॥ श्रीगणेशाय नमः ॥
जय अनाथबंधु पंढरीनाथा । कृपासागरा रुक्मिणीकांता ।
विश्वव्यापका कमळोद्भव ताता । तूं निजभक्त कथा वदविसी ॥१॥
तुवां अघटित केलें रुक्मिणीपती । ग्रंथ लिहविला मूढा हातीं ।
आपल्या दासांची सत्कीर्ती । प्रगट त्रिजगतीं व्हावया ॥२॥
वारियाच्या स्वमतें करोन । हाले तृणाचें बुजावणें ।
तेवीं मी बोलिलों पुरें उणें । हें तुझे सत्तेनें पांडुरंगा ॥३॥
दातियाच्या आश्रयें साचार । याचक कंठिती संसार ।
कां डोळसा धरोनियां कर । आंधळे सत्वर चालती ॥४॥
तेवीं तुझ्या कृपेनें श्रीहरी । मी बोलिलों आरुष उत्तरीं ।
आतां हीं वचनें सरतीं करी । सत्कीर्ती चराचरीं विख्यात ॥५॥
आतां सावधान असावें श्रोता । कळसाध्यायासि आली कथा ।
जैसें दधि मंथन करितां । मग नवनीत हातां येतसे ॥६॥
कां कृषीवळ कष्ट करी फार । अंबुधर वर्षला अपार ।
मग अठरा धान्यें पिकलियावर । रास थोर पूजिती ॥७॥
तेवीं पांडुरंगकृपेनें साचार । पिकलें भक्तलीलामृत क्षेत्र ।
हें तुमचे दैव असे थोर । यासि अंतर असेना ॥८॥
मागिले अध्यायीं चरित्रें निश्चिती । जन जसवंतासि पावला मारुती ।
आणि निरंजन स्वामीची देखोनि भक्ती । शाळग्रामासि अवचितीं सोंडफुटे ॥९॥
आणि कृष्णदास जयराम थोर । यानें सद्गुरुसेवा केलीं आदरें ।
शंकराचार्यासि चमत्कार । दाखविला साचार तयानें ॥१०॥
आतां धामणगांवामाजी निश्चित । माणकोजी पाटील प्रेमळ भक्त ।
प्रेमें पांडुरंगाचें भजन करीत । चित्तीं विरक्त होऊनियां ॥११॥
ममतायी त्याची निजकांता । परम भाविक पतिव्रता ।
वैराग्य होतांचि प्राणनाथा । अनुकूळ परमार्था ते असे ॥१२॥
ते प्रथम पुत्र प्रसवली जाण । लखमोजी पाटील नामाभिधान ।
परी पितयाचें सप्रेम भजन । त्याजकारणें नावडे ॥१३॥
म्हणे संसारासि घालोनि पाणी । पिता लागला नामस्मरणीं ।
पिशुन हांसती आम्हां लागूनि । लज्जा मनीं वाटतसें ॥१४॥
लखमोजी धाकुटा सुलक्षण । यमाजी तयाचें नामाभिधान ।
तिसरा पुत्र विठोबा जाण । असे लहान बालत्वें ॥१५॥
परी मधील यमाजी सर्वकाळ । असे बोधल्यसि अनुकूळ ।
कीर्तन करितां भक्तप्रेमळ । वाजवीत टाळ्या त्यामागें ॥१६॥
सांडोनि लज्जा मान लौकिक । सोडोनि आशापाश देख ।
ध्रुपद धरी सप्रेम सुखें । अति हरिखें निजप्रीतीं ॥१७॥
बोधल्याची स्थिती उदार । परम सुशीळ सत्वधीर ।
याचकासि न वंची अणुमात्र । लुटविलें समग्र शेत त्याणें ॥१८॥
मग प्रसन्न होऊनि हृषीकेशें । थोट्यां ताटासि आणिलीं कणसें ।
