श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीकृष्णाय नमः ॥
ॐ नमो जी गुणातीता । व्यक्तिरहिता अव्यक्ता ।
तुजमाजीं नाहीं द्वैतकथा । अद्वैततारहिवासी ॥१॥
तुझा अद्वैत निजनिर्वाहो । तेथ नाहीं देवी देवो ।
उदय-अस्तांचा अभावो । रविचंद्रांसी ठावो असेना ॥२॥
तेथ सशब्द हारपला वेदू । बुद्धीसी मिथ्या बोधू ।
तिळभरी नाहीं भेदू । अद्वयानंदू एकला ॥३॥
ऐसिया अद्वैतपणीं । प्रकृतिपुरुषांची कहाणी ।
सांगिजे केवळ अज्ञानीं । ज्ञातेपणीं चातुर्यें ॥४॥
जेथ मीतूंपणा नाहीं ठावो । तेथ प्रकृतिपुरुषां केवीं निर्वाहो ।
ज्याचा नाहीं गर्भसंभवो । त्याचें जातक पहा हो वर्तविती ॥५॥
जें जन्मलेंचि नाहीं । त्याचें श्राद्ध करावें कायी ।
हें ज्ञात्यासी पुसतां पाहीं । ठेवितां ठायीं ठाकेना ॥६॥
वांझेच्या पुत्राचा विवाहो । समारंभ चला पहा हो ।
नेणा साच जाणा वावो । तैसा निर्वाहो प्रकृतिपुरुषां ॥७॥
ऐसें नसतेंचि नाथिलें । साचाचे परी नांदविलें ।
एकीं अनेकत्व दाविलें । एकपण संचलें न मोडतां ॥८॥
ऐसा एकपणें एकुलता । तोचि आपण आपली झाला कांता ।
आपुले कांतेचा आपण भर्ता । अतिलाघवता अतर्क्य ॥९॥
जेवीं अर्धनारीनटेश्र्वरीं । जो पुरुष तोचि नारी ।
तेवीं प्रकृति पुरुष संसारीं । एकाकारीं नांदत ॥१०॥
तो पुरुष ते पतिव्रता । दोघां अनन्य प्रीति एकात्मता ।
येरयेरां वेगळीकता । पाऊल सर्वथा न घालिती ॥११॥
दोघां एकत्र सदा असणें । दोघांसी एकचि नेसणें ।
दोघां एके सत्ता बैसणें । दोघे एकचि प्राणें वर्तती ॥१२॥
दोघां एकचि देखणें । दोघां एकचि चाखणें ।
दोघां एकचि बोलणें । दोघां करणें एकचि ॥१३॥
कैशी दोघां प्रीति अलोलिक । येरयेरांवीण न घेती विख ।
येरयेरांवीण न चाखिती उदक । येरयेरेंवीण देख आंधळीं ॥१४॥
नवल बाइलेचें करणें । नपुंसका पुरुषत्व इणें देणें ।
मग तिचेनि अधीनपणें । पुरुषें नांदणें सर्वदा ॥१५॥
मग हा तिचेनि डोळां देखे । मग हा तिचेनि बोले मुखें ।
तिचेनि भोगी हा सुखदुःखें । बंधमोक्ष चाखे तिचेनि ॥१६॥
तिचेनि म्हणवी मी ब्रह्म । तिचेनि करी हा कर्माकर्म ।
तिचेनि भोगी हा मरणजन्म । धर्माधर्मविभागें ॥१७॥
तिचेनि यासी पाप घडे । तिचेनि यासी पुण्य जोडे ।
तिचेनि हा महत्त्वा चढे । तिचेनि पडे अधःपातीं ॥१८॥
एथवरी अतिप्रीतीं । वाढविली निजप्रकृती ।
प्रकृति पातिव्रत्यस्थिती । वश्य निजपती तियें केला ॥१९॥
नवल दोघांची सोयरिकी । दोघीं भावंडें होतीं सखीं ।
तो बाप ते त्याची लेंकी । पाहतां विवेकीं तो पुत्र तिचा ॥२०॥
