आर्यभटीय - गणित पाद

ब्रह्म-कु-शशि-बुध-भृगु-रवि-कुज-गुरु-कोण-भ-गणान् नमस्-कृत्य ।
आर्यभटस् तु इह निगदति कुसुम-पुरे अभ्यर्चितम् ज्ञानम् ॥१॥
एकम् दश च शतम् च सहस्रम् अयुत-नियुते तथा प्रयुतम् ।
कोटि-अर्बुदम् च वृन्दम् स्थानात् स्थानम् दश-गुणम् स्यात् ॥२॥
वर्गस् सम-चतुर्-अश्रस् फलम् च सदृश-द्वयस्य संवर्गस् ।
सदृश-त्रय-संवर्गस् घनस् तथा द्वादश-अश्रिस् स्यात् ॥३॥
भागम् हरेत् अवर्गान् नित्यम् द्वि-गुणेन वर्ग-मूलेन ।
वर्गात् वर्गे शुद्धे लब्धम् स्थान-अन्तरे मूलम् ॥४॥
अघनात् भजेत् द्वितीयात् त्रि-गुणेन घनस्य मूल-वर्गेण ।
वर्गस् त्रि-पूर्व-गुणितस् शोध्यस् प्रथमात् घनस् च घनात् ॥५॥
त्रि-भुजस्य फल-शरीरम् सम-दल-कोटी-भुजा-अर्ध-संवर्गस् ।
ऊर्ध्व-भुजा-तद्-संवर्ग-अर्धम् सस् घनस् षष्-अश्रिस् इति ॥६॥
सम-परिणाहस्य-अर्धम् विष्कम्भ-अर्ध-हतम् एव वृत्त-फलम् ।
तद्-निज-मूलेन हतम् घन-गोल-फलम् निरवशेषम् ॥७॥
आयाम-गुणे पार्श्वे तद्-योग-हृते स्व-पात-लेखे ।
विस्तर-योग-अर्ध-गुणे ज्ञेयम् क्षेत्र-फलम् आयामे ॥८॥
सर्वेषाम् क्षेत्राणाम् प्रसाध्य पार्श्वे फलम् तद्-अभ्यासस् ।
परिधेस् षष्-भाग-ज्या विष्कम्भ-अर्धेन सा तुल्या ॥९॥
चतुर्-अधिकम् शतम् अष्ट-गुणम् द्वाषष्टिस् तथा सहस्राणाम् ।
अयुत-द्वय-विष्कम्भस्य आसन्नस् वृत्त-परिणाहस् ॥१०॥
सम-वृत्त-परिधि-पादम् छिन्द्यात् त्रि-भुजात् चतुर्-भुजात् च एव ।
सम-चाप-ज्या-अर्धानि तु विष्कम्भ-अर्धे यथा इष्टानि ॥११॥
प्रथमात् चाप-ज्या-अर्धात् यैर् ऊनम् खण्डितम् द्वितीय-अर्धम् ।
तद्-प्रथम-ज्या-अर्ध-अंशैस् तैस् तैस् ऊनानि शेषाणि ॥१२॥
वृत्तम् भ्रमेण साध्यम् च चतुर्-भुजम् च कर्णाभ्याम् ।
साध्या जलेन सम-भूस् अधस्-ऊर्ध्वम् लम्बकेन एव ॥१३॥
शङ्कोस् प्रमाण-वर्गम् छाया-वर्गेण संयुतम् कृत्वा ।
यत् तस्य वर्ग-मूलम् विष्कम्भ-अर्धम् स्व-वृत्तस्य ॥१४॥
शङ्कु-गुणम् शङ्कु-भुजा-विवरम् शङ्कु-भुजयोर् विशेष-हृतम् ।
यत् लब्धम् सा छाया ज्ञेया शङ्कोस् स्व-मूलात् हि ॥१५॥
छाया-गुणितम् छाया-अग्र-विवरम् ऊनेन भाजितम् कोटी ।
शङ्कु-गुणा कोटी सा छाया-भक्ता भुजा भवति ॥१६॥
यस् च एव भुजा-वर्गस् कोटी-वर्गस् च कर्ण-वर्गस् सस् ।
