पाद ४ - खण्ड ४१
व्याकरणमहाभाष्य म्हणजे पाणिनि लिखीत अष्टाध्यायीतील काही निवडक सूत्रांवर पतञ्जलिने केलेले भाष्य. या ग्रंथाची रचना ई.पू २०० ते ई.पू १४० मध्ये केली गेली, असे मत व्याकरण पंडितांचे आहे.
१ - ८० - हिस्वोः परस्मैपदात्मनेपदग्रहणम् लादेशप्रतिषेधार्थम् ।
२ - ८० - हिस्वोः परस्मैपदात्मनेपदग्रहणम् कर्तव्यम् हिः परस्मैपदानाम् यथा स्यात् स्वः आत्मनेपदानाम् इति ।
३ - ८० - किम् प्रयोजनम् ।
४ - ८० - लादेशप्रतिषेधार्थम् ।
५ - ८० - लादेशौ हिस्वौ मा भूताम् इति ।
६ - ८० - किम् च स्यात् यदि लादेशौ हिस्वौ स्याताम् ।
७ - ८० - तिङन्तम् पदम् इति पदसञ्ज्ञा न स्यात् ।
८ - ८० - मात् भूत् एवम् ।
९ - ८० - सुबन्तम् पदम् इति पदसञ्ज्ञा भविष्यति ।
१० - ८० - कथम् स्वाद्युत्पत्तिः ।
११ - ८० - लकारस्य कृत्त्वात् प्रातिपदिकत्वम् तदाश्रयम् प्रत्ययविधानम् ।
१२ - ८० - लकारः कृत् ।
१३ - ८० - तस्य कृत्त्वात् कृत् प्रातिपदिकम् इति प्रातिपदिकसञ्ज्ञा ।
१४ - ८० - प्रातिपदिकाश्रया स्वाद्युत्पत्तिः अपि भविष्यति ।
१५ - ८० - यदि स्वाद्युत्पत्तिः सुपाम् श्रवणम् प्राप्नोति ।
१६ - ८० - अव्ययात् इति सुब्लुक् भविष्यति ।
१७ - ८० - कथम् अव्ययत्वम् ।
१८ - ८० - विभक्तिस्वरप्रतिरूपकाः च निपाताः भवन्ति इति निपातसञ्ज्ञा ।
१९ - ८० - निपातम् अव्ययम् इति अव्ययसञ्ज्ञा ।
२० - ८० - इह तर्हि सः भवान् लुनीहि लुनीहि इति एव अयम् लुनाति तिङ् अतिङः इति निघातः न प्राप्नोति ।
२१ - ८० - समसङ्ख्यार्थम् च ।
२२ - ८० - समसङ्ख्यार्थम् च हिस्वोः परस्मैपदात्मनेपदग्रहणम् कर्तव्यम् हिः परस्मैपदानाम् यथा स्यात् स्वः आत्मनेपदानाम् ।
२३ - ८० - व्यतिकरः मा भूत् इति ।
२४ - ८० - न वा तध्वमोः आदेशवचनम् ज्ञापकम् पदादेशस्य ।
२५ - ८० - न वा हिस्वोः परस्मैपदात्मनेपदग्रहणम् कर्तव्यम् ।
२६ - ८० - किम् कारणम् ।
२७ - ८० - तध्वमोः आदेशवचनम् ज्ञापकम् पदादेशस्य ।
२८ - ८० - यत् अयम् वा च तध्वमोः इति आह तत् ज्ञापयति आचार्यः पदादेशौ हिस्वौ इति ।
२९ - ८० - तत्र पदादेशे पित्त्वाटोः प्रतिषेधः ।
३० - ८० - तत्र पदादेशे पित्त्वस्य आटः च प्रतिषेधः वक्तव्यः ।
३१ - ८० - पित्त्वस्य तावत् ।
३२ - ८० - सः भवान् लुनीहि लुनीहि इति एव अयम् लुनाति ।
३३ - ८० - आटः खलु अपि ।
३४ - ८० - सः अहम् लुनीहि लुनीहि इति एवम् लुनानि ।
३५ - ८० - पित्त्वस्य तावत् न वक्तव्यः ।
३६ - ८० - पित्प्रतिषेधे योगविभागः करिष्यते ।
३७ - ८० - इह सेः हि भवति ।
३८ - ८० - ततः अपित् च ।
३९ - ८० - अपित् च भवति यावान् हिः नाम ।
४० - ८० - आटः च अपि न वक्तव्यः ।
४१ - ८० - आटि कृते साट्कस्य आदेशः भविष्यति ।
४२ - ८० - इदम् इह सम्प्रधार्यम् आट् क्रियताम् आदेशः इति ।
४३ - ८० - किम् अत्र कर्तव्यम् ।
४४ - ८० - परत्वात् आडागमः ।
४५ - ८० - नित्यः आदेशः ।
४६ - ८० - कृते अपि आटि प्राप्नोति अकृते अपि प्राप्नोति ।
४७ - ८० - आट् अपि नित्यः ।
४८ - ८० - कृते अपि आदेशे प्राप्नोति अकृते अपि प्राप्नोति ।
४९ - ८० - अनित्यः आट् ।
५० - ८० - अन्यस्य कृते अपि आदेशे प्राप्नोति अन्यस्य अकृते अपि प्राप्नोति ।
५१ - ८० - शब्दान्तरस्य च प्राप्नुवन् विधिः अनित्यः भवति ।
५२ - ८० - आदेशः अपि अनित्यः ।
५३ - ८० - अन्यस्य कृते आटि प्राप्नोति अन्यस्य अकृते ।
५४ - ८० - शब्दान्तरस्य च प्राप्नुवन् विधिः अनित्यः भवति ।
५५ - ८० - उभयोः अनित्ययोः परत्वात् आडागमः ।
५६ - ८० - आटि कृते साट्कस्य आदेशः भविष्यति ।
५७ - ८० - इदम् तर्हि सः अहम् भुङ्क्ष्व भुङ्क्ष्व इति एवम् भुनजै इति श्नसोः अल्लोपः इति अकारलोपः न प्राप्नोति ।
५८ - ८० - समसङ्ख्यार्थत्वम् च अपि अपरिहृतम् एव. सिद्धम् तु लोड्मध्यमपुरुषैकवचनस्य क्रियासमभिहारे द्विर्वचनात् ।
५९ - ८० - सिद्धम् एतत् ।
६० - ८० - कथम् ।
६१ - ८० - लोड्मध्यमपुरुषैकवचनस्य क्रियासमभिहारे द्वे भवतः इति वक्तव्यम् ।
६२ - ८० - केन विहितस्य क्रियासमभिहारे लोड्मध्यमपुरुषैकवचनस्य द्विर्वचनम् उच्यते ।
६३ - ८० - एतत् एव ज्ञापयति आचार्यः भवति क्रियासमभिहारे लोट् इति यत् अयम् क्रियासमभिहारे लोड्मध्यमपुरुषैकवचनस्य द्विर्वचनम् शास्ति ।
६४ - ८० - कुतः नु खलु एतत् ज्ञापकात् अत्र लोट् भविष्यति ।
६५ - ८० - न पुनः यः एव असौ अविशेषविहितः सः यदा क्रियासमभिहारे भवति तदा अस्य द्विर्वचनम् भवति इति ।
६६ - ८० - लोड्मध्यमपुरुषैकवचने एव खलु अपि सिद्धम् स्यात् ।
६७ - ८० - इमौ च अन्यौ हिस्वौ सर्वेषाम् पुरुषाणाम् सर्वेषाम् वचनानाम् इष्येते ।
६८ - ८० - सूत्रम् च भिद्यते ।
६९ - ८० - यथान्यासम् एव अस्तु ।
७० - ८० - ननु च उक्तम् हिस्वोः परस्मैपदात्मनेपदग्रहणम् लादेशप्रतिषेधार्थम् ।
७१ - ८० - समसङ्ख्यार्थम् च इति ।
७२ - ८० - न एषः दोषः ।
७३ - ८० - योगविभागात् सिद्धम् ।
७४ - ८० - योगविभागः करिष्यते ।
७५ - ८० - क्रियासमभिहारे लोट् भवति ।
७६ - ८० - ततः लोटः हिस्वौ भवतः ।
७७ - ८० - लोट् इति एव अनुवर्तते ।
७८ - ८० - लोटः यौ हिस्वौ इति ।
७९ - ८० - कथम् वा च तध्वमोः इति ।
८० - ८० - वा च तध्वम्भाविनः लोटः इति एवम् एतत् विज्ञायते ।
१ - १० - किमर्थम् इदम् उच्यते ।
२ - १० - अनुप्रयोगः यथा स्यात् ।
३ - १० - न एतत् अस्ति प्रयोजनम् ।
४ - १० - हिस्वान्तम् अव्यक्तपदार्थकम् ।
५ - १० - तेन अपरिसमाप्तः अर्थः इति कृत्वा अनुप्रयोगः भविष्यति ।
६ - १० - इदम् तर्हि प्रयोजनम् ।
७ - १० - यथाविधि इति वक्ष्यामि इति ।
८ - १० - एतत् अपि न अस्ति प्रयोजनम् ।
९ - १० - समुच्चये सामान्यवचनस्य इति वक्ष्यति ।
१० - १० - तत्र अन्तरेण वचनम् यथाविधि अनुप्रयोगः भविष्यति ।
१ - ९ - किमर्थम् इदम् उच्यते ।
२ - ९ - अनुप्रयोगः यथा स्यात् ।
३ - ९ - न एतत् अस्ति प्रयोजनम् ।
४ - ९ - हिस्वान्तम् अव्यक्तपदार्थकम् ।
५ - ९ - तेन अपरिसमाप्तः अर्थः इति कृत्वा अनुप्रयोगः भविष्यति ।
६ - ९ - इदम् तर्हि प्रयोजनम् ।
