्हि वक्तव्यम् ।
५७ - ६५ - न वा अव्ययत्वात् ।
५८ - ६५ - न वा वक्तव्यम् ।
५९ - ६५ - किम् कारणम् ।
६० - ६५ - अव्ययत्वात् ।
६१ - ६५ - अव्ययः अयम् अस्तिशब्दः ।
६२ - ६५ - न एषः अस्तेः लट् ।
६३ - ६५ - कथम् अव्ययत्वम् ।
६४ - ६५ - उपसर्गविभक्तिस्वरप्रतिरूपकाः च निपातसञ्ज्ञाः भवन्ति इति निपातस्ञ्ज्ञा ।
६५ - ६५ - निपातः अव्ययम् इति अव्ययसञ्ज्ञा ।
१ - १०१ - अथ किंसब्रह्मचारी इति कः अयम् समासः ।
२ - १०१ - बहुव्रीहिः इति अह ।
३ - १०१ - कः अस्य विग्रहः ।
४ - १०१ - के सब्रह्मचारिणः अस्य इति ।
५ - १०१ - यदि एवम् कठः इति प्रतिवचनम् न उपपद्यते ।
६ - १०१ - न हि अन्यत् पृष्टेन अन्यत् आख्यायते ।
७ - १०१ - एवम् तर्हि एवम् विग्रहः करिष्यते ॒ केषाम् सब्रह्मचारी किंस्ब्रह्मचारी इति ।
८ - १०१ - प्रतिवचनम् च एव न उपपद्यते स्वरे च दोषः भवति ।
९ - १०१ - किंसब्रह्मचारी इति एवम् स्वरः प्रसज्येत ।
१० - १०१ - किंसब्रह्मचारी इति च इष्यते ।
११ - १०१ - एवम् तर्हि एवम् विग्रहः करिष्यते ।
१२ - १०१ - कः सब्रह्मचारी किंसब्रह्मचारी इति ।
१३ - १०१ - भवेत् प्रतिवचनम् उपपन्नम् स्वरे तु दोषः भवति ।
१४ - १०१ - एवम् तर्हि एवम् विग्रहः करिष्यते ।
१५ - १०१ - कः सब्रह्मचारी तव किंसब्रह्मचारी त्वम् इति ।
१६ - १०१ - अथ वा पुनः अस्तु एवम् विग्रहः ॒ के सब्रह्मचारिणः अस्य इति ।
१७ - १०१ - ननु च उक्तम् कठः इति प्रतिवचनम् न उपपद्यते ।
१८ - १०१ - न एषः दोषः ।
१९ - १०१ - अग्नौकरवाणिन्यायेन भविष्यति ।
२० - १०१ - तत् यथा ।
२१ - १०१ - कः चित् कम् चित् आह ।
२२ - १०१ - अग्नौ करवाणि इति ।
२३ - १०१ - कुरु इति कर्तरि अनुज्ञाते कर्म अपि अनुज्ञातम् भवति ।
२४ - १०१ - अपरः आह ॒ अग्नौ करिष्यते इति ।
२५ - १०१ - क्रियताम् इति कर्मणि अनुज्ञाते कर्ता अपि अनुज्ञातः भवति ।
२६ - १०१ - यथा एव खलु अपि के सब्रह्मचारिणः अस्य इति कठाः इति उक्ते सम्बन्धात् एतत् गम्यते ।
२७ - १०१ - नूनम् सः अपि कठ इति ।
२८ - १०१ - एवम् कठः इति उक्ते सम्बन्धात् एतत् गन्तव्यम् स्यात् ।
२९ - १०१ - नूनम् ते अपि कठाः इति ।
३० - १०१ - न खलु अपि ते शक्याः समासेन प्रतिनिर्देष्टुम् ।
३१ - १०१ - उपसर्जनम् हे ते भवन्ति ।
३२ - १०१ - अथ अर्थतृतीयाः इति कः अयम् समासः ।
३३ - १०१ - बहुव्रीहिः इति आह ।
३४ - १०१ - कः अस्य विग्रहः ।
३५ - १०१ - अर्धम् तृतीयम् एषाम् इति ।
३६ - १०१ - कः समासार्थः ।
३७ - १०१ - समासार्थः न उपपद्यते ।
३८ - १०१ - अन्यपदार्थः हि नाम सः भवति ।
३९ - १०१ - येषाम् पदानाम् समासः ततः अन्यस्य पदस्य अर्थः अन्यपदार्थः ।
४० - १०१ - एवम् तर्हि एवम् विग्रहः करिष्यते ।
४१ - १०१ - अर्धम् तृतीयम् अनयोः इति ।
४२ - १०१ - एवम् अपि कः षष्ठ्यर्थः ।
४३ - १०१ - षष्ठ्यर्थः न उपपद्यते ।
४४ - १०१ - किम् हि तयोः अर्धम् भवति ।
४५ - १०१ - अस्तु तरि एवम् विग्रहः अर्धम् तृतीयम् एषाम् इति ।
४६ - १०१ - ननु च उक्तम् समासार्थः न उपपद्यते इति ।
४७ - १०१ - न एषः दोषः ।
४८ - १०१ - अवयवेन विग्रहः समुदायः समासार्थः ।
४९ - १०१ - यदि अवयवेन विग्रहः समुदायः समासार्थः असिद्वितीयः अनुससार पाण्डवम् ।
५० - १०१ - सङ्कर्षणद्वितीयस्य बलम् कृष्णस्य वर्धताम् इति. द्वयोः द्विवचनम् प्राप्नोति ।