वृत्ते शर-संवर्गस् अर्ध-ज्या-वर्गस् सस् खलु धनुषोस् ॥१७॥
ग्रास-ऊने द्वे वृत्ते ग्रास-गुणे भाजयेत् पृथक्त्वेन ।
ग्रास-ऊन-योग-लब्धौ संपात-शरौ परस्पर-तस् ॥१८॥
इष्टम् वि-एकम् दलितम् स-पूर्वम् उत्तर-गुणम् स-मुखम् मध्यम् ।
इष्ट-गुणितम् इष्ट-धनम् तु अथ वा आदि-अन्तम् पद-अर्ध-हतम् ॥१९॥
गच्छस् अष्ट-उत्तर-गुणितात् द्वि-गुण-आदि-उत्तर-विशेष-वर्ग-युतात् ।
मूलम् द्वि-गुण-आदि-ऊनम् स्व-उत्तर-भजितम् स-रूप-अर्धम् ॥२०॥
एक-उत्तर-आदि-उपचितेस् गच्च-आदि-एक-उत्तर-त्रि-संवर्गस् ।
षष्-भक्तस् सस् चिति-घनस् स-एक-पद-घनस् वि-मूलस् वा ॥२१॥
स-एक-स-गच्छ-पदानाम् क्रमात् त्रि-संवर्गितस्य षष्ठस् अंशस् ।
वर्ग-चिति-घनस् सस् भवेत् चिति-वर्गस् घन-चिति-घनस् च ॥२२॥
सम्पर्कस्य हि वर्गात् विशोधयेत् एव वर्ग-सम्पर्कम् ।
यत् तस्य भवति अर्धम् विद्यात् गुण-कार-संवर्गम् ॥२३॥
द्वि-कृति-गुणात् संवर्गात् द्वि-अन्तर-वर्गेण संयुतात् मूलम् ।
अन्तर-युक्तम् हीनम् तद्-गुण-कार-द्वयम् दलितम् ॥२४॥
मूल-फलम् स-फलम् काल-मूल-गुणम् अर्ध-मूल-कृति-युक्तम् ।
तद्-मूलम् मूल-अर्ध-ऊनम् काल-हृतम् स्व-मूल-फलम् ॥२५॥
त्रैराशिक-फल-राशिम् तम् अथ इच्छा-राशिना हतम् कृत्वा ।
लब्धम् प्रमाण-भजितम् तस्मात् इच्छा-फलम् इदम् स्यात् ॥२६॥
छेदास् परस्पर-हतास् भवन्ति गुण-कार-भाग-हाराणाम् ।
छेद-गुणम् स-छेदम् परस्परम् तत् सवर्णत्वम् ॥२७॥
गुण-कारास् भाग-हरास् भाग-हरास् ते भवन्ति गुण-कारास् ।
यस् क्षेपस् सस् अपचयस् अपचयस् क्षेपस् च विपरीते ॥२८॥
राशि-ऊनम् राशि-ऊनम् गच्छ-धनम् पिण्डितम् पृथक्त्वेन ।
वि-एकेन पदेन हृतम् सर्व-धनम् तत् भवति एवम् ॥२९॥
गुलिका-अन्तरेण विभजेत् द्वयोस् पुरुषयोस् तु रूपक-विशेषम् ।
लब्धम् गुलिका-मूल्यम् यदि अर्थ-कृतम् भवति तुल्यम् ॥३०॥
भक्ते विलोम-विवरे गति-योगेन अनुलोम-विवरे द्वौ ।
गति-अन्तरेण लब्धौ द्वि-योग-कालौ अतीत-ऐष्यौ ॥३१॥
अधिक-अग्र-भाग-हारम् छिन्द्यात् ऊन-अग्र-भाग-हारेण ।
शेष-परस्पर-भक्तम् मति-गुणम् अग्र-अन्तरे क्षिप्तम् ॥३२॥
अधस्-उपरि-गुणितम् अन्त्य-युज्-ऊन-अग्र-छेद-भाजिते शेषम् ।
अधिक-अग्र-छेद-गुणम् द्वि-छेद-अग्रम् अधिक-अग्र-युतम् ॥३३॥