७ - ९ - सामान्यवचनस्य इति वक्ष्यामि इति ।
८ - ९ - एतत् अपि न अस्ति प्रयोजनम् ।
९ - ९ - सामान्यवचनस्य अनुप्रयोगः अस्तु विशेषवचनस्य इति सामान्यवचनस्य अनुप्रयोगः भविष्यति लघुत्वात् ।
१ - १० - उपसंवादाशङ्कयोः वचनानर्थक्यम् लिङर्थत्वात् ।
२ - १० - उपसंवादाशङ्कयोः वचनम् नर्थकम् ।
३ - १० - किम् कारणम् ।
४ - १० - लिङर्थत्वात् ।
५ - १० - लिङर्थे लेट् इति एव सिद्धम् ।
६ - १० - कः पुनः लिङर्थः ।
७ - १० - के चित् तावत् आहुः ।
८ - १० - हेतुहेतुमतोः लिङ् इति ।
९ - १० - अपरे आहुः वक्तव्यः एव एतस्मिन् विशेषे लिङ् ।
१० - १० - प्रयुज्यते हि लोके यदि मे भवान् इदम् कुर्यात् अहम् अपि ते इदम् दद्याम् ।
१ - १६ - तुमर्थे इति उच्यते ।
२ - १६ - कः तुमर्थः ।
३ - १६ - कर्ता ।
४ - १६ - यदि एवम् न अर्थः तुमर्थग्रहणेन ।
५ - १६ - येन एव खलु अपि हेतुना कर्तरि तुमुन् भवति तेन एव हेतुना सयादयः अपि भविष्यन्ति ।
६ - १६ - एवम् तर्हि सिद्धे सति यत् तुमर्थग्रहणम् करोति तत् ज्ञापयति आचार्यः अस्ति अन्यः कर्तुः तुमुनः अर्थः इति ।
७ - १६ - कः पुनः असौ ।
८ - १६ - भावः ।
९ - १६ - कुतः नु खलु एतत् भावे तुमुन् भविष्यति ।
१० - १६ - न पुनः कर्मादिषु कारकेषु इति ।
११ - १६ - ज्ञापकात् अयम् कर्तुः अपकृष्यते ।
१२ - १६ - न च अन्यस्मिन् अर्थे आदिश्यते ।
१३ - १६ - अनिर्दिष्टार्थाः प्रत्ययाः स्वार्थे भवन्ति इति स्वार्थे भविष्यति तत् यथा गुप्तिज्किद्भ्यः सन् यावादिभ्यः कन् इति ।
१४ - १६ - सः असौ स्वार्थे भवन् भावे भविष्यति ।
१५ - १६ - किम् एतस्य ज्ञापने प्रयोजनम् ।
१६ - १६ - अव्ययकृतः भावे भवन्ति इति एतत् न वक्तव्यम् भवति ।
१ - १२ - किमर्थम् मेङः सानुबन्धकस्य आत्त्वभूतस्य ग्रहणम् क्रियते न उदीचाम् मेङः इति एव उच्येत ।
२ - १२ - तत्र अयम् अपि अर्थः ।
३ - १२ - उदीचाम् मेङः इति व्यतिहारग्रहणम् न कर्तव्यम् भवति ।
४ - १२ - किम् कारणम् ।
५ - १२ - तद्विषयः हि सः ।
६ - १२ - वय्तिहारविषयः एव मयतिः ।
७ - १२ - एवम् तर्हि सिद्धे सति यत् मेङः सानुबन्धकस्य आत्त्वभूतस्य ग्रहणम् करोति तत् ज्ञापयति आचार्यः न अनुबन्धकृतम् अनेजन्तत्वम् भवति इति ।किम् एतस्य ज्ञापने प्रयोजनम् ।
८ - १२ - तत्र असरूपसर्वादेशदाप्प्रतिषेधे पृथक्त्वनिर्देशः अनाकारान्तत्वात् इति उक्तम् ।
९ - १२ - तत् न वक्तव्यम् भवति ।
१० - १२ - किमर्थम् पुनः इदम् उच्यते न समानकर्तृकयोः पूर्वकाले इति एव सिद्धम् ।
११ - १२ - अपूर्वकालार्थः अयम् आरम्भः ।
१२ - १२ - पूर्वम् हि असौ याचते पश्चात् अपमयते ।
१ - १७ - इह कस्मात् न भवति पूर्वम् भुङ्क्ते पश्चात् व्रजति ।
२ - १७ - स्वशब्देन उक्तत्वात् न भवति ।
३ - १७ - न तर्हि इदानीम् इदम् भवति पूर्वम् भुक्त्वा ततः व्रजति इति ।
४ - १७ - न एतत् क्रियापौर्वकाल्यम् ।
५ - १७ - किम् तर्हि ।
६ - १७ - कर्तृपौर्वकाल्यम् ।
७ - १७ - पूर्वम् हि असौ भुक्त्वा अन्येभ्यः भोक्तृभ्यः ततः पश्चात् व्रजति अन्येभ्यः व्रजितृभ्यः ।
८ - १७ - इह कस्मात् न भवति आस्यते भोक्तुम् इति ।
९ - १७ - कुतः कस्मात् न भवति ।
१० - १७ - किम् आसेः आहोस्वित् भुजेः ।
११ - १७ - भुजेः कस्मात् न भवति ।
१२ - १७ - अपूर्वकालत्वात् ।
१३ - १७ - आसेः तर्हि कस्मात् न भवति ।
१४ - १७ - यस्मात् अत्र लट् भवति ।
१५ - १७ - एतत् अत्र प्रष्टव्यम् ।
१६ - १७ - लट् अत्र कथम् भवति इति ।
१७ - १७ - लट् च अत्र वासरूपेण भविष्यति ।
१ - ४० - समानकर्तृकयोः इति बहुषु अप्राप्तिः ।
२ - ४० - समानकर्तृकयोः इति बहुषु क्त्वा न प्राप्नोति ।
३ - ४० - स्नात्वा भुक्त्वा पीत्वा व्रजति इति ।
४ - ४० - किम् पुन कारणम् न सिध्यति ।
५ - ४० - द्विवचननिर्देशात् ।
६ - ४० - द्विवचनेन अयम् निर्देशः क्रियते ।
७ - ४० - तेन द्वयोः एव पौर्वकाल्ये स्यात् ।
८ - ४० - बहूनाम् न स्यात् ।
९ - ४० - सिद्धम् तु क्रियाप्रधनत्वात् ।
१० - ४० - सिद्धम् एतत् ।
११ - ४० - कथम् ।
१२ - ४० - क्रियाप्रधनत्वात् ।
१३ - ४० - क्रियाप्रधानः अयम् निर्देशः ।
१४ - ४० - न अत्र निर्देशः तन्त्रम् ।
१५ - ४० - कथम् पुनः तेन एव नाम निर्देशः क्रियते तत् च अतन्त्रम् स्यात् ।
१६ - ४० - तत्कारी च भवान् तद्द्वेषी च ।
१७ - ४० - नान्तरीयकत्वात् अत्र द्विवचनेन निर्देशः क्रियते ।
१८ - ४० - अवश्यम् कया चित् विभक्त्या केन चित् वचनेन निर्देशः कर्तव्यः ।
१९ - ४० - तत् यथा कः चित् अन्नार्थी शालिकलापम् सतुषम् सपलालम् आहरति नान्तरीयकत्वात् ।
२० - ४० - सः यावत् आदेयम् तावत् आदाय तुषपलालानि उत्सृजति ।
२१ - ४० - तथा कः चित् मांसार्थी मत्स्यान् सशकलान् सकण्टकान् आहरति नान्तरीयकत्वात् ।
२२ - ४० - सः यावत् आदेयम् तावत् आदाय शकलकण्टकान् उत्सृजति ।
२३ - ४० - एवम् इह अपि नान्तरीयकत्वात् द्विवचनेन निर्देशः क्रियते ।
२४ - ४० - न हि अत्र निर्देशः तन्त्रम् ।
२५ - ४० - एवम् अपि लोकविज्ञानात् न सिध्यति । तत् यथा ।
२६ - ४० - लोके ब्राह्मणानाम् पूर्वम् आनीयताम् इति उक्ते सर्वपूर्वः आनीयते ।
२७ - ४० - एवम् इह अपि सर्वपूर्वायाः क्रियायाः प्राप्नोति ।
२८ - ४० - अनन्त्यवचनात् तु सिद्धम् ।
२९ - ४० - समानकर्तृकयोः अनन्त्यस्य इति वक्तव्यम् ।
३० - ४० - सिध्यति ।
३१ - ४० - सूत्रम् तर्हि भिद्यते ।
३२ - ४० - यथान्यासम् एव अस्तु ।
३३ - ४० - ननु च उक्तम् समानकर्तृकयोः इति बहुषु अप्राप्तिः इति ।
३४ - ४० - परिहृतम् एतत् सिद्धम् तु क्रियाप्रधनत्वात् इति ।
३५ - ४० - ननु च उक्तम् एवम् अपि लोकविज्ञानात् न सिध्यति इति ।
३६ - ४० - न एषः दोषः सर्वेषाम् अत्र व्रजिक्रियाम् प्रति पौर्वकाल्यम् ।
३७ - ४० - स्नात्वा व्रजति भुक्त्वा व्रजति पीत्वा व्रजति इति ।
३८ - ४० - एवम् च कृत्वा प्रयोगः अनियतः भवति ।
३९ - ४० - स्नात्वा भुक्त्व पीत्वा व्रजति ।
४० - ४० - पीत्वा स्नात्वा भुत्वा व्रजति इति ।
१ - ११ - व्यादाय स्वपिति इति उपसङ्ख्यानम् अपूर्वकालत्वात् ।