५१ - १०१ - अस्तु तर्हि अयम् एव विग्रहः अर्धम् तृतीयम् अनयोः ।
५२ - १०१ - ननु च उक्तम् ।
५३ - १०१ - षष्ठ्यर्थः न उपपद्यते इति ।
५४ - १०१ - न एषः दोषः ।
५५ - १०१ - इदम् तावत् अयम् प्रष्टव्यः ।
५६ - १०१ - अथ इह देवदत्तस्य भ्राता इति कः षष्ठ्यर्थः ।
५७ - १०१ - तत्र एतत् स्यात् ।
५८ - १०१ - एकस्मात् प्रादुर्भावः इति ।
५९ - १०१ - एतत् च वार्तम् ।
६० - १०१ - तत् यथा ।
६१ - १०१ - सार्थिकनम् एकप्रतिश्रये उषितानाम् प्रातः उत्थाय प्रतिष्ठमानानाम् न कः चित् परस्परम् सम्बन्धः भवति ।
६२ - १०१ - एवञ्जातीयकम् भ्रातृत्वम् नाम ।
६३ - १०१ - अत्र चेत् युक्तः षष्ठ्यर्थः दृश्यते इह अपि युक्तः दृश्यताम् ।
६४ - १०१ - इह तर्हि अर्धतृतीयाः आनीयन्ताम् इति उक्ते अर्धस्य आनयनम् न प्राप्नोति ।
६५ - १०१ - अस्तु तर्हि अयम् एव विग्रहः अर्धम् तृतीयम् एषाम् इति ।
६६ - १०१ - ननु च उक्तम् अनुससार पाण्डवम् ।
६७ - १०१ - सङ्कर्षणद्वितीयस्य बलम् कृष्णस्य वर्धताम् इति. द्वयोः द्विवचनम् प्राप्नोति इति ।
६८ - १०१ - न एषः दोषः ।
६९ - १०१ - अयम् तीयन्तः शब्दः अस्ति एव पूरणम् ।
७० - १०१ - अस्ति सहायवाची ।
७१ - १०१ - तत् यः सहायवाची तस्य इदम् ग्रहणम् ।
७२ - १०१ - असिद्वितीयः असिसहायः इति गम्यते ।
७३ - १०१ - एवम् अपि अर्धतृतीयाः इति एकस्मिन् एकवचनम् इति एकवचनम् प्राप्नोति ।
७४ - १०१ - एकार्थाः हि समुदायाः भवन्ति ।
७५ - १०१ - तत् यथा शतम् यूथम् वनम् इति ।
७६ - १०१ - अस्तु तर्हि अयम् एव विग्रहः अर्धम् तृतीयम् अनयोः इति ।
७७ - १०१ - ननु च उक्तम् अर्धतृतीयाः आनीयन्ताम् इति उक्ते अर्धस्य आनयनम् न प्राप्नोति इति ।
७८ - १०१ - न एषः दोषः ।
७९ - १०१ - भवति बहुव्रीहौ तद्गुणसंविज्ञानम् अपि ।
८० - १०१ - तत् यथा ।
८१ - १०१ - शुक्लवाससम् आनय ।
८२ - १०१ - लोहितोष्णीषाः ऋत्विजः प्रचरन्ति इति ।
८३ - १०१ - तद्गुणः आनीयते तद्गुणाः च प्रचरन्ति ।
८४ - १०१ - अथ वा पुनः अस्तु अयम् एव विग्रहः अर्धम् तृतीयम् एषाम् इति ।
८५ - १०१ - ननु च उक्तम् एकवचनम् प्राप्नोति इति ।
८६ - १०१ - न एषः दोषः ।
८७ - १०१ - सङ्ख्या नाम इयम् परप्रधाना ।
८८ - १०१ - सङ्ख्येयम् अनया विशेष्यम् ।
८९ - १०१ - यदि च अत्र एकवचनम् स्यात् सङ्ख्येयम् अविशेषितम् स्यात्
९० - १०१ - इह तर्हि अर्धतृतीयाः द्रोणाः इति अयम् द्रोणशब्दः समुदाये प्रवृत्तः अवयवे न उपपद्यते ।
९१ - १०१ - न एषः दोषः ।
९२ - १०१ - समुदायेषु अपि शब्दाः प्रवृत्ताः अवयवेषु अपि वर्तन्ते. तद् यथा ।
९३ - १०१ - पूर्वे पञ्चालाः उत्तरे पञ्चालाः तैलम् भुक्तम् घृतं भुक्तम् शुक्लः नीलः कपिलः कृष्णः इति ।
९४ - १०१ - एवम् अयम् समुदाये द्रोणशब्दः प्रवृत्तः अवयवेषु अपि वर्तति ।
९५ - १०१ - कामम् तर्हि अनेन एव हेतुना यदा द्वौ द्रोणौ अर्धार्ढकम् च कर्तव्यम् अर्धतृतीयाः द्रोणाः इति ।
९६ - १०१ - न कर्तव्यम् ।
९७ - १०१ - समुदायेषु अपि हि शब्दाः प्रवृत्ताः अवयवेषु अपि वर्तन्ते. केषु अवयवेषु ।
९८ - १०१ - यः अवयवः तम् समुदायम् न व्यभिचरति ।
९९ - १०१ - कम् च समुदायम् न व्यभिचरति ।
१०० - १०१ - अर्ध्द्रोणः द्रोणम् ।
१०१ - १०१ - अर्धाढकम् पुनः व्यभिचरति ।
N/A
References : N/A
Last Updated : January 17, 2018
TOP