श्रीगणेशाय नमः ॥ जैसे मानससरोवरवेष्टित ॥ मराळ दिसती शोभिवंत ॥ तैसे श्रवणासी बैसले संत ॥ लोचन अनंत जयांसी ॥१॥
श्रवणीं ऐकतां संतसज्जन ॥ वाचेसी पारणें होय पूर्ण ॥ जैसा राकाइंदु विलोकून ॥ सरितानाथ उचंबळे ॥२॥
कीं वर्षाकाळीं गंगसी पूर ॥ कीं घन गर्जतां नाचती मयूर ॥ कीं वसत देखोनि सुंदर ॥ कोकिळा गर्जे आनंदें ॥३॥
कीं रवि देखतां कमळें विकासती ॥ कीं दाता देखोनि याचक हर्षती ॥ तैशा देखोनि संतमूर्ती ॥ वाग्देवीस आनंद ॥४॥
जैसी इंद्रापुढें रंभा ॥ दावी नृत्यकौतुकशोभा ॥ तैसी देखतां संतसभा वाग्वल्ली आनंदे ॥५॥
कैसे द्यावे दृष्टांत ॥ हें मी नेणें निश्र्चित ॥ परी माझे अन्याय समस्त ॥ संतीं पोटांत घालावे ॥६॥
शिवकंठी हाळाहळ ॥ कीं सागरापोटीं वडवानळ ॥ कीं सृष्टीचा भार सकळ ॥ पाताळीं कूमें धरियेला ॥७॥
सकळां प्रकाशक जैसा शशी परी द्वितीयेसी लोक वाहती दशी ॥ कीं हिमनगजामातासी ॥ धत्तूरपुष्पें समर्पिती ॥८॥
तैसेचि हे शब्द निश्र्चित ॥ सज्जनीं हृदयीं धरिले सत्य ॥ असो प्रथमाध्यायीं गतकथार्थ ॥ उद्धरिला वाल्मीक नारदें ॥९॥
रामकथेचा आरंभ येथूनी ॥ जेवीं मूळसंकीर्ण कृष्णावेणी ॥ परी पुढें विशाळ समुद्रगामिनी ॥ जाणिजे सज्जनीं कथा तैसी ॥१०॥
कमलोद्भवापासून निश्र्चितीं ॥ पुत्र जाहला त्या नाम पुलस्ती ॥ महातपस्वी जैसा गभस्ती ॥ चारी वेद ज्यासी मुखाद्रत ॥११॥
तृणबिंदुकन्या देववर्णीं ॥ ते पुलस्तीची जाण गृहिणी ॥ विश्रवा नामें तिजपासोनि ॥ पुत्र जाहला विख्यात ॥१२॥
भारद्वाजकन्या महासती ॥ ती दिधली विश्रव्याप्रति ॥ त्यांचे पोटीं निश्र्चिती ॥ कुबेर पुत्र जन्मला ॥१३॥
विश्रव्यापासोनि जन्म पूर्ण ॥ म्हणोनि नाम वैश्रवण ॥ तेणें तप करोनि दारुण ॥ चतुरानन वश केला ॥१४॥
कमळासन संतुष्टोन ॥ पौत्रपुत्र म्हणोन ॥ लंका पुष्पक देऊन ॥ सागरोदरीं स्थापिला ॥१५॥
पूर्वीं विधीनें लंका निर्मिली ॥ ती दानवीं बळेंचि घेतली ॥ मागुती निर्जरीं सोडविली ॥ मग दिधली कुबेरातें ॥१६॥
तो पाताळींचा दैत्य सुमाळी ॥ विप्रवेषें आला भूमंडळीं ॥ लंका देखोन तये वेळीं ॥ मनामाजी आवेशाला ॥१७॥
म्हणे हे लंका आमुची निश्र्चित ॥ हा कोण येथें राज्य करित ॥ समाचार घेतां जाहलें श्रुत ॥ सर्व वृत्त तयाचें ॥१८॥
कुबेर देखोनि सुंदर ॥ दैत्य करी मग विचार ॥ याचे पित्यासी साचार ॥ कन्या देऊं आपुली ॥१९॥
तिजपासोन जे होती सुत ॥ तयां साह्य होऊं सर्व दैत्य ॥ हें लंकाराज्य समस्त ॥ हिरोन घेऊं क्षणार्धें ॥२०॥
ऐसा सुमाळी दैत्य दुर्जन ॥ विप्रवेष अवलंबून ॥ आला लटिकीच शांति धरून ॥ कपटी पूर्ण दुरात्मा ॥२१॥
जैसा नटाचा वेष जाण ॥ कीं विषाचें शीतळपण ॥ कीं सावचोराचें गोड वचन ॥ परप्राणहरणार्थ ॥२२॥
कीं गोरियाचें गायन ॥ कीं दांभिकाचें वरिवरी भजन ॥ धनलुब्धाचें तत्त्वज्ञान ॥ परधनहरणार्थ ॥२३॥
वरिवरी सुंदर इंद्रावण ॥ किंवा बकाची शांति पूर्ण ॥ कीं वेश्येचें मुखमंडण ॥ कामिकमनहरणार्थ ॥२४॥
कीं साधुवेष धरोनि शुद्ध ॥ यात्रेसी फिरती जैसे मैंद ॥ कीं वाटपाडे निरंजनीं शुद्ध ॥ सिद्ध होऊन बैसले ॥२५॥