२ - ११ - व्यादाय स्वपिति इति उपसङ्ख्यानम् कर्तव्यम् ।
३ - ११ - किम् पुनः कारणम् न सिध्यति ।
४ - ११ - अपूर्वकालत्वात् ।
५ - ११ - पूर्वम् हि असौ स्वपिति पश्चात् व्याददाति ।
६ - ११ - न वा स्वप्नस्य अवकालत्वात् ।
७ - ११ - न वा कर्तव्यम् ।
८ - ११ - किम् कारणम् ।
९ - ११ - स्वप्नस्य अवकालत्वात् ।
१० - ११ - अवरकालः स्वप्नः ।
११ - ११ - अवश्यम् असौ व्यादाय मुहुर्तम् अपि स्वपिति ।
१ - १३ - किम् इयम् प्राप्ते विभाषा आहोस्वित् अप्राप्ते ।
२ - १३ - कथम् च प्राप्ते कथम् वा अप्राप्ते ।
३ - १३ - आभीक्ष्ण्ये इति वा नित्ये प्राप्ते अन्यत्र वा अप्राप्ते ।
४ - १३ - किम् च अतः ।
५ - १३ - यदि प्राप्ते आभीक्ष्ण्ये अनिष्टा विभाषा प्राप्नोति अन्यत्र च इष्टा न सिध्यति ।
६ - १३ - अथ अप्राप्ते ।
७ - १३ - अग्रादिषु अप्राप्तविधेः समासप्रतिषेधः ।
८ - १३ - अग्रादिषु अप्राप्तविधेः समासप्रतिषेधः वक्तव्यः ।
९ - १३ - सः तर्हि वक्तव्यः ।
१० - १३ - न वक्तव्यः ।
११ - १३ - उक्तम् एतत् अमा एव अव्ययेन इति अत्र एवकारकरणस्य प्रजोजनम् ।
१२ - १३ - अमा एव अव्ययेन यत् तुल्यविधानम् उपपदम् तत्र समासः यथा स्यात् ।
१३ - १३ - अमा च अन्येन च यत् तुल्यविधानम् उपपदम् तत्र मा भूत् इति ।
१ - १० - किमर्थम् स्वादुमि मकारान्तत्वम् निपात्यते न खमुञ् प्रकृतः सः अनुवर्तिष्यते ।
२ - १० - स्वादुमि मान्तनिपातनम् ईकाराभावार्थम् ।
३ - १० - स्वादुमि मान्तनिपातनम् क्रियते ईकाराभावार्थम् ।
४ - १० - ईकारः मा भूत् इति ।
५ - १० - स्वाद्वीम् कृत्वा यवागूम् भुङ्क्ते ।
६ - १० - स्वादुङ्कारम् यवागूम् भुङ्क्ते ।
७ - १० - च्व्यन्तस्य च मकारान्तार्थम् ।
८ - १० - च्व्यन्तस्य च मकारान्तत्वम् निपात्यते ।
९ - १० - अस्वादु स्वादु कृत्वा भुङ्क्ते ।
१० - १० - स्वादुङ्कारम् भुङ्क्ते ।
१ - ७१ - आ च तुमुनः समानाधिकरणे ।
२ - ७१ - आ च तुमुनः प्रत्ययाः समानाधिकरणे वक्तव्याः ।
३ - ७१ - केन ।
४ - ७१ - अनुप्रयोगेण ।
५ - ७१ - किम् प्रयोजनम् ।
६ - ७१ - स्वादुङ्कारम् यवागूः भुज्यते देवदत्तेन इति देवदत्ते तृतीया यथा स्यात् ।
७ - ७१ - किम् च कारणम् न स्यात् ।
८ - ७१ - णमुला अभिहितः कर्ता इति ।
९ - ७१ - ननु च भुजिप्रत्ययेन अनभिहितः कर्ता इति कृत्वा अनभिहिताश्रयः विधिः भविष्यति तृतीया ।
१० - ७१ - यदि सति अभिधाने च अनभिधाने च कुतः चित् अनभिधानम् इति कृत्वा अनभिहिताश्रयः विधिः भविष्यति तृतीया यवाग्वाम् द्वितीया प्राप्नोति ।
११ - ७१ - किम् कारणम् ।
१२ - ७१ - णमुला अनभिहितम् कर्म इति ।
१३ - ७१ - यदि पुनः अयम् कर्मणि विज्ञायेत ण एवम् शक्यम् ।
१४ - ७१ - इह हि स्वादुङ्कारम् यवागूम् भुङ्क्ते देवदत्तः इति यवाग्वाम् द्वितीया न स्यात् ।
१५ - ७१ - किम् कारणम् ।
१६ - ७१ - णमुला अभिहितम् कर्म इति ।
१७ - ७१ - ननु च भुजिप्रत्ययेन अनभिहितम् कर्म इति कृत्वा अनभिहिताश्रयः विधिः भविष्यति द्वितीया ।
१८ - ७१ - यदि सति अभिधाने च अनभिधाने च कुतः चित् अनभिधानम् इति कृत्वा अनभिहिताश्रयः विधिः भविष्यति द्वितीया देवदत्ते तृतीया प्राप्नोति ।
१९ - ७१ - किम् कारणम् ।
२० - ७१ - णमुला अनभिहितः कर्ता इति ।
२१ - ७१ - अथ अनेन क्त्वायाम् अर्थः पक्त्वा ओदनः भुज्यते देवदत्तेन इति ।
२२ - ७१ - बाढम् अर्थः ।
२३ - ७१ - देवदत्ते तृतीया यथा स्यात् ।
२४ - ७१ - किम् च कारणम् न स्यात् ।
२५ - ७१ - क्त्वया अभिहितः कर्ता इति ।
२६ - ७१ - ननु च भुजिप्रत्ययेन अनभिहितः कर्ता इति कृत्वा अनभिहिताश्रयः विधिः भविष्यति तृतीया ।
२७ - ७१ - यदि सति अभिधाने च अनभिधाने च कुतः चित् अनभिधानम् इति कृत्वा अनभिहिताश्रयः विधिः भविष्यति तृतीया ओदने द्वितीया प्राप्नोति ।
२८ - ७१ - किम् कारणम् ।
२९ - ७१ - क्त्वया अनभिहितम् कर्म इति ।
३० - ७१ - यदि पुनः अयम् कर्मणि विज्ञायेत ण एवम् शक्यम् ।
३१ - ७१ - इह हि पक्त्वा ओदनम् भुङ्क्ते देवदत्तः इति ओदने द्वितीया न स्यात् ।
३२ - ७१ - किम् कारणम् ।
३३ - ७१ - क्त्वया अभिहितम् कर्म इति ।
३४ - ७१ - ननु च भुजिप्रत्ययेन अनभिहितम् कर्म इति कृत्वा अनभिहिताश्रयः विधिः भविष्यति द्वितीया ।
३५ - ७१ - यदि सति अभिधाने च अनभिधाने च कुतः चित् अनभिधानम् इति कृत्वा अनभिहिताश्रयः विधिः भविष्यति द्वितीया देवदत्ते तृतीया प्राप्नोति ।
३६ - ७१ - किम् कारणम् ।
३७ - ७१ - क्त्वया अनभिहितः कर्ता इति ।
३८ - ७१ - अथ अनेन तुमुनि अर्थः ।
३९ - ७१ - भोक्तुम् ओदनः पच्यते देवदत्तेन ।
४० - ७१ - बाढम् अर्थः ।
४१ - ७१ - देवदत्ते तृतीया यथा स्यात् ।
४२ - ७१ - किम् च कारणम् न स्यात् ।
४३ - ७१ - तुमुना अभिहितः कर्ता इति ।
४४ - ७१ - ननु च पचिप्रत्ययेन अनभिहितः कर्ता इति कृत्वा अनभिहिताश्रयः विधिः भविष्यति तृतीया ।
४५ - ७१ - यदि सति अभिधाने च अनभिधाने च कुतः चित् अनभिधानम् इति कृत्वा अनभिहिताश्रयः विधिः भविष्यति तृतीया ओदने द्वितीया प्राप्नोति ।
४६ - ७१ - किम् कारणम् ।
४७ - ७१ - तुमुना अनभिहितम् कर्म इति ।
४८ - ७१ - यदि पुनः अयम् कर्मणि विज्ञायेत ण एवम् शक्यम् ।
४९ - ७१ - इह हि भोक्तुम् ओदनम् पचति देवदत्तः इति ओदने द्वितीया न स्यात् ।
५० - ७१ - किम् कारणम् ।
५१ - ७१ - तुमुना अभिहितम् कर्म इति ।
५२ - ७१ - ननु च पचिप्रत्ययेन अनभिहितम् कर्म इति कृत्वा अनभिहिताश्रयः विधिः भविष्यति द्वितीया ।
५३ - ७१ - यदि सति अभिधाने च अनभिधाने च कुतः चित् अनभिधानम् इति कृत्वा अनभिहिताश्रयः विधिः भविष्यति द्वितीया देवदत्ते तृतीया प्राप्नोति ।
५४ - ७१ - किम् कारणम् ।
५५ - ७१ - तुमुना अनभिहितः कर्ता इति ।
५६ - ७१ - अथ अनेन इह अर्थः पक्त्वा ओदनम् ग्रामः गम्यते देवदत्तेन ।
५७ - ७१ - बाढम् अर्थः ।
५८ - ७१ - देवदत्ते तृतीया यथा स्यात् ।
५९ - ७१ - किम् च कारणम् न स्यात् ।
६० - ७१ - क्त्वया अभिहितः कर्ता इति ।