रीतीं पेवें तीं बहुवसें । धान्य विशेषें त्यांत भरलें ॥१९॥
तन मन आणि धन । पांडुरंगासि केलें अर्पण ।
तेणें सत्कीर्ती प्रकटली जाण । म्हणती श्रीहरी प्रसन्न यासि असे ॥२०॥
क्षुधितांसि घालीत अन्न । तृषाक्रांतासि पाजीत जीवन ।
कांता पुत्र अनुकूळ म्हणवून । सत्वासि हानी करीना ॥२१॥
यमाजी पुत्र त्याची पत्नी । परम भाविक सुलक्षणी ।
भागीरथी नाव तिजलागुनी । लावण्यखाणी पतिव्रता ॥२२॥
सासू सासर्‍यांचें मनोगत । राखोनि संसारीं वर्तत ।
जे जे काळीं याचक इच्छित । तें अनुकूळ करीत नसतांही ॥२३॥
सप्रेमभावें तये क्षणीं । नामस्मरणी रंगली वाणी ।
बोधराज उभे राहतां कीर्तनीं । एकाग्र श्रवणीं बैसत ॥२४॥
बोधल्याची सप्रेम स्थिती । आधीं देवासि करोनि आरती ।
ओवाळुनियां रुक्मिणीपती । मग कीर्तनासि करिती प्रारंभ ॥२५॥
आधींचें पाठांतर नसेचि जाण । प्रासादिक कविता बोले आपण ।
मागें पांडुरंग रुक्मिणीरमण । टाळ धरोनि उभा असे ॥२६॥
जें सकळ रंगाचें दैवत । कीर्तनामाजी धरी ध्रुपद ।
श्रोते मिळती असंख्यात । प्रेमभरित मग होती ॥२७॥
टाळविणा मृदंग सुस्वरें । नादब्रह्में कोंदाटलें अंबर ।
त्यावरी टाळियांचा गजर । ऎकतांचि विरे देहभान ॥२८॥
भागवत धर्म जे निश्चित । नाम महिमा अति अद्भुत ।
कीर्तन स्थापित भक्तीपंथ । सप्रेम संत ऎकती ॥२९॥
बोधल्याची सत्कीर्ती ऎकोनी श्रवणीं । अविंध राजा संतोषे मनीं ।
मग तत्काळ भृत्य पाठवोनि । गेला घेऊनि तयासीं ॥३०॥
बोधराजासि बोले उत्तर । तुवां कुफराणा वाढविला असे थोर ।
कैसा आहे तुझा पितर । तरी कांहीं चमत्कार दाखवीं ॥३१॥
मग मांसान्न रांधोनि जाण । झांकोनि आणिलें त्या दुर्जनें ।
म्हणे हें आतां भक्षुनि जाण । मुसलमान तूं होई ॥३२॥
ऎसें संकट पडतांचि तेव्हां । मग पांडुरंगाचा मांडिला धावां ।
म्हणे पंढरीनाथा देवाधिदेवा । पाव केशवा सत्वरी ॥३३॥
माता पिता बंधु चुलता । तुजवीण नसे पंढरीनाथा ।
तुवां जरी उपेक्षिलें आतां । तरी मज अनाथा कोण असे ॥३४॥
ऎसा धावां करितां निश्चित । नेत्रीं लोटले अश्रुपात ।
तों बोधल्यासि पावले रुक्मिणीकांत । तें ऎका निजभक्त भाविकहो ॥३५॥
मांस आणिलें भक्षावयासि । रुमाल उघडोनि दाखविती तयासी ।
तों गुलाबाचीं फुलें जैसीं । जाहलीं दृष्टीसीं दिसती ॥३६॥
ऎसें आश्चर्य देखोनि तेथें । रायासि नेऊनि दाखविती भृत्य ।
मांसाची पुष्पें जाहलीं म्हणत । धन्य धन्य बोलत बोधल्यासी ॥३७॥
पादशाह स्वमुखें काय बोलत । तूं तरी निधडा वैष्णवभक्त ।