यापरी अगम्यागमन । तिंहीं दोघीं करुनि जाण ।
वाढविले अनेक जन । तिसरेपण नातळतां ॥२१॥
ऐसा अव्यभिचारी व्यभिचारु । करुनि वाढविला संसारु ।
तो अतिअतर्क्य अगोचरु । अगम्य दुर्धरु शिवादिकां ॥२२॥
हा निजशक्तिप्रकृतिमेळें । भोगी शिवत्वाचे सोहळे ।
प्रिया न देखतां तात्काळें । सांडी सगळें शिवत्व ॥२३॥
ज्यासी गांवठाव ना जीवमेळ । रुपनांव ना काळवेळ ।
ऐसाही प्रकृती केवळ । केला सबळ निजगुणीं ॥२४॥
प्रकृती निजगुणास्त्व । निजभर्ता केला सावेव ।
वर्ण व्यक्ति रुप नांव । नाना वैभवविलासें ॥२५॥
तंव पूर्णत्व लोपोनियां शिवें । अंगावरी वाढविलें शांभवें ।
येरी पतिव्रता आहेवें । रुपें नांवें शिव पूजी ॥२६॥
दोघांपासूनि झालें जग । परी न दिसे तिसरा भाग ।
न तुटे अनन्यमिळणीयोग । भिन्न विभाग दाखवितां ॥२७॥
त्रैलोक्य पाहतां साङग । न दिसे तिसरें अंग ।
दोघीं दुमदुमीत जग । भरलें चांग दुबंधीं ॥२८॥
दोघांची अतिप्रीति ऐशी । अनन्यमिळणी अनन्यासी ।
दोघें अणूमाजीं सावकाशीं । निजरहिवासी नांदत ॥२९॥
पतीवीण ते पतिव्रता । सगळीचि विरे सर्वथा ।
प्रियेवीण असतचि नसता । होय कांहीं नव्हतां भर्तारु ॥३०॥;
शिव निःसंग जो पैं सदा । क्रियाकरणेंवीण नुसधा ।
त्यासीही अतिप्रीतीं निजप्रमदा । सुखदुःखबाधा भोगवी ॥३१॥
यापरी निजनोवरा । प्रकृती गोविंला घरचारा ।
मग घरवातेचा थारा । त्याच्याचि शरीरावरी केला ॥३२॥
प्रकृति पतिव्रता अवंचक । कर्माकर्मीं शिणोनि अनेक ।
सुखदुःखांची परवडी देख । अर्पी आवश्यक निजकांता ॥३३॥
नवल तें मीं सांगावें काये । स्त्री जोडी तें पुरुष खाये ।
तियेवीण तो पाहें । कंहीं न लाहे कवडाही ॥३४॥
प्रकृति पतिव्रताशिरोमणी । कांत वश्य करोनि निजगुणीं ।
वासना सूक्ष्म सेवया अनुदिनीं । भोगवी सुगरणी भर्ताराकरवीं ॥३५॥
तेथ प्रकृतीचेनि गदारोळें । भवाब्धीं जलक्रीडा खेळे ।
प्रकृति पुरुषातें बुडवी बळें । पुरुष एकें काळें प्रकृति बुडवी ॥३६॥
ऐशा प्रकृतीच्या संगाआंत । पुरुषास लाविलें पंचभूत ।
जन्ममरणांच्या बुडया देत । अवस्थाभूत होऊनि ॥३७॥
ऐसा प्रकृतिचिया भिडा । पुरुष केवळ झाला वेडा ।
निजत्व विसरोनि बापुडा । केला गाढा अतिदीन ॥३८॥
ऐसा विसरोनि पूर्णत्वासी । जीवशिवद्वंद्वें स्वयें सोशी ।
त्यासी न्यावया निजत्वासी । गुणिया पूर्णांशीं गुरुरावो ॥३९॥
ज्याचे वचनमात्रें पहा वो । जीवाचा हारपे जीवभावो ।
शिवा शिवपदीं ठावो । ज्याचा वचनगौरवो नांदवी ॥४०॥
ज्याची भावार्थें ऐकतां गोठी । अहंकारु निमे उठाउठी ।