६१ - ७१ - ननु च गमिप्रत्ययेन अनभिहितः कर्ता इति कृत्वा अनभिहिताश्रयः विधिः भविष्यति तृतीया ।
६२ - ७१ - यदि सति अभिधाने च अनभिधाने च कुतः चित् अनभिधानम् इति कृत्वा अनभिहिताश्रयः विधिः भविष्यति तृतीया यत् उक्तम् ओदने द्वितीया प्राप्नोति इति सः दोषः न जायते ।
६३ - ७१ - तत् तर्हि वक्तव्यम् आ च तुमुनः समानाधिकरणे इति ।
६४ - ७१ - न वक्तव्यम् ।
६५ - ७१ - अव्ययकृतः भावे भवन्ति इति भावे भविष्यन्ति ।
६६ - ७१ - किम् वक्तव्यम् एतत् ।
६७ - ७१ - न हि ।
६८ - ७१ - कथम् अनुच्यमानम् गंस्यते ।
६९ - ७१ - तुमर्थे इति वर्तते ।
७० - ७१ - तुमर्थः च कः ।
७१ - ७१ - भावः ।
१ - ७ - ऊलोपश्चास्यान्यतरस्याङ्ग्रहणम् शक्यम् अकर्तुम् ।
२ - ७ - कथम् गोष्पदम् वृष्टः देवः इति ।
३ - ७ - प्रातिः पूरणकर्मा ।
४ - ७ - तस्मात् एषः कः ।
५ - ७ - यदि कः विभतीनाम् श्रवणम् प्राप्नोति ।
६ - ७ - श्रूयन्ते एव अत्र विभक्तयः ।
७ - ७ - तत् यथा एकेन गोष्पदप्रेण ।
१ - २० - हनः करणे अनर्थकम् वचनम् हिंसार्थेभ्यः णमुल्विधानात् ।
२ - २० - हनः करणे अनर्थकम् वचनम् ।
३ - २० - किम् कारणम् ।
४ - २० - हिंसार्थेभ्यः णमुल्विधानात् ।
५ - २० - हिंसार्थेभ्यः णमुल्विधीयते ।
६ - २० - तेन एव सिद्धम् ।
७ - २० - अर्थवत् तु अहिंसार्थस्य विधानात् ।
८ - २० - अर्थवत् तु हन्तेः णमुल्वचनम् ।
९ - २० - कः अर्थः ।
१० - २० - अहिंसार्थस्य विधानात् ।
११ - २० - अहिंसार्थानाम् णमुल् यथा स्यात् ।
१२ - २० - अस्ति पुनः अयम् क्व चित् हन्तिः अहिंसार्थः यदर्थः विधिः स्यात् ।
१३ - २० - अस्ति इति आह ।
१४ - २० - पाण्युपघातम् वेदिम् हन्ति ।
१५ - २० - नित्यसमासार्थम् च ।
१६ - २० - नित्यसमासार्थम् च हिंसार्थात् अपि हन्तेः अनेन विधिः एषितव्यः ।
१७ - २० - कथम् पुनः इच्छता अपि हिंसार्थात् हन्तेः अनेन विधिः लभ्यः ।
१८ - २० - अनेन अस्तु तेन वा इति तेन स्यात् विप्रतिषेधेन ।
१९ - २० - हन्तेः पूर्वविप्रतिषेधः वार्त्तिकेन एव ज्ञापितः ।
२० - २० - यत् अयम् नित्यसमासार्थम् च इति आह तत् ज्ञापयति आचार्यः हिंसार्थात् अपि हन्तेः अनेन विधिः भवति इति ।
१ - ७ - इह कस्मात् न भवति ।
२ - ७ - ग्रामे बद्धः इति ।
३ - ७ - एवम् वक्ष्यामि ।
४ - ७ - अधिकरणे बन्धः सञ्ज्ञायाम् ।
५ - ७ - ततः कर्त्रोः जीवपुरुषयोः नशिवहोः इति ।
६ - ७ - कथम् अट्टालिकाबन्धम् बद्धः चण्डालिकाबनधम् बद्धः ।
७ - ७ - उपमाने कर्मणि च इति एवम् भविष्यति ।
१ - ३ - अयुक्तः अयम् निर्देशः ।
२ - ३ - तिरश्चि इति भवितव्यम् ।
३ - ३ - सौत्रः अयम् निर्देशः ।
१ - ६ - अर्थग्रहणम् किमर्थम् ।
२ - ६ - नाधाप्रत्यये इति इयति उच्यमाने इह एव स्यात् द्विधाकृत्य ।
३ - ६ - इह न स्यात् द्वैधङ्कृत्य ।
४ - ६ - अर्थग्रहणे पुनः क्रियमाणे न दोषः भवति ।
५ - ६ - नाधाप्रत्यये सिद्धम् भवति यः च अन्यः तेन समानार्थः ।
६ - ६ - अथ प्रत्ययग्रहणम् किमर्थम् इह मा भूत् हिरुक् कृत्वा पृथक् कृत्वा
१ - ३ - अयुक्तः अयम् निर्देशः ।
२ - ३ - अनूचि इति भवितव्यम् ।
३ - ३ - सौत्रः अयम् निर्देशः ।
१ - ८६ - किमर्थम् इदम् उच्यते ।
२ - ८६ - कर्तरि कृद्वचनम् अनादेशे स्वाऋथविज्ञानात् ।
३ - ८६ - कर्तरि कृतः भवन्ति इति उच्यते अनादेशे स्वाऋथविज्ञानात् ।
४ - ८६ - अनिर्दिष्टार्थाः प्रत्ययाः स्वार्थे भवन्ति ।
५ - ८६ - तत् यथा ।
६ - ८६ - गुप्तिज्किद्भ्यः सन् यावादिभ्यः कन् इति ।
७ - ८६ - एवम् इमे अपि प्रत्ययाः स्वार्थे स्युः ।
८ - ८६ - स्वार्थे मा भूवन् कर्तरि यथा स्युः इति एवमर्थम् इदम् उच्यते ।
९ - ८६ - न एतत् अस्ति प्रयोजनम् ।
१० - ८६ - यम् इच्छति स्वार्थे आह तम् ।
११ - ८६ - भावे घञ् भवति इति ।
१२ - ८६ - कर्मणि तर्हि मा भूवन् इति ।
१३ - ८६ - कर्मणि अपि यम् इच्छति आह तम् ।
१४ - ८६ - धः कर्मणि ष्ट्रन् इति ।
१५ - ८६ - करणाधिकरणयोः तर्हि मा भूवन् इति ।
१६ - ८६ - करणाधिकरणयोः अपि यम् इच्छति आह तम् ।
१७ - ८६ - ल्युट् करणाधिकरणयोः भवति इति ।
१८ - ८६ - सम्प्रदानापादानयोः तर्हि मा भूवन् इति ।
१९ - ८६ - सम्प्रदानापादानयोः अपि यम् इच्छति आह तम् ।
२० - ८६ - दाशगोघ्नौ सम्प्रदाने भीमादयः अपादाने इति ।
२१ - ८६ - यः इदानीम् अन्यः प्रत्ययः शेषः सः अन्तरेण वचनम् कर्तरि एव भविष्यति ।
२२ - ८६ - तत् एव तर्हि प्रयोजनम् स्वार्थे मा भूवन् इति ।
२३ - ८६ - ननु च उक्तम् यम् इच्छति स्वार्थे आह तम् ।
२४ - ८६ - भावे घञ् भवति इति ।
२५ - ८६ - अन्यः सः भावः बाह्यः प्रकृत्यर्थात् ।
२६ - ८६ - अनेन इदानीम् आभ्यन्तरे भावे स्युः ।
२७ - ८६ - तत्र मा भूवन् इति कर्तृग्रहणम् ।
२८ - ८६ - कः पुनः अनयोः भावयोः विशेषः ।
२९ - ८६ - उक्तः भावभेदः भाष्ये ।
३० - ८६ - अस्ति प्रयोजनम् एतत् ।
३१ - ८६ - किम् तर्हि इति ।
३२ - ८६ - तत्र ख्युनादिप्रतिषेधः नानावाक्यत्वात् ।
३३ - ८६ - तत्र ख्युनादीनाम् प्रतिषेधः वक्तव्यः ।
३४ - ८६ - ख्युनादयः कर्तरि मा भूवन् इति ।
३५ - ८६ - ननु च करणे खुनादयः विधीयन्ते ।
३६ - ८६ - ते कर्तरि न भविष्यन्ति ।
३७ - ८६ - तेन च करणे स्युः अनेन च कर्तरि ।
३८ - ८६ - ननु च अपवादत्वात् ख्युनादय्ः बाधकाः स्युः ।
३९ - ८६ - न स्युः ।
४० - ८६ - किम् कारणम् ।
४१ - ८६ - नानावाक्यत्वात् ।
४२ - ८६ - नानावाक्यम् तत् च इदम् च ।
४३ - ८६ - समानवाक्ये अपवादैः उत्सर्गाह्ः बाध्यन्ते ।
४४ - ८६ - नानावाक्यत्वात् बाधनम् न प्राप्नोति ।
४५ - ८६ - तद्वत् च कृत्येषु एवकारकरणम् ।
४६ - ८६ - एवम् च कृत्वा कृत्येषु एवकारः क्रियते ।
४७ - ८६ - तयोः एव कृत्यक्तखलर्थाः इति भावे च अकर्मकेभ्यः इति ।
४८ - ८६ - किम् प्रयोजनम् ।
४९ - ८६ - तत् च भव्याद्यर्थम् ।
५० - ८६ - भव्यादिषु समावेशः सिद्धः भवति ।
५१ - ८६ - गेयः माणवकः साम्नाम् ।
५२ - ८६ - गेयानि माणवकेन सामानि इति ।
५३ - ८६ - ऋषिदेवतयोः तु कृद्भिः समावेशवचनम् ज्ञापकम् असमावेशस्य ।