संकटीं पावला रुक्मिणीकांत । चमत्कार अद्भुत दाखविला ॥३८॥
गांव इनाम मागशील कांहीं । तरी तो देतो ये समयीं ।
परी विष्णुदास निराश सर्वदाही । न घेचि कांहीं धनवित्त ॥३९॥
सप्रेम भजन करीत पाहीं । परतोनि येतसे धामणगांवीं ।
तों सत्व पाहावया एके समयीं । शेषशायीं पातलें ॥४०॥
मलंग फकीर पंढरीनाथ । होऊनि पातले मंदिरात
बोधला पुढें होऊनि त्वरित । म्हणे काय इच्छित तें मागा ॥४१॥
अन्न वस्त्र धनवित्त । काय अपेक्षित माग त्वरित ।
देखोनि बोधल्याचा भावार्थ । कसवटी लावित जगदात्मा ॥४२॥
तुझी सूनही भागीरथी । स्वरूपें सुंदर लावण्यवती ।
हे आज अर्पावी मजप्रती । ऎसें श्रीपती बोलिले ॥४३॥
ऎसें ऎकतांचि उत्तर । संकटीं पडिला सत्वधीर ।
मग जवळीं बोलावूनि निजपुत्र । तयासि विचार पुसतसे ॥४४॥
म्हणे अतिथि जातां विमुख ये क्षणीं । तरी निजसत्वासि होईल हानी ।
काय आहे तुझें मनीं । तें त्वरें करोनि सांग आतां ॥४५॥
यमाजी परम सत्पुत्र जाण । ऎसें ऎकोनि पितयाचें वचन ।
चरणावरी मस्तक ठेवून । अमृतवचन बोलतसे ॥४६॥
म्हणे जे वडिलांचें मनोगत । तेंचि आमुचें परम स्वहित ।
ते दासीदास मी निश्चित । असो विक्रीत सर्वस्वें ॥४७॥
ऎकोनि पुत्राची वचनोक्ती । बोधराज संतोषले चित्तीं ।
मग सुनेसि पुसती निजप्रीतीं । फकीरासि निश्चितीं तुज देतों ॥४८॥
ऎसीं ऎकोनियां वार्ता । भागीरथी चरणीं ठेवी माथा ।
म्हणे दासीस उजूर नसे सर्वथा । पुसणें वृथा कासयासी ॥४९॥
ऎकोनि सकळांचे मनोगत । फकीत बोधल्यासि काय बोलत ।
इसीं मंगलस्नान घालोनि त्वरित । पंचामृत भोजन दे आतां ॥५०॥
मी दूर घेऊनि जाईन मठीं । मग मोह उपजेल तुझ्या पोटीं ।
तरी मग विमुख जाईन शेवटीं । ऎसें जगजेठीं बोलिले ॥५१॥
ऎकोनि फकीराचें उत्तर । बोधला सत्वाचा पूर्ण सागर ।
विकल्प न येचि अणुमात्र | म्हणे स्वस्थ अंतर असों द्या ॥५२॥
भागीरथीसे मंगळ स्नान । नूतन वस्त्रें परिधान ।
हळदी कुंकुम देऊन । घातलें भोजन तेधवां ॥५३॥
फकीर उभा अंगणात । तयाच्या हातीं आणूनि देत ।
तुझें कल्याण हो ऎसें म्हणत । आशिर्वाद देत निजमुखें ॥५४॥
स्कंधीं बैसवोनि भागीरथी । फकीर चालिला सत्वरगती ।
बोधला आनंदयुक्त चित्तीं । अणुमात्र क्षिती असेना ॥५५॥
गांवांतूनि जातां फकीर । पाहती गांवींचे नारीनर ।
म्हणती बोधल्यासि वेड लागलें फार । मंत्रसाचार चळला कीं ॥५६॥
अतीतासि दान देणें जर । तरी अर्पावें अन्नवस्त्र ।