असो ऐसा सुमाळी पापराशी ॥ तेणें आपुली कन्या कैकसी ॥ घेऊन आला विश्रव्यापाशीं ॥ प्रार्थोनि त्यासी दिधली ॥२६॥
म्हणे मी अकिंचन ब्राह्मण ॥ एवढें घ्या जी कन्यारत्न ॥ ऋृषीनें कापट्य नेणोन ॥ लाविलें लग्न तियेसीं ॥२७॥
दैत्य गेला स्वस्थानासी ॥ एके दिवशीं ते कैकसी ॥ सूर्य जातां अस्ताचळासी ॥ भोग पतीसी मागत ॥२८॥
जे संध्याकाळीं होय गर्भिणी ॥ तरी महातामसी जन्मे प्राणी ॥ तो होमकाळ साधोनी ॥ कैकसी मागे भोगातें ॥२९॥
स्वस्त्रीस भोग न दे जरी ॥ तरी बाळहत्त्या पडे त्याचे शिरीं ॥ होम द्यावया दुराचारी ॥ जाऊं नेदी ऋृषीतें ॥३०॥
परम क्षोभोनियां ऋषी ॥ अंगसंग केला तियेसी ॥ म्हणे तूं विप्रकन्या नव्हेसी ॥ महातामसी पापरूपे ॥३१॥
ब्रह्मराक्षस तुझें उदरीं ॥ पुत्र होतील दुराचारी । येरी पतीचे चरण धरी ॥ एक तरी सुपुत्र देइंजे ॥३२॥
रावण आणि कुंभकर्ण ॥ तिसरा भक्तराज बिभीषण ॥ तो पितृवरदानेंकरून ॥ साधु पूर्ण जन्मला ॥३३॥
कुंभकर्ण जेव्हां जन्मला ॥ मुख पसरोन टाहो फोडिला ॥ तेणें भूगोळ थरारिला ॥ प्रळय गमला जीवांसी ॥३४॥
ताटिका शूर्पणखा भगिनी जाण ॥ तरी त्यांत रत्न बिभीषण ॥ जैसा कागाविष्ठेंत अश्र्वत्थ पावन ॥ केवळ स्थान विष्णूचें ॥३५॥
कीं वासयांत कोकिळा श्रेष्ठ केवळ ॥ कीं शिंपीमाजीं मुक्ताफळ ॥ कीं दैत्यकुळीं भजनशीळ ॥ प्रल्हाद पूर्वीं जन्मला ॥३६॥
यावरी गोकर्णतीर्थीं जाऊन ॥ तिघे करिती अनुष्ठान ॥ रावणें आराधिला अपर्णारमण ॥ कुंभकर्णें कमलोद्भव ॥३७॥
श्रीविष्णूचें आराधन ॥ करिता जाहला बिभीषण ॥ ब्रह्मा येऊनि वरदान ॥ देता जाहला तिघांतें ॥३८॥
रावण मागे वरदान ॥ इंद्रादिदेव काद्रवेयगण ॥ यांसी बंदिशाळे रक्षीन ॥ सर्वांसी मान्य आज्ञा माझी ॥३९॥
संपत्ति संतति विद्याधन ॥ व्हावे सकळकळाप्रवीण ॥ याउपरि कुंभकर्ण ॥ वर मागे अपेक्षित ॥४०॥
तों देव जाहले उद्विग्न ॥ काय मागेल कुंभकर्ण ॥ कीं हें चराचर भक्षीन ॥ ऐसें वरदान मागेल काय ॥४१॥
कीं गिळीन म्हणे भूगोळ ॥ कीं दाढे घालीन ऋृषिमंडळ ॥ मग सरस्वतीतें देव सकळ ॥ प्रार्थिते जाहले तेधवां ॥४२॥
तूं जिह्णाग्रीं वससी देवी ॥ तरी त्या दुष्टासी भ्रांति घालावी ॥ लोकीं सुखी राहिजे सर्वीं ॥ ऐसें वदवीं सरस्वती ॥४३॥
कुंभकर्ण आधींच राक्षस ॥ सरस्वती भ्रांति घाली विशेष ॥ तों विधि म्हणे घटश्रोत्रास ॥ अपेक्षित माग कांहीं ॥४४॥
मग बोले कुंभकर्ण मज निद्रा दे कां संपूर्ण ॥ अखंड करीन मी शयन ॥ चतुरानन अवश्य म्हणे ॥४५॥
तत्काळ निद्रा येऊन ॥ पडिला जैसा प्राणहीन ॥ सुषुप्तीमाजी सर्वज्ञान ॥ बुडोन गेलें तयाचें ॥४६॥
मंदराचळ आडवा पडला ॥ कीं महावृक्ष उन्मळला ॥ निद्राभरें घोरूं लागला ॥ तेणें दश दिशा घुमघुमती ॥४७॥
म्हैसे हस्ती श्र्वापदें काननीं ॥ श्र्वासासरसीं प्रवेशती घ्राणीं ॥ उच्छास टाकितां धरणीं ॥ बाहेर पडती आरडत ॥४८॥
निद्रा देहाची समाधी जाण ॥ निद्रा जीवात्म्याचें आवरण ॥ कीं भ्रांतीचें विश्रांतिस्थान ॥ कीं अज्ञान मूर्तिमंत ॥४९॥
निद्रा तस्काराची सहकारी ॥ ध्याना अनुष्ठाना विघ्न करी ॥ चातुर्य विद्या कळाकुसरी ॥ निद्रेमाजी बुडती पैं ॥५०॥