५४ - ८६ - यत् अयम् कर्तरि च ऋषिदेवतयोः इति सिद्धे सति समावेशे समावेशार्थम् चकारम् शास्ति तत् ज्ञापयति आचार्यः न भवति समावेशः इति ।
५५ - ८६ - किमर्थम् तर्हि कृत्येषु एवकारः क्रियते ।
५६ - ८६ - एवकारकरणम् च चार्थे ।
५७ - ८६ - एवकारकरणम् च चार्थे द्रष्टव्यम् ।
५८ - ८६ - तयोः भावकर्मणोः कृत्या भवन्ति भव्यादीनाम् कर्तरि च इति ।
५९ - ८६ - किम् प्रयोजनम् ।
६० - ८६ - तत् च भव्याद्यर्थम् ।
६१ - ८६ - भव्यादिषु समावेशः सिद्धः भवति ।
६२ - ८६ - गेयः माणवकः साम्नाम् ।
६३ - ८६ - गेयानि माणवकेन सामानि इति ।
६४ - ८६ - यत् तावत् उच्यते ऋषिदेवतयोः तु कृद्भिः समावेशवचनम् ज्ञापकम् असमावेशस्य इति ।
६५ - ८६ - न एतत् ज्ञापकसाध्यम् अपवादैः उत्सर्गाः अपवादैः बाध्यन्ते इति ।
६६ - ८६ - एषः एव न्यायः यत् उत अपवादैः उत्सर्गाः बाध्येरन् ।
६७ - ८६ - ननु च उक्तम् नानावाक्यत्वात् बाधनम् न प्राप्नोति इति ।
६८ - ८६ - न विदेशस्थम् इति कृत्वा नानावाक्यम् भवति ।
६९ - ८६ - विदेशस्थम् अपि सत् एकवाक्यम् भवति ।
७० - ८६ - तत् यथा द्वितीये अध्याये लुक् उच्यते ।
७१ - ८६ - तस्य चतुर्थषष्ठयोः अलुक् उच्यते अपवादः ।
७२ - ८६ - यत् अपि उच्यते एवकारकरणम् च चार्थे इति ।
७३ - ८६ - कथम् पुनः अन्यः नाम अन्यस्य अर्थे वर्तते ।
७४ - ८६ - कथम् एवकारः चार्थे वर्तते ।
७५ - ८६ - सः एषः एवकारः स्वार्थे वर्तते ।
७६ - ८६ - किम् प्रयोजनम् ।
७७ - ८६ - ज्ञापकार्थम् ।
७८ - ८६ - एतत् ज्ञापयति अचार्यः इतः उत्तरम् समावेशः भवति इति ।
७९ - ८६ - किम् एतस्य ज्ञपने प्रयोजनम् ।
८० - ८६ - तत् च भव्याद्यर्थम् ।
८१ - ८६ - भव्यादिषु समावेशः सिद्धः भवति ।
८२ - ८६ - गेयः माणवकः साम्नाम् ।
८३ - ८६ - गेयानि माणवकेन सामानि इति ।
८४ - ८६ - यदि एतत् ज्ञप्यते इह अपि समावेशः प्राप्नोति दाशगोघ्नौ सम्प्रदाने भीमादयः अपादाने इति ।
८५ - ८६ - अत्र अपि सिद्धम् भवति ।
८६ - ८६ - यत् अयम् आदिकर्मणि क्तः कर्तरि च इति सिद्धे समावेशे समावेशम् शास्ति तत् ज्ञपयति आचार्यः प्राक् अमुतः समावेशः भवति इति ।
१ - २७ - किम् पुनः अयम् प्रत्ययनियमः धातोः परः अकारः अकशब्दः वा नियोगतः कर्तारम् ब्रुवन् कृत्सञ्ज्ञः च भवति प्रत्ययसञ्ज्ञः च इति ।
२ - २७ - आहोस्वित् सञ्ज्ञानियमः धातोः परः अकारः अकशब्दः वा स्वभावतः कर्तारम् ब्रुवन् कृत्सञ्ज्ञः च भवति प्रत्ययसञ्ज्ञः च इति ।
३ - २७ - कः च अत्र विशेषः ।
४ - २७ - तत्र प्रत्ययनियमे अनिष्टप्रसङ्गः ।
५ - २७ - तत्र प्रत्ययनियमे सति अनिष्टम् प्राप्नोति ।
६ - २७ - काष्ठभित् अब्राह्मणः , बलभित् अब्राह्मणः ।
७ - २७ - एषः अपि नियोगतः कर्तारम् ब्रुवन् कृत्सञ्ज्ञः च स्यात् प्रत्ययसञ्ज्ञः च ।
८ - २७ - सञ्ज्ञानियमे सिद्धम् ।
९ - २७ - सञ्ज्ञानियमे सति सिद्धम् भवति ।
१० - २७ - यदि सञ्ज्ञानियमः विभक्तादिषु दोषः ।
११ - २७ - विभक्ताः भ्रातरः पीताः गावः इति न सिध्यति ।
१२ - २७ - प्रत्ययनियमे पुनः सति परिगणिताभ्यः प्रकृतिभ्यः परः क्तः नियोगतः कर्तारम् आह ।
१३ - २७ - न च इमाः तत्र परिगण्यन्ते प्रकृतयः ।
१४ - २७ - विभक्तादिषु च अप्राप्तिः प्रकृतेः प्रत्ययपरवचनात् ।
१५ - २७ - विभक्तादिषु च प्रत्ययनियमस्य अप्राप्तिः ।
१६ - २७ - किम् कारणम् ।
१७ - २७ - प्रकृतेः प्रत्ययपरवचनात् ।
१८ - २७ - परिगणिताभ्यः प्रकृतिभ्यः परः क्तः स्वभावतः कर्तारम् आह ।
१९ - २७ - न च इमाः तत्र परिगण्यन्ते ।
२० - २७ - न तर्हि इदानीम् अयम् साधुः भवति ।
२१ - २७ - भवति साधुः न तु कर्तरि ।
२२ - २७ - कथम् तर्हि इदानीम् अत्र कर्तृत्वम् गम्यते ।
२३ - २७ - अकारः मत्वर्थीयः विभक्तम् एषाम् अस्ति विभक्ताः ।
२४ - २७ - पीतम् एषाम् अस्ति पिताः इति ।
२५ - २७ - अथ वा उत्तरपदलोपः अत्र द्रष्टव्यः ।
२६ - २७ - विभक्तधनाः विभक्ताः ।
२७ - २७ - पीतोदकाः पिताः इति ।
१ - ७० - किमर्थम् इदम् उच्यते ।
२ - ७० - लः एषु साधनेषु यथा स्यात् कर्तरि च कर्मणि च भावे च अकर्मकेभ्यः इति ।
३ - ७० - न एतत् अस्ति प्रयोजनम् ।
४ - ७० - भावकर्मणोः आत्मनेपदम् विधीयते शेषात् कर्तरि परस्मैपदम् ।
५ - ७० - एतावान् च लः यत् उत परस्मैपदम् आत्मनेपदम् च ।
६ - ७० - सः च अयम् एवम् विहितः ।
७ - ७० - अतः उत्तरम् पठति ।
८ - ७० - लग्रहणम् सकर्मकनिवृत्त्यर्थम् ।
९ - ७० - लग्रहणम् क्रियते सकर्मकनिवृत्त्यर्थम् ।
१० - ७० - सकर्मकाणाम् भावे लः मा भूते इति ।
११ - ७० - यदि पुनः तत्र एव अकर्मकग्रहणम् क्रियेत ।
१२ - ७० - तत्र अकर्मकग्रहणम् कर्तव्यम् ।
१३ - ७० - ननु च इह अपि क्रियते भावे च अकर्मकेभ्यः इति ।
१४ - ७० - परार्थम् एतत् भविष्यति ।
१५ - ७० - तयोः एव कृत्यक्तखलर्थाः भावे च अकर्मकेभ्यः ।
१६ - ७० - यावत् इह लग्रहणम् तावत् तत्र अकर्मकग्रहणम् ।
१७ - ७० - इह वा लग्रहणम् क्रियेत तत्र वा अकर्मकग्रहणम् ।
१८ - ७० - कः नु अत्र विशेषः ।
१९ - ७० - अयम् अस्ति विशेषः ।
२० - ७० - इह लग्रहणे क्रियमाणे आनः कर्तरि सिद्धः भवति ।
२१ - ७० - तत्र पुनः अकर्मकग्रहणे क्रियमाणे आनः कर्तरि न प्राप्नोति ।
२२ - ७० - तत्र अपि अकर्मकग्रहणे क्रियमाणे आनः कर्तरि सिद्धः भवति ।
२३ - ७० - कथम् ।
२४ - ७० - भावकर्मणोः इति अतः अन्यत् यत् आत्मनेपदानुक्रमणम् सर्वम् तत् कर्त्रर्थम् ।
२५ - ७० - विप्रतिषेधात् वा आनः कर्तरि ।
२६ - ७० - विप्रतिषेधात् वा आनः कर्तरि भविष्यति ।
२७ - ७० - तत्र भावकर्मणोः इति एतत् अस्तु कर्तरि कृत् इति ।
२८ - ७० - कर्तरि कृत् इति एतत् भविष्यति विप्रतिषेधेन ।
२९ - ७० - सर्वप्रसङ्गः तु ।
३० - ७० - सर्वेभ्यः तु धातुभ्यः आनः कर्तरि प्राप्नोति ।
३१ - ७० - परस्मैपदिभ्यः अपि ।
३२ - ७० - न एषः दोषः ।
३३ - ७० - अनुदात्तङितः इति एषः योगः नियमार्थः भविष्यति ।
३४ - ७० - यदि एषः योगः नियमार्थः विधिः न प्रकल्पते ।
३५ - ७० - आस्ते शेते इति ।
३६ - ७० - अथ विध्यर्थः आनस्य नियमः न प्राप्नोति ।
३७ - ७० - आसीनः शयानः ।