घरचें मनुष्य दीधलें सत्वर । निष्ठुर अंतर तयाचें ॥५७॥
ताटिची भाजी न देववे जाण । त्याणें तरी साक्षात दीधली सून ।
विठोबासि लावूनियां ध्यान । संसार हानी केली कीं ॥५८॥
ऎशा रीतीं नारीनर । निंदा करिती सर्वत्र ।
गावांत कोणी न म्हणती बरें । तों पुढे चरित्र काय झालें ॥५९॥
फकीराच्या रूपें जगज्जीवने । भागीरथीचें घेतलें दान ।
ग्रामशिवेसि जाऊनि त्याणें । काय विंदान करीतसे ॥६०॥
खाद्यां खालतीं उतरोनि सत्वरीं । तत्काळ चतुर्भुज धरी ।
शंखचक्र पितांबरधारी । पहातां नेत्रीं सुख वाटे ॥६१॥
भागीरथी सप्रेम मेळें । श्रीहरीच्या चरणावरी लोळे ।
हृदयीं धरोनि घननीळ । परब्रह्म सांवळें पाहतसे ॥६२॥
ऎशा रीतीं देऊनि भेटी । काय वदतसे जगजेठी ।
मी आतां येईन तुझिया पोटीं । अन्यथा गोष्टी नसे हे ॥६३॥
आतां एकदा परतोनि गांवाकडे । पाहे आपुल्या निजनिवाडें ।
लोकांसि तो फकीर दृष्टीपुढें । दुरोनि रोकडें विलोकिती ॥६४॥
बोधल्याचे चित्तीं आठावूनिं पाय । भागीरथी गांवाकडे पाहे ।
तोही जाहला अदृश्यगती होय । मग मोकलोनि धाय रडतसे ॥६५॥
म्हणे स्वामींनी दीधलें ज्याच्या हाती । तोही जाहला अदृश्यगती ।
आतां मज जावया न दिसे क्षिती । म्हणवोनि चित्तीं खेद करी ॥६६॥
आतां परतोनि जरी गेलें घरा । तरी मजवर कोपेल भ्रतारसासरा ।
काय करावें या अवसरा । जगदुध्दार पाव आतां ॥६७॥
प्रपंच परमार्थ हिता । दोहींकडे अंतरलें आतां ।
ऎशी रीतीं खेद करितां । तों लोकवार्ता ऎकती ॥६८॥
मग गावांत येऊनिया त्वरित । बोधल्यासि जन सांगती मात ।
तुझी सून दीधली फकीरातें । तो तरी गुप्त जाहला ॥६९॥
ग्रामशिंवेपासीं निश्चिती । शोक करीतसे भागीरथी ।
ऎसी ऎकोनियां वचनोक्ती । आनंद चित्तीं दाटला ॥७०॥
पुत्रासि म्हणे बोधराज । फकीररूपें गरुडध्वज ।
येतां सत्व राखिलें आज । तरी धर्मराज नाम तुझें ॥७१॥
यमाजी नाम पहिलें होतें । त्याचा पालट केला त्वरीत ।
धर्मराज सर्वत्र वाहती त्यातें । सत्वधीर निश्चित जाणोनि ॥७२॥
मग टाळ मृदंग बरोबर । सवें घेऊनि वैष्णववीर ।
सप्रेम करीत कीर्तन गजर । चालिलें सत्वर ते समयीं ॥७३॥
विठ्ठल नामाचा घोष । जन मिळाले बहुवस ।
आनंद वाटला सकळांस । म्हणती धन्य दिवस सुदिन हा ॥७४॥
कीर्तन करिती तये दिवसीं । बोधराज आले शिंवेपासी ।
भागीरथीनें देखोनि त्यांसी । सद्भावें चरणासी लागली ॥७५॥
तिजला उठवोनि वैष्णववीर । मस्तकीं ठेविला अभयकर ।
म्हणे धन्य माते तूं सत्वधीर । सारंगधर जोडला ॥७६॥
