समश्लोकी भगवद्‌गीता - अध्याय पांचवा

संस्कृत भाषेतील गीतेचे पद्यरूपात मराठी भाषेत रूपांतर करण्याचे अवघड कार्य सदाशिवराव परांजपे यांनी केले.

कृष्णास अर्जुन वदे वानिसि संन्यास एकदा योगा ॥

यातील निश्‍चयाने श्रेयस्कर कोणता सांग तो गा ॥१॥

मोक्षा दोनहि देती संन्यास तसाच योग कर्माचा ॥

श्रेष्ठ कर्मयोग असे बोले भगवान उत्तरी वाचा ॥२॥

द्वेष न कोणासह ही निरिच्छ जो तोच नित्य संन्यासी ॥

द्वद्व मुक्‍त कर्म करी बंधन तें नच कदापि हो त्यासी ॥३॥

कर्मयोग सांख्य असे भेद करी मूर्ख नच तसे ज्ञाते ॥

आचरिता एकाला दोहोचे जाण सर्व फल मिळते ॥४॥

सांख्याने स्थान मिळे कर्मयोग तेच मिळवुनी देतो ॥

कर्मयोग सांख्याला समजे ज्ञानीं खराच एकच तो ॥५॥

योगाश्रया न करितां कठिण महाबाहु कर्म संन्यास ॥

ब्रम्हपद सत्वर मिळे योगाने युक्‍त जो तया मुनिस ॥६॥

अपुले अंतर शोधी जिंकी जो इंद्रिया तसे मनही ॥

प्राण्याच्या आत्म्याला समजे जो पुरुष आपणा सम ही ॥७॥अ

ऐशा मतिनें कर्मे केली जरि सर्वदा तरी तीं ही ॥

कर्त्याला नच होती कर्मे ऐशींच बंधने कधिही ॥७॥ब

कर्मे मी न करी नित्यहि वसो ज्ञात्या मनी भावना ॥

बघता श्रवणीं स्पर्शा हुंगिता तसेंच खात असताना ॥८॥

चालता झोप घेता श्‍वासोच्छवासी मुखी सदा वदता ॥

मल विसर्जन करिता नेत्रांची उघड झाकही करितां ॥९॥अ

कर्मेही करितांना प्रवृत्त विषयांत इंद्रियें होती ॥

जाणावें हे ऐसे पुरुषाने सर्व कर्म या जगती ॥९॥ब

सोडुनीं फल आसक्‍ती ब्रम्हपदी कर्म अर्पीतो ॥

कमल पत्र जेवि जलें न भिजे कर्मे न बद्ध तैसा तो ॥१०॥

सोडूनि फलासक्‍ती व्हावयास आत्मशुद्धि केवळ तो ।

योगीच सर्व कर्मे देहेंद्रिय बुद्धि वाणिनें करितो ॥११॥

फलाशा त्याग योगी करुनी मिळवीच नित्य शांतीला ॥

वासना जन्य होतो फलाशा बंधन योग युक्‍ताला ॥१२॥

संन्यास मनें करुनी कर्मांचा इंद्रिया निग्रही जो ॥

नवद्वार देहस्थहि योगी काही करी न करवी जो ॥१३॥

परमेश्‍वर जीवाचे कर्तेपण कर्म तत्फल न निर्मी ॥

प्रकृतीच सदा असते मूलभूत पहा सर्वही कर्मी ॥१४॥

पापपुण्य काहीही ईश्‍वर ना घे कधीच कवणाचे ।

अज्ञान ज्ञानाला झाकी हें मूळ लोक मोहाचे ॥१५॥

ज्ञानाने नाशियले ज्यांचें अज्ञान सर्व ते लोक ॥

ब्रम्हपद तया दावी तेजस्वी ज्ञान ते जसा अर्क ॥१६॥

बुद्धि लीन जयांची ब्रह्मास तशी मनास विश्रांती ॥

निष्ठेस स्थैर्य तसे तत्परायण जे पुरुष या जगती ॥१७॥अ

पापें अशा जनांची ज्ञानानें सर्व पावती नाशा ॥

पुनर्जन्म ना येई निष्पापी त्या जनास ज्ञानि अशा ॥१७॥ब

हत्ती कुत्रे गाई पंडित विद्वान विनय युक्‍ता ना ॥

ज्ञानी मानी भावें चांडाळादिक समान सर्वा ना ॥१८॥

ज्यांचे मनास ऐशी समता येई असे जनन मरणा ॥

वसती जरि या लोकी दोहोना तेच जिंकिती जाणा ॥१९॥अ

ब्रह्म दोष रहित तसें सर्वाठायी समान हे असतें ॥

ब्रह्मा तयाच साठी ज्ञान्यांच्या बुद्धिला स्थैर्यही येते ॥१९॥ब

बुद्धि स्थिरता पावे गुंते ना जो कधीच मोहात ॥

पुरुष ब्रह्म वेत्ता तो न हर्षे प्रिय वस्तु हो जरी प्राप्‍त ॥२०॥अ

दुःखी तसा न होई वस्तू अप्रिय त्या जर मिळाली ॥

ऐसी समता येई वृत्ति तयाचि ब्रह्मपदी रमली ॥२०॥ब

विषयांत मन न गुंते मिळतो त्यालाच आत्म आनंद ॥

ज्ञानी ब्रह्माशी तो पावे तादात्म्य नित्य जे सुखद ॥२१॥

कौंतेय दुःख मूलक जन्मति जे इंद्रियामधें भोग ॥

आद्यंतवंत तयांत बुध न रमति परी करिति कीं त्याग ॥२२॥

काम क्रोधाला जो शरीर धारी तरी करी सहन ॥

योगी तोच खरा ही जाणा तो राहतो सुखात जन ॥२३॥

अंतः सौख्यानंदहि अंतर्ज्ञाने प्रकाशितच असतो ॥

ब्रह्मरुप तो होतो ब्रह्मातच लीन होय योगी तो ॥२४॥

द्वैत भाव पाप तसे नष्ट होय ते आत्म संयमी असती ॥

भूतहितेच्छू योगी ते निर्वाण ब्रह्म मिळवुनि घेती ॥२५॥

काम क्रोधा त्यजुनि आत्मसंयमनहि आत्मज्ञान तसें॥

मिळवी यतीस ऐशा ब्रह्म निर्वाण मिळे अनायासे ॥२६॥

दृष्टी भुवयामध्ये लावुनि शब्दादि बाहय विषयांना ॥

त्यागी नियमी प्राणा नासिकस्थ अपानादि वायूना ॥२७॥

इंद्रिय मन बुद्धीला संयमि तो क्रोध भय जया नाही ॥

मोक्ष परायण मुनि तो समजावा नित्य मुक्‍तसा राही ॥२८॥

तप यज्ञ यांस भोक्‍ता सर्वजन श्रेष्ठ भूत हितकारी ॥

ऐसे तो मज समजे शांती अक्षय्य असा पुरुष वरी ॥२९॥

सारांश

शा.वि.

धर्माने कथिलेंच कर्म करुनी सोडी अहंकार जो ॥

प्रेम द्वेष नसे मनास समता रात्रंदिनी शांत जो ॥

चिंता ना पुढली तशीच न करी गेहया मनी वस्तुची ॥

संन्यासीच खरा मती स्थिर जया त्या वाण ना शांतिची ॥१॥

N/A

References : N/A
Last Updated : December 15, 2013

Comments | अभिप्राय

Comments written here will be public after appropriate moderation.
Like us on Facebook to send us a private message.
TOP