३८ - ७० - तथा नेः विशः इति एवमादि अनुक्रमणम् यदि नियमाऋथः विधिः न प्रकल्पते ।
३९ - ७० - अथ विध्यर्थः आनस्य नियमः न प्राप्नोति ।
४० - ७० - अस्तु तर्हि नियमार्थम् ।
४१ - ७० - ननु च उक्तम् विधिः न प्रकल्पते इति ।
४२ - ७० - विधिः च प्रक्ल्̥प्तः ।
४३ - ७० - कथम् ।
४४ - ७० - भावकर्मणोः इति अत्र अनुदात्तङितः इति एतत् अनुवर्तिष्यते ।
४५ - ७० - यदि अनुवर्तते एवम् अपि अनुदात्तङितः एव भावकर्मणोः आत्मनेपदम् प्राप्नोति ।
४६ - ७० - एवम् तर्हि योगविभागः करिष्यते ।
४७ - ७० - अनुदात्तङितः आत्मनेपदम् भवति ।
४८ - ७० - ततः भावकर्मणोः ।
४९ - ७० - ततः कर्तरि ।
५० - ७० - कर्तरि च आत्मनेपदम् भवति अनुदात्तङितः इति एव ।
५१ - ७० - भावकर्मणोः इति निवृत्तम् ।
५२ - ७० - ततः कर्मव्यतिहारे ।
५३ - ७० - कर्तरि इति एव अनुवर्तते ।
५४ - ७० - अनुदात्तङितः इति अपि निवृत्तम् ।
५५ - ७० - यत् अपि उच्यते नेः विशः इति एवमादि अनुक्रमणम् यदि नियमार्थम् विधिः न प्रकल्पते ।
५६ - ७० - अथ विध्यर्थः आनस्य नियमः न प्राप्नोति इति ।
५७ - ७० - अस्तु विध्यर्थम् ।
५८ - ७० - ननु च उक्तम् आनस्य नियमः न प्राप्नोति इति ।
५९ - ७० - न एषः दोषः ।
६० - ७० - यथा एव अत्र अप्राप्ताः तङः भवन्ति एवम् आनः अपि भविष्यति ।
६१ - ७० - सर्वत्र अप्रसङ्गः तु ।
६२ - ७० - सर्वेषु तु साधनेषु आनः न प्राप्नोति ।
६३ - ७० - विप्रतिषेधात् वा आनः कर्तरि इति भावकर्मणोः न स्यात् ।
६४ - ७० - कर्तरि एव स्यात् ।
६५ - ७० - इह पुनः लग्रहणे क्रियमाणे कर्तरि कृत् इति एतत् अस्तु लः कर्मणि च भावे च अकर्मकेभ्यः इति लः कर्मणि च भावे च अकर्मकेभ्यः इति एतत् भविष्यत् विप्रतिषेधेन ।
६६ - ७० - सर्वप्रसङ्गः तु ।
६७ - ७० - लादेशः सर्वेषु साधनेषु प्राप्नोति ।
६८ - ७० - शतृक्वसूच भावकर्मणोः अपि प्राप्नुतः ।
६९ - ७० - न एषः दोषः ।
७० - ७० - शेषात् परस्मैपदम् कर्तरि इति एवम् तौ कर्तारम् ह्रियेते ।
१ - ३१ - लादेशे सर्वप्रसङ्गः अविशेषात् ल्̥आदेशे सर्वप्रसङ्गः ।
२ - ३१ - सर्वस्य लकारस्य आदेशः प्राप्नोति ।
३ - ३१ - अस्य अपि प्राप्नोति लुनाति लभते ।
४ - ३१ - किम् कारणम् ।
५ - ३१ - अविशेषात् ।
६ - ३१ - न हि कः चित् विशेषः उपादीयते एवञ्जातीयकस्य लकारस्य आदेशः भवति इति ।
७ - ३१ - अनुपादीयमाने विशेषे सर्वप्रसङ्गः ।
८ - ३१ - अर्थवद्ग्रहणात् सिद्धम् ।
९ - ३१ - अर्थवतः लकारस्य ग्रहणम् न च एषः अर्तह्वत् ।
१० - ३१ - अर्थवद्ग्रहणात् सिद्धम् इति चेत् न वर्णग्रहणेषु । अर्थवद्ग्रहणात् सिद्धम् इति चेत् तत् न ।
११ - ३१ - किम् कारणम् ।
१२ - ३१ - वर्णग्रहणम् इदम् ।
१३ - ३१ - न च एतत् वर्णग्रहणेषु भवति अर्थवद्ग्रहणे न अनर्थकस्य इति ।
१४ - ३१ - तस्मात् विशिष्तग्रहणम् ।
१५ - ३१ - तस्मात् विशिष्तस्य लकारस्य ग्रहणम् कर्तव्यम् ।
१६ - ३१ - न कर्तव्यम् ।
१७ - ३१ - धातोः इति वर्तते ।
१८ - ३१ - एवम् अपि शाला माला मल्लः इति अत्र प्राप्नोति ।
१९ - ३१ - उणादयः अव्युत्पन्नानि प्रातिपदिकानि ।
२० - ३१ - एवम् अपि नन्दनः अत्र प्राप्नोति ।
२१ - ३१ - इत्सञ्ज्ञा अत्र बाधिका भविष्यति ।
२२ - ३१ - इह अपि तर्हि बाधेत ।
२३ - ३१ - पचति पठति इति ।
२४ - ३१ - इत्कार्याभावात् अत्र इत्सञ्ज्ञा न भविष्यति ।
२५ - ३१ - इदम् अस्ति इत्कार्यम् लिति प्रत्ययात् पूर्वम् उदात्तम् भवति इति एषः स्वरः यथा स्यात् ।
२६ - ३१ - लिति इति उच्यते ।
२७ - ३१ - न च अत्र लितम् पश्यामः ।
२८ - ३१ - अथ अपि कथम् चित् वचनात् वा अनुवर्तनात् वा इत्सञ्ज्ञ्कानाम् आदेशः स्यात् एवम् अपि न दोषः ।
२९ - ३१ - आचार्यप्रवृत्तिः ज्ञापयति न लादेशे लित्कार्यम् भवति इति यत् अयम् णलम् लितम् करोति ।
३० - ३१ - अथ अपि उणादयः व्युत्पाद्यन्ते एवम् अपि नो दोषः ।
३१ - ३१ - क्रियते विशिष्टग्रहणम् लस्य इति ।
१ - १२ - लादेशः वर्णविधेः पूर्वविप्रतिषिद्धम् । लादेशः वर्णविधेः भवति पूर्वविप्रतिषेधेन ।
२ - १२ - लादेशस्य अवकाशः पचतु पठतु ।
३ - १२ - वर्णविधेः अवकाशः दध्यत्र मध्वत्र ।
४ - १२ - इह उभयम् प्राप्नोति ।
५ - १२ - पचतु अत्र ।
६ - १२ - पठतु अत्र ।
७ - १२ - लादेशः भवति पूर्वविप्रतिषेधेन ।
८ - १२ - सः तर्हि पूर्वविप्रतिषेधः वक्तव्यः ।
९ - १२ - न वक्तव्यः ।
१० - १२ - उक्तम् वा ।
११ - १२ - किम् उक्तम् ।
१२ - १२ - लादेशः वर्णविधेः इति ।
१ - ४० - टितः एत्वे आत्मनेपदेषु आनप्रतिषेधः ।
२ - ४० - टितः एत्वे आत्मनेपदेषु आनप्रतिषेधः वक्तव्यः ।
३ - ४० - पचमानः यजमानः ।
४ - ४० - टितः इति एत्वम् प्राप्नोति ।
५ - ४० - उक्तम् वा ।
६ - ४० - किम् उक्तम् ।
७ - ४० - ज्ञापकम् वा सानुबन्धकस्य आदेशवचने इत्कार्याभावस्य इति ।
८ - ४० - न एतत् अस्ति उक्तम् ।
९ - ४० - एवम् किल तत् उक्तम् स्यात् यदि एवम् विज्ञायेत ।
१० - ४० - टित् आत्मनेपदम् टिदात्मनेपदम् ।
११ - ४० - टिदात्मनेपदानाम् इति ।
१२ - ४० - तत् च न ।
१३ - ४० - टितः लकारस्य यानि आत्मनेपदानि इति एवम् एतत् विज्ञायते ।
१४ - ४० - अवश्यम् च एतत् एवम् विज्ञेयम् ।
१५ - ४० - टित् आत्मनेपदम् टिदात्मनेपदम् ।
१६ - ४० - टिदात्मनेपदानाम् इति विज्ञायमाने अकुर्वि अत्र अपि प्रसज्येत ।
१७ - ४० - न एषः टित् ।
१८ - ४० - कः तर्हि ।
१९ - ४० - ठित् ।
२० - ४० - सः च अवश्यम् ठित् कर्तव्यः आदिः मा भूत् इति ।
२१ - ४० - कथम् इटः अत् इति ।
२२ - ४० - इठः अत् इति वक्ष्यामि इति ।
२३ - ४० - तत् च अवश्यम् वक्तव्यम् पर्यवपाद्यस्य मा भूत् ।
२४ - ४० - लविषीष्ट ।
२५ - ४० - इह तर्हि इषम् ऊर्जम् अहम् इतः आदि आतः लोपः इटि च इति आकारलोपः न प्राप्नोति ।
२६ - ४० - तस्मात् टित् एषः ।
२७ - ४० - आदिः तर्हि कस्मात् न भवति ।
२८ - ४० - सप्तदश आदेशाः स्थानेयोगत्वम् प्रयोजयन्ति ।
२९ - ४० - तान् एकः न उत्सहते विहन्तुम् इति कृत्वा आदिः न भविष्यति ।
३० - ४० - पर्यवपाद्यस्य कस्मात् न भवति ।
३१ - ४० - लविषीष्ट इति ।