फकीर होवोनि पंढरीनाथ । सत्व पाहावयासी आले होते ।
तुज खांदा बैसवोनि आणिलें येथें । हें भाग्य अद्भुत वदवेना ॥७७॥
ऎसीं तिजला बोलोनि वचनें । स्थळीं केलें हरिकीर्तन ।
मग भागीरथीसि सवें घेऊन । आले परतोनि मंदिरा ॥७८॥
अरण्यामाजी एकांती । प्रसन्न होऊनि पांडुरंगमूर्ती ।
आश्वासुनी भागीरथी । वर तिजप्रती दीधला ॥७९॥
तिच्या पोटाशी जगज्जीवन । आले तेव्हां निजप्रीतीनें ।
भगवंत बावा नामाभिधान । त्याजकारणें ठेविलें ॥८०॥
त्या भगवंतबावाचा पुत्र पाहे । भोजबावा धामणगांवांत आहे ।
आषाढासि यात्रा भरत आहे । संत समुदाय मिळे तिथें ॥८१॥
आपुल्या दासाची सत्कीर्ती । स्वयें वाढवी रुक्मिणीपती ।
ते युगानुयुगांमाजी निश्चिती । भाविक ऎकती आदरें ॥८२॥
आणिक चरित्र रसाळ गहन । रसाळ ऎका भाविक जन ।
एक मध्वनाथ म्हणवोनि ब्राह्मण । जन स्थानामाजी तो होता ॥८३॥
गंगास्नान करोनि नित्य । नामस्मरणीं लाविली प्रीत ।
श्रीपांडुरंगातें उपासित । एकाग्र चित्त होऊनियां ॥८४॥
नामरूपीं जडतां वृत्ती । मग साक्षात भेटले वैकुंठपती ।
दृष्टांतीं आज्ञा करिती । माझी सत्कीर्ती वाखाणी ॥८५॥
तुझ्या जिव्हाग्रीं जाण । सरस्वतीचें बैसेल ठाणें ।
प्रेमें करावें माझें कीर्तन । जगज्जीवन आज्ञापी ॥८६॥
ऎसा वर देतांचि श्रीपती । तत्काळ जाहली कवित्व स्फूर्ती ।
आणिक ग्रंथ विलोकितांचि प्रीतीं । तें सत्वरगती पाठ होय ॥८७॥
टाळ विणा मृदंग निश्चिती । संगीत वाद्यें अनुकुळ होती ।
कीर्तन करितां सप्रेमयुक्ती । वेधतसे वृत्ती श्रोतयांची ॥८८॥
वरदवाणी पडतांचि श्रवणीं । श्रोतयांसि आनंद वाटे मनीं ।
देहभान जाती विसरोनि । नामस्मरणीं निमग्न ते ॥८९॥
तंव आज्ञा केली पंढरीनाथें । आतां देशावर जाइजे त्वरित ।
जे भागवतधर्म बोलिले सत्य । तरी स्वमुखें भक्तिपंथ स्थापावा ॥९०॥
पाखंडी कुतर्की छळितां पाहीं । मी तेथें रक्षिता शेषशायी ।
ऎसी आज्ञा होतांचि पाहीं । प्रयाण तिहीं आरंभिलें ॥९१॥
फिरत फिरत देशावर । मार्गी करिती कीर्तनगजर ।
सवें संप्रदायी दोनचार । मग शहरासि सत्वर ते आले ॥९२॥
औरंगाबादेंत भाविक प्रेमळ थोर । आणिक धनवंत सावकार ।
मध्वनाथाचा कीर्तन गजर । सप्रेम आदरें ऎकती ॥९३॥
बहुत सन्मानें करोनी । श्रीनाथजीसि राहविलें त्यांणीं ।
कुटुंब आणवावें या ठिकाणीं । ऎसा हेत मनीं सर्वांच्या ॥९४॥
त्यांचा सद्भाव देखोनि निश्चित । तये ठिकाणीं रमलें चित्त ।
मग अश्व मनुष्य पाठवोनि त्वरित । निज कांतेतें आणविलें ॥९५॥