जन्ममरणांसी पडे तुटी । न दिसे दृष्टीं भवभय ॥४१॥
ज्याचिया कृपादृष्टीपुढें । जीवशिवांचें फिटे बिरडें ।
माया मिथ्यात्वें समूळ उडे । पूर्णत्वाचें उघडे भांडार ॥४२॥
शिवू भुलविला शिवत्वासी । यावया तो निजपदासी ।
आज्ञा जैं पुसे सद्गुरुसी । तैंचि शिवासी शिवत्व ॥४३॥;
एवढी महिमा सद्गुरुसी । वचनें केवीं वानूं त्यासी ।
तंव वानिते वाणीनें वानावयासी । वदवी वाचेसी गुरुरावो ॥४४॥
तेथ एक मी वानिता । हें कोणें घ्यावें आपुले माथां ।
गुरुनें हरितली अहंता । तेथ मी एक कर्ता घडे केवीं ॥४५॥
तेथ मीपणें घ्यावी अहंता । तंव गुरुचि मीपणाआंतौता ।
गुरुवेगळा ठाव नाहीं रिता । मीपणाचे माथां गुरुरावो ॥४६॥
माझें जें कां मीपण । तें सद्गुरु झाला आपण ।
तेव्हां रुप एक नांवें भिन्न । एका जनार्दन एकत्वें ॥४७॥
अवघा जनार्दनचि देखा । तोचि उपनांवें झाला एका ।
तेणें नामें श्रीभागवत देखा । देशभाखा अर्थवी ॥४८॥;
तेविसावे अध्यायाचे अंतीं । देवो बोलिला उद्धवाप्रती ।
द्वंद्वभोगांची निजप्राप्ती । साहावी शांती धरोनि ॥४९॥
ज्यांसी बाणली अढळ शांती । ते मज अजितातें जिंकिती ।
तेचि साचार परमार्थीं । स्वमुखें श्रीपती बोलिला ॥५०॥
तें ऐकोन कृष्णवचन । उद्धवाचें दचकलें मन ।
द्वंद्वसहिष्णुता अतिकठिण । कैसेनि आपण साहावी ॥५१॥
द्वंद्वसहिष्णुतासाधन । पुसतां उबगेल श्रीकृष्ण ।
ऐशिया भिडा उद्धव पूर्ण । धरोनि मौन राहिला ॥५२॥
तो उद्धवाचा अभिप्रावो । जाणोनियां देवाधिदेवो ।
द्वंद्वसहिष्णुताउपावो । समूळ पहा वो सांगत ॥५३॥
अद्वयत्वें परिपूर्ण । प्रकृतीहूनि पुरुष भिन्न ।
हें आकळल्या निजज्ञान । द्वंद्वबंधन बाधीना ॥५४॥
द्वंद्वें जिणावया पूर्ण । प्रकृतिपुरुषविवंचन ।
उद्धवें न करितां प्रश्न । स्वयें श्रीकृष्ण सांगत ॥५५॥
भक्तअंतरींचें जाणता । यालागीं अंतर्यामी तत्त्वतां ।
तो निजभक्तांचिया स्वार्था । पूर्ण परमार्था सांगत ॥५६॥
निजभक्तांचें मनोगत । जाणोनियां श्रीकृष्णनाथ ।
करावया भक्तहित । कृपेनें सांगत कृपाळू ॥५७॥
जगीं धन्य भाग्य उद्धवाचें । कृष्ण दैवत तिहीं लोकींचें ।
कृपा वोरसोनियां साचें । प्रकृतिपुरुषांचें निज सांगे ॥५८॥
आशंकेचें निरुपण । उद्धवें न सांगतांही जाण ।
तें जाणोनियां श्रीकृष्ण । कृपा निरुपण निरुपी ॥५९॥
कृष्ण म्हणे ज्यासी तारीन । तो पाहिलाचि तरला जाण ।
करावया जगाचें उद्धरण । कृपें श्रीकृष्ण बोलत ॥६०॥
धेनु वत्साचेनि लोभें । जेवीं घरापुरतें दुभे ।
तेवीं उद्धवाचेनि वालभें । जग पद्मनाभें उद्धरिलें ॥६१॥;