३२ - ४० - असिद्धम् बहिरङ्गलक्षणम् अन्तरङ्गलक्षणे इति ।
३३ - ४० - इदम् तर्हि उक्तम् प्राकृतानाम् आत्मनेपदानाम् एत्वम् भवति इति ।
३४ - ४० - के च प्रकृताः ।
३५ - ४० - तादयः ।
३६ - ४० - आने मुक् ज्ञापकम् तु एत्वे टित्तङाम् ।
३७ - ४० - इशिसीरिचः डारौरःसु ।
३८ - ४० - टित् अटितः ।
३९ - ४० - प्रकृते तत् ।
४० - ४० - गुणे कथम् ।
१ - ५० - णलः शित्करणम् सर्वादेशार्थम् ।
२ - ५० - णल् शित् कर्तव्यः ।
३ - ५० - किम् प्रयोजनम् ।
४ - ५० - सर्वादेशार्थम् ।
५ - ५० - शित् सर्वस्य इति सर्वादेशः यथा स्यात् ।
६ - ५० - अक्रियमाणे हि शकारे अलः अन्त्यस्य विधयः भवन्ति इति अन्त्यस्य प्रसज्येत ।
७ - ५० - उक्तम् वा ।
८ - ५० - किम् उक्तम् ।
९ - ५० - अनित्त्वात् सिद्धम् इति ।
१० - ५० - णकारः क्रियते ।
११ - ५० - तस्य अनित्त्वात् सिद्धम् ।
१२ - ५० - कः एषः परिहारः न्याय्यः ।
१३ - ५० - शकारम् असि चोदितः ।
१४ - ५० - णकारम् करिष्यामि शकारम् न करिष्यामि इति ।
१५ - ५० - णकारः अत्र क्रियेत शकारः वा कः नु अत्र विशेषः ।
१६ - ५० - अवश्यम् अत्र णकारः वृद्ध्यर्थः कर्तव्यः णिति इति वृद्धिः यथा स्यात् ।
१७ - ५० - न अर्थः वृद्ध्यर्थेन णकारेण ।
१८ - ५० - णित्त्वे योगविभागः करिष्यते ।
१९ - ५० - इदम् अस्ति गोतः णित् ।
२० - ५० - ततः अल् ।
२१ - ५० - अल् च णित् भवति ।
२२ - ५० - ततः उत्तमः वा इति ।
२३ - ५० - एवम् तर्हि लकारः क्रियते ।
२४ - ५० - तस्य अनित्त्वात् सिद्धम् ।
२५ - ५० - कः एषः परिहारः न्याय्यः ।
२६ - ५० - शकारम् असि चोदितः ।
२७ - ५० - लकारम् करिष्यामि शकारम् न करिष्यामि इति ।
२८ - ५० - लकारः अत्र क्रियेत शकारः वा कः नु अत्र विशेषः ।
२९ - ५० - अवश्यम् एव अत्र स्वरार्थः लकारः कर्तव्यः लिति प्रत्ययात् पूर्वम् उदात्तम् भवति इति एषः स्वरः यथा स्यात् ।
३० - ५० - न एतत् अस्ति प्रयोजनम् ।
३१ - ५० - धातुस्वरे कृते द्विर्वचनम् ।
३२ - ५० - तत्र आन्तर्यतः अन्तोदात्तस्य अन्तोदात्तः आदेशः भविष्यति ।
३३ - ५० - कथम् पुनः अयम् अन्तोदात्तः स्यात् यदा एकाच् ।
३४ - ५० - व्यपदेशिवद्भावेन ।
३५ - ५० - यथा एव तर्हि व्यपदेशिवद्भावेन अन्तोदात्तः एवम् आद्युदात्तः अपि ।
३६ - ५० - तत्र आन्तर्यतः आद्युदात्तस्य आद्युदात्तः आदेशः प्रसज्येत ।
३७ - ५० - सत्यम् एतत् ।
३८ - ५० - न तु इदम् लक्षणम् अस्ति धातोः आदिः उदात्तः भवति इति ।
३९ - ५० - इदम् पुनः अस्ति धातोः अन्तः उदात्तः भवति इति ।
४० - ५० - सः असौ लक्षणेन अन्तोदात्तः ।
४१ - ५० - तत्र आन्तर्यतः अन्तोदात्तस्य अन्तोदात्तः आदेशः भविष्यति ।
४२ - ५० - एतत् अपि आदेशे न अस्ति आदेशस्य अन्तः उदात्तः भवति इति ।
४३ - ५० - प्रकृतितः अनेन स्वरः लभ्यः ।
४४ - ५० - प्रकृतिः च अस्य यथा एव अन्तोदात्ता एवम् आद्युदात्ता अपि ।
४५ - ५० - द्विःप्रयोगे च अपि द्विर्वचने उभयोः अन्तोदात्तत्वम् प्रसज्येत ।
४६ - ५० - अनुदात्तम् पदम् एकवर्जम् इति न अस्ति यौगपद्येन सम्भवः ।
४७ - ५० - पर्यायः प्रसज्येत ।
४८ - ५० - तस्मात् स्वरार्थः लकारः कर्तव्यः ।
४९ - ५० - लकारः क्रियते ।
५० - ५० - तस्य अनित्त्वात् सिद्धम् ।
१ - १८ - अकारस्य शित्करणम् सर्वादेशार्थम् ।
२ - १८ - अकारः शित्कर्तव्यः ।
३ - १८ - किम् प्रयोजनम् ।
४ - १८ - सर्वादेशार्थम् ।
५ - १८ - शित् सर्वस्य इति सर्वादेशः यथा स्यात् ।
६ - १८ - अक्रियमाणे हि शकारे अलः अन्त्यस्य विधयः भवन्ति इति अन्त्यस्य प्रसज्येत ।
७ - १८ - ननु च अकारस्य अकारवचने प्रयोजनम् न अस्ति इति कृत्वा अन्तरेण शकारम् सर्वादेशः भविष्यति ।
८ - १८ - अस्ति अन्यत् अकारस्य अकारवचने प्रयोजनम् ।
९ - १८ - किम् ।
१० - १८ - अकारवचनम् समसङ्ख्यार्थम् ।
११ - १८ - सङ्ख्यातानुदेशः यथा स्यात् ।
१२ - १८ - तस्मात् शित्करणम् ।
१३ - १८ - तस्मात् शकारः कर्तव्यः ।
१४ - १८ - न कर्तव्यः ।
१५ - १८ - क्रियते न्यासे एव ।
१६ - १८ - प्रश्लिष्टनिर्देशः अयम् ।
१७ - १८ - अ* अ* अ ।
१८ - १८ - सः अनेकाल्शित् सर्वस्य इति सर्वादेशः भविष्यति ।
१ - २१ - लङ्वदतिदेशे जुस्भावप्रतिषेधः ।
२ - २१ - लङ्वदतिदेशे जुस्भावस्य प्रतिषेधः वक्तव्यः ।
३ - २१ - यान्तु वान्तु ।
४ - २१ - लङः शाकटायनस्य एव इति जुस्भावः प्राप्नोति ।
५ - २१ - उत्ववचनात् सिद्धम् ।
६ - २१ - उत्वम् अत्र बाधकम् भविष्यति ।
७ - २१ - अनवकाशाः हि विधयः बाधकाः भवन्ति ।
८ - २१ - सावकाशम् च उत्वम् ।
९ - २१ - कः अवकाशः ।
१० - २१ - पचतु पठतु ।
११ - २१ - अत्र अपि इकारलोपः प्राप्नोति ।
१२ - २१ - तत् यथा एव उत्वम् इकारलोपम् बाधते एवम् जुस्भावम् अपि बाधते ।
१३ - २१ - न बाधते ।
१४ - २१ - किम् कारणम् ।
१५ - २१ - येन न अप्राप्ते तस्य बाधनम् भवति ।
१६ - २१ - न च अप्राप्ते इकारलोपे उत्वम् आरभ्यते ।
१७ - २१ - जुस्भावे पुनः प्राप्ते च अप्राप्ते च ।
१८ - २१ - अथ वा पुरस्तात् अपवादाः अनन्तरान् विधीन् बाधन्ते इति एवम् उत्वम् इकारलोपम् बाधते जुभावम् न बाधते ।
१९ - २१ - एवम् तर्हि वक्ष्यति तत्र लङ्ग्रहणस्य प्रयोजनम् ।
२० - २१ - लङ् एव यः लङ् तत्र यथा स्यात् ।
२१ - २१ - लङ्वद्भावेन यः लङ् तत्र मा भूत् इति ।
१ - ११ - हिन्योः उत्वप्रतिषेधः ।
२ - ११ - हिन्योः उकारस्य प्रतिषेधः वक्तव्यः ।
३ - ११ - लुनीहि लुनानि ।
४ - ११ - एः उः इति उत्वम् प्राप्नोति ।
५ - ११ - न वा उच्चारणसामर्थ्यात् ।
६ - ११ - न वा वक्तव्यः ।
७ - ११ - किम् कारणम् ।
८ - ११ - उच्चारणसामर्थ्यात् अत्र उत्वम् न भविष्यति ।
९ - ११ - अलघीयः च एव हि इकारोच्चारणम् उकारोच्चारणात् ।
१० - ११ - इकारम् च उच्चारयति उकारम् च न उच्चारयति ।
११ - ११ - तस्य एतत् प्रयोजनम् उत्वम् मा भूत् इति ।
१ - ११ - एतः ऐत्वे आद्गुणप्रतिषेधः ।
२ - ११ - एतः ऐत्वे आद्गुणस्य प्रतिषेधः वक्तव्यः ।
३ - ११ - पचाव इदम्
(पचावेदम् - ।
४ - ११ - पचाम इदम्
(पचामेदम् - ।