अयाचित वृत्तीनें निर्धारीं । योगक्षेम चाले बरव्यापरी ।
शिष्यसंप्रदायीं नानापरी । सेवेसि निरंतरी सादर ॥९६॥
जे घरीं करिती हरिकीर्तन ।होतसे तेथें ब्राह्मण संतर्पण ।
नानापरीचीं मिष्टान्नें । द्विजांकारणें घालिती ॥९७॥
ऎसा आनंदें बहुवस । नित्य होतसे कीर्तनघोष ।
प्रसादिक कविता सुरस । लोक सायासें ऎकती ॥९८॥
मध्वनाथाची सत्कीर्ती जय । देशोदेशीम प्रख्यात होय ।
म्हणती ऎसें वक्तृत्व कोणासि नये । श्रीहरि साह्य असे तया ॥९९॥
तों कान्होजी अंगर्‍या मुंबईत । धर्मशीळ उदार बहुत ।
त्याजपासीं सज्ञानपंडित । चौदा शत मिळाले ॥१००॥
त्यांमाजी श्रेष्ठ मुख्य जाण । वादकांत श्रेष्ठ निपुण ।
भास्कराय नामाभिधान । पंडिताकारणें बोलती ॥१०१॥
त्याणें यनमानासि सांगीतलें जाण । कीं प्राकृत न ऎकावें हरिकीर्तन ।
ऎसें मत स्थापितांचि पुर्ण । मग तयासि यजमान बोलत ॥२॥
हरिदास वक्ते चतुरबहुत । उत्सवासि येती येथ ।
तयांसि वाद घालूनि निश्चिती । जिंता त्वरीत ये ठायीं ॥३॥
पंडित प्रतिज्ञा करोनि म्हणे । प्राकृत ग्रंथ आणि कीर्तन ।
आम्हीं वर्जू आजपासुन । हरिदास जिंतोन ये ठायीं ॥४॥
ऎसी प्रतिज्ञा करोनि तेथें । तों हरिदासही पातले बहुत ।
नित्य वादप्रतिवाद होत । परी तो नाटोपे पंडित तयांसी ॥५॥
इकडे स्वप्नीं येऊनि पंढरीनाथ । मध्वनाथासि आज्ञा करित ।
तुवां जावें त्या ठायांत । पुढील कार्यार्थ सांगितला ॥६॥
ऎसा दृष्टांत होताचि सत्वरा । नाथ चालिले देशावरा ।
कुटुंबासहित त्या अवसरा । समुदाय बरा घेऊनियां ॥७॥
टाळ विणे मृदंग सुस्वर । धृपदही घेतले बरोबर ।
स्वइच्छा क्रमितां पंथ साचार । आले सत्वर त्या ठायां ॥८॥
मध्वनाथाची सत्कीर्ती । जनांत आधींच प्रख्यात होती ।
यजमानासि कळतां निश्चिती । सामोरा प्रीती येतसे ॥९॥
सद्भावें साष्टांग करोनि नमन । प्रीतीनें दीधलें आलिंगन ।
मग बिर्‍हाडीं स्वयंपाक करोन । जाहलीं भोजनें यथास्थित ॥११०॥
भास्करराय पंडिताकारणें । वृत्तांत श्रुत जाहला पूर्ण ।
कीं मध्वनाथ आले शहराहून । हरिकीर्तन करावया ॥११॥
तो सकळ वक्तयांत श्रेष्ठपुर्ण । प्रसादिक कविता करितसे जाण ।
ऎसें कळतांचि वर्तमान । अहंता शतगुणें वाढें तया ॥१२॥
म्हणे येवढा जिंतिला जरी आतां । तरी अवघ्याच राहती प्राकृत कथा ।
ऎसी चित्तीं धरोनि अहंता । वैष्णववक्ता द्वेषित ॥१३॥
रात्रि समयीं यजमानें । सदरेसि घातलीं दिव्यासनें ।
