पाद १ - खण्ड १०
व्याकरणमहाभाष्य म्हणजे पाणिनि लिखीत अष्टाध्यायीतील काही निवडक सूत्रांवर पतञ्जलिने केलेले भाष्य. या ग्रंथाची रचना ई.पू २०० ते ई.पू १४० मध्ये केली गेली, असे मत व्याकरण पंडितांचे आहे.
१ - ३० - वृद्धिग्रहणम् किमर्थम्. यस्य अचाम् आदिः तत् वृद्धम् इति इयति उच्यमाने दात्ताः, राक्षिताः अत्र अपि प्रसज्येत ।
२ - ३० - वृद्धिग्रहणे पुनः क्रियमाणे न दोषः भवति ।
३ - ३० - अथ यस्यग्रहणम् किमर्थम् ।
४ - ३० - यस्य इति व्यपदेशाय ।
५ - ३० - अथ अज्ग्रहणम् किमर्थम् ।
६ - ३० - वृद्धिः यस्य आदिः तत् वृद्धम् इति इयति उच्यमाने इह एव स्यात् ऐतिकायनीयाः, औपगवीयाः ।
७ - ३० - इह न स्यात् गार्गीयाः, वात्सीयाः इति ।
८ - ३० - अज्ग्रहणे पुनः क्रियमाणे न दोषः भवति ।
९ - ३० - अथ आदिग्रहणम् किमर्थम् ।
१० - ३० - वृद्धिः यस्य अचाम् तत् वृद्धम् इति इयति उच्यमाने सभासन्नयने भवः साभसन्नयनः इति अत्र प्रसज्येत ।
११ - ३० - आदिग्रहणे पुनः क्रियमाणे न दोषः भवति ।
१२ - ३० - वृद्धसञ्ज्ञायाम् अजसन्निवेशात् अनादित्वम् ।
१३ - ३० - वृद्धसञ्ज्ञायाम् अजसन्निवेशात् आदिः इति एतत् न उपपद्यते ।
१४ - ३० - न हि अचाम् सन्निवेशः अस्ति ।
१५ - ३० - ननु च एवम् विज्ञायते अच् एव आदिः अजादिः ।
१६ - ३० - न एवम् शक्यम् ।
१७ - ३० - इह एव प्रसज्येत औपगवीयाः ।
१८ - ३० - इह न स्यात् गार्गीयाः इति ।
१९ - ३० - एकान्तादित्वम् तर्हि विज्ञायते ।
२० - ३० - एकान्तादित्वे च सर्वप्रसङ्गः ।
२१ - ३० - इह अपि प्रसज्येत सभासन्नयने भवः साभसन्नयनः इति ।
२२ - ३० - सिद्धम् अजाकृतिनिर्देशात् ।
२३ - ३० - सिद्धम् एतत् ।
२४ - ३० - कथम् ।
२५ - ३० - अजाकृतिः निर्दिश्यते ।
२६ - ३० - एवम् अपि व्यञ्जनैः व्यवहितत्वात् न प्राप्नोति ।
२७ - ३० - व्यञ्जनस्य अविद्यमानत्वम् यथा अन्यत्र ।
२८ - ३० - व्यञ्जनस्य अविद्यमानवद्भावः वक्तव्यः यथा अन्यत्र अपि भवति व्यञ्जनस्य अविद्यमानवद्भावः ।
२९ - ३० - क्व अन्यत्र ।
३० - ३० - स्वरे ।
१ - १३ - वा नामधेयस्य ।
२ - १३ - वा नामधेयस्य वृद्धसञ्ज्ञा वक्तव्या देवदत्तीयाः, दैवदत्ताः, यज्ञदत्तीयाः, याज्ञदत्ताः ।
३ - १३ - गोत्रोत्तरपदस्य च ।
४ - १३ - गोत्रोत्तरपदस्य च वृद्धसञ्ज्ञा वक्तव्या कम्बलचारायणीयाः, ओदनपाणिनीयाः, घृतरौढीयाः ।
५ - १३ - गोत्रान्तात् वा असमस्तवत् ।
६ - १३ - गोत्रान्तात् वा असमस्तवत् प्रत्ययः भवति इति वक्तव्यम् एतानि एव उदाहरणानि ।
७ - १३ - किम् अविशेषेण ।
८ - १३ - न इति आह ।
९ - १३ - जिह्वाकात्यहरितकात्यवर्जम् ।
१० - १३ - जिह्वाकात्यम् हरितकात्यम् च वर्जयित्वा जैहवाकाताः, हारितकाताः ।
११ - १३ - किम् पुनः अत्र ज्यायः ।
१२ - १३ - गोत्रान्तात् वा असमस्तवत् इति एव ज्यायः ।
१३ - १३ - इदम् अपि सिद्धम् भवति पिङ्गलकाण्वस्य छात्त्राः पैङ्गलकाण्वाः ।
१ - १५ - यस्याचामादिग्रहणम् अनुवर्तते उताहो न ।
२ - १५ - किम् च अतः ।
३ - १५ - यदि अनुवर्तते इह च प्रसज्येत त्वत्पुत्रस्य छात्त्राः त्वात्पुत्राः, मात्पुत्राः इह च न स्यात् त्वदीयः, मदीयः इति ।
४ - १५ - अथ निवृत्तम् एङ् प्राचाम् देशे यस्याचामादिग्रहणम् कर्तव्यम् ।
५ - १५ - एवम् तर्हि अनुवर्तते ।
६ - १५ - कथम् त्वापुत्राः, मात्पुत्राः इति ।
७ - १५ - सम्बन्धम् अनुवर्तिष्यते ।
८ - १५ - वृद्धिः यस्य अचाम् आदिः तत् वृद्धम् ।
९ - १५ - त्यदादीनि च वृद्धसञ्ज्ञानि भवन्ति ।
१० - १५ - वृद्धिः यस्य अचाम् आदिः तत् वृद्धम् ।
११ - १५ - एङ् प्राचाम् देशे ।
१२ - १५ - यस्याचामादिग्रहणम् अनुवर्तते ।
१३ - १५ - वृद्धिग्रहणम् निवृत्तम् ।
१४ - १५ - तत् यथा कः चित् कान्तारे समुपस्थिते सार्थम् उपादत्ते ।
१५ - १५ - सः यदा निष्कान्तारीभूतः भवति तदा सार्थम् जहाति
१ - १ - एङ् प्राचाम् देशे शैषिकेषु इति वक्तव्यम् सैपुरिकी सैपुरिका स्कौनगरिकी स्कौनगरिका इति ।
N/A
References : N/A
Last Updated : January 17, 2018
TOP