५ - ११ - आद्गुणे कृते एत ऐत् इति ऐत्वम् प्राप्नोति ।
६ - ११ - न वा बहिरङ्गलक्षणत्वात् ।
७ - ११ - न वा वक्तव्यः ।
८ - ११ - किम् कारणम् ।
९ - ११ - बहिरङ्गलक्षणत्वात् ।
१० - ११ - बहिरङ्गलक्षणः आद्गुणः अन्तरङ्गलक्षणम् ऐत्वम् ।
११ - ११ - असिद्धम् बहिरङ्गम् अन्तरङ्गे ।
१ - २६ - यासुडादेः सीयुट्प्रतिषेधः ।
२ - २६ - यासुडादेः सीयुटः प्रतिषेधः वक्तव्यः ।
३ - २६ - चिनुयुः सुनुयुः ।
४ - २६ - लिङः सीयुट् इति सीयुट् प्राप्नोति ।
५ - २६ - न वा वाक्यापकर्षात् ।
६ - २६ - न वा वक्तव्यः ।
७ - २६ - किम् कारणम् ।
८ - २६ - वाक्यापकर्षात् ।
९ - २६ - वाक्यापकर्षात् यासुट् सीयुटम् बाधिष्यते ।
१० - २६ - सुट्तिथोः तु अपकर्षविज्ञानम् ।
११ - २६ - सुटः तिथोः तु अपकर्षः विज्ञायेत ।
१२ - २६ - कृषीष्ट कृषीष्ठाः ।
१३ - २६ - अनादेः च सुड्वचनम् ।
१४ - २६ - अनादेः च सुट् वक्तव्यः ।
१५ - २६ - कृषीयास्ताम् कृषीयास्थाम् ।
१६ - २६ - तकारथकारादेः लिङः इति सुट् न प्राप्नोति ।
१७ - २६ - न वा तिथोः प्रधानभावात् तद्विशेषणम् लिङ्ग्रहणम् ।
१८ - २६ - न वा वक्तव्यम् ।
१९ - २६ - किम् कारणम् ।
२० - २६ - तिथोः प्रधानभावात् ।
२१ - २६ - तिथौ एव तत्र प्रधानम् ।
२२ - २६ - तद्विशेषणम् लिङ्ग्रहणम् ।
२३ - २६ - न एवम् विज्ञायते ।
२४ - २६ - तकारथकारयोः लिङः इति ।
२५ - २६ - कथम् तर्हि ।
२६ - २६ - तकारथकारयोः सुट् भवति तौ चेत् लिङः इति ।
१ - १३ - किमर्थम् यासुटः ङित्त्वम् उच्यते ।
२ - १३ - यासुटः ङिद्वचनम् पिदर्थम् ।
३ - १३ - पिति वचनानि प्रयोजयन्ति ।
४ - १३ - अथ किमर्थम् उदात्तवचनम् क्रियते ।
५ - १३ - उदात्तवचनम् च ।
६ - १३ - किम् ।
७ - १३ - पिदर्थम् एव ।
८ - १३ - आगमानुदात्तार्थम् वा ।
९ - १३ - अथ वा एतत् ज्ञापयति आचार्यः आगमाः अनुदात्ताः भवन्ति इति ।
१० - १३ - असति अन्यस्मिन् प्रयोजने ज्ञापकम् भवति ।
११ - १३ - उक्तम् च एतत् यासुटः ङिद्वचनम् पिदर्थम् उदात्तवचनम् च इति ।
१२ - १३ - शक्यम् अनेन वक्तुम् यासुट् परस्मैपदेषु भवति अपित् च लिङ् भवति इति ।
१३ - १३ - सः अयम् एवम् लघीयसा न्यासेन सिद्धे सति यत् गरीयांसम् यत्नम् आरभते तत् ज्ञापयति आचार्यः आगमाः अनुदात्ताः भवन्ति ।
१ - ४७ - किम् इदम् जुसि आकारग्रहणम् नियमार्थम् आहोस्वित् प्रापकम् ।
२ - ४७ - कथम् च नियमार्थम् स्यात् कथम् वा प्रापकम् ।
३ - ४७ - यदि सिज्ग्रहणम् अनुवर्तते ततः नियमार्थम् ।
४ - ४७ - अथ निवृत्तम् ततः प्रापकम् ।
५ - ४७ - कः च अत्र विशेषः ।
६ - ४७ - जुसि आकारग्रहणम् नियमार्थम् इति चेत् सिज्लुग्ग्रहणम् ।
७ - ४७ - जुसि आकारग्रहणम् नियमार्थम् इति चेत् सिज्लुग्ग्रहणम् कर्तव्यम् ।
८ - ४७ - आतः सिज्लुगन्तात् इति वक्तव्यम् ।
९ - ४७ - इह मा भूत् ।
१० - ४७ - अकार्षुः अहार्षुः ।
११ - ४७ - अस्तु तर्हि प्रापकम् ।
१२ - ४७ - प्रापकम् इति चेत् प्रत्ययलक्षणप्रतिषेधः । प्रापकम् इति चेत् प्रत्ययलक्षणप्रतिषेधः वक्तव्यः ।
१३ - ४७ - अभूवन् इति प्रत्ययलक्षणेन जुस्भावः प्राप्नोति ।
१४ - ४७ - एवकारकरणम् च ।
१५ - ४७ - एवकारकरणम् च कर्तव्यम् ।
१६ - ४७ - लङः शाकटायनस्य एव इति ।
१७ - ४७ - नियमाऋथः पुनः सति न अर्थः एवकारेण ।
१८ - ४७ - ननु च प्रापके अपि सति सिद्धि विधिः आरभ्यमाणः अन्तरेण एवकारम् नियमार्थः भविष्यति ।
१९ - ४७ - इष्टतः अवधारणार्थः तर्हि एवकारः कर्तव्यः ।
२० - ४७ - यथा एवम् विज्ञायेत लङः शाकटायनस्य एव ।
२१ - ४७ - मा एवम् विज्ञायि लङः एव शाकटायनस्य इति ।
२२ - ४७ - किम् च स्यात् ।
२३ - ४७ - लुङः शाकटायनस्य न स्यात् ।
२४ - ४७ - अदुः अपुः अधुः अस्थुः ।
२५ - ४७ - लङ्ग्रहणम् च ।
२६ - ४७ - लङ्ग्रहणम् च कर्तव्यम् ।
२७ - ४७ - लङः शाकटायनस्य एव इति ।
२८ - ४७ - नियमार्थे पुनः सति न अर्थः लङ्ग्रहणेन ।
२९ - ४७ - आतः ङितः इति वर्तते ।
३० - ४७ - न च अन्यः आकारात् अनन्तरः ङित् अस्ति अन्यत् अतः लङः ।
३१ - ४७ - अस्तु तर्हि नियमार्थः ।
३२ - ४७ - ननु च उक्तम् जुसि आकारग्रहणम् नियमार्थम् इति चेत् सिज्लुग्ग्रहणम् इति ।
३३ - ४७ - न एषः दोषः ।
३४ - ४७ - तुल्यजातीयस्य नियमः ।
३५ - ४७ - कः च तुल्यजातीयः ।
३६ - ४७ - यः द्वाभ्याम् अनन्तरः आतः च सिचः च ।
३७ - ४७ - अथ तत् एवकारकरणम् न एव कर्तव्यम् ।
३८ - ४७ - कर्तव्यम् च ।
३९ - ४७ - किम् प्रयोजनम् ।
४० - ४७ - उत्तरार्थम् ।
४१ - ४७ - लिट् च लिङ् आशिषि आर्धधातुकम् एव यथा स्यात् ।
४२ - ४७ - इतरथा हि वचनात् आर्धधातुकसञ्ज्ञा स्यात् तिङ्ग्रहणेन च ग्रहणात् सार्वधातुकसञ्ज्ञा ।
४३ - ४७ - अथ तत् लङ्ग्रहणम् न एव कर्तव्यम् ।
४४ - ४७ - कर्तव्यम् च ।
४५ - ४७ - किम् प्रयोजनम् ।
४६ - ४७ - लङ् एव यः लङ् तत्र यथा स्यात् ।
४७ - ४७ - लङ्वद्भावेन यः लङ् तत्र मा भूत् इति ।
१ - २१ - आर्धधातुकसञ्ज्ञायाम् धातुग्रहणम् ।
२ - २१ - आर्धधातुकसञ्ज्ञायाम् धातुग्रहणम् कर्तव्यम् ।
३ - २१ - धातोः परस्य आर्धधातुकसञ्ज्ञा यथा स्यात् ।
४ - २१ - इह मा भूत् ।
५ - २१ - वृक्षत्वम् वृक्षता इति ।
६ - २१ - क्रियमाणे च अपि धातुग्रहणे स्वादिप्रतिषेधः ।
७ - २१ - स्वादीनाम् प्रतिषेधः वक्तव्यः ।
८ - २१ - इह मा भूत् ।
९ - २१ - लूभ्याम् लूभिः इति ।
१० - २१ - अनुक्रान्तापेक्षम् शेषग्रहणम् ।एवम् अपि अग्निकाम्प्यति वायुकाम्यति इति प्राप्नोति ।
११ - २१ - तस्मात् धातुग्रहणम् कर्तव्यम् ।
१२ - २१ - न कर्तव्यम् ।
१३ - २१ - आ तृतीयाध्यायपरिसमाप्तेः धात्वधिकारः प्रकृतः अनुवर्तते ।
१४ - २१ - क्व प्रकृतः ।
१५ - २१ - धातोः एकाचः हलादेः इति ।
१६ - २१ - एवम् अपि श्रीकाम्यति भूकाम्यति इति प्राप्नोति ।
१७ - २१ - तद्विधानात् सिद्धम् ।
१८ - २१ - विहितविशेषणम् धातुग्रहणम् ।
१९ - २१ - धातोः यः विहितः इति ।
२० - २१ - धातोः एषः विहितः ।
२१ - २१ - सङ्कीर्त्य धातोः इति एवम् यः विहितः इति.
N/A
References : N/A
Last Updated : January 17, 2018
TOP