हरिदास आणि पंडित ब्राह्मण । श्रवणासि येऊन बैसले ॥१४॥
भास्कर पंडित मुख्यासनीं । क्रोधें फुरफुरीत तयेक्षणीं ।
जैसा कां दुसरा जमदग्नी । तैसाच नयनीं दिसतसे ॥१५॥
मध्वनाथ वैष्णव निर्धारीं । कीर्तनासि आले ते अवसरीं ।
मग ब्रह्मसभेसि नमस्कार करी । सद्भाव अंतरीं धरोनी ॥१६॥
दृष्टीसीं देखोनियां महंत । सभानायक अभ्युत्थान देत ।
मग वाद्यें लावोनिया संगीत । कीर्तन मध्वनाथ आरंभिती ॥१७॥
प्रथमारंभीं मंगळाचरणीं । ज्ञानेशो भगवान म्हणतां वाणी ।
पंडितासि क्रोध उपजला मनीं । अधर चावोनी कांपत ॥१८॥
जैसें श्रीरामाचें करितां स्मरण । मनांत संतापे रावण ।
तैसेंच वाटले त्याज कारणें । मग वादासि जाण प्रवर्तला ॥१९॥
म्हणे हे संन्याश्याचे पुत्र । यांसि म्हणसी विष्णु अवतार ।
यासि कोणत्या शास्त्रीं आधार । सांग सत्वर ये समयीं ॥१२०॥
मध्वनाथ तयासि उत्तर देत । लीला विग्रही वैकुंठनाथ ।
तयासि कासया उत्तम यात । निजभक्त स्वहितार्थ अवतरे ॥२१॥
मत्स्य कच्छ वराह जाण । स्वयेंचि जाहला जगज्जीवन ।
परी प्रतापांत कांहीं नसे उणें । वर्णिलें द्वैपायनें भागवतीं ॥२२॥
निवृत्ति ज्ञानदेव सोपान । मुक्ताबाई गुणनिधान ।
हे यतीच्या पोटीं अवतरोन । अघटित विंदान दाविलें ॥२३॥
प्रतिष्ठानींचे द्विजवर । त्यांणीं छळणा केली फार ।
मग रेडिया हातीं घेती साचार । श्रुती अपार बोलविल्या ॥२४॥
देव आणि भक्तांप्रती । या दोहींस नाहीं कुळयाती ।
विश्व हितार्थ निश्चिती । अवतार घेती निजलीले ॥२५॥
नाम येवढें श्रेष्ठ साधन । कलियुगी आणिक नसेचि जाण ।
यासि भागवत प्रमाण । द्वैपायन साच बोलिले ॥२६॥
गीर्वाण श्लोक म्हणवोनि साचा । अर्थ बिंबवी अंतरींचा ।
त्यावरी अभंग तुकयाचा । उपनिषद्भागाचा अन्वय ॥२७॥
नाम प्रताप अति निर्मळ । यासि नसेचि काळवेळ ।
पुत्रमिषें जपतां अजामिळ । मुक्त तत्काळ तो झाला ॥२८॥
गणिका केवळ दुरीत खाणी । शुक मिषें राघव वदली वाणी ।
तिजला नेलें वैकुंठभुवनीं । हे ख्याती पुराणीं अद्भुत ॥२९॥
इतुका संवाद करोनि त्यास । विठ्ठलनामाचा मांडिला घोष ।
नादब्रह्मचि आलें मुसें । त्या सुखास पार नाहीं ॥१३०॥
ऎसें कीर्तन ऎकतां निश्चित । पंडित जाहले गर्व रहित ।
म्हणती हा तरी नोहे मध्वनाथ । ईश्वर साक्षात दिसतसे ॥३१॥
भास्कराय जो श्रेष्ठ पंडित । उभा ठाकोनि सद्भावें नमित ।
प्रेमें हृदयीं धरोनि नाथ । आलिंगन न देत निजप्रीतीं ॥३२॥
म्हणे नामविरहित श्रेष्ठ पंडित । सर्वथा आणिक नसेचि जाण ।
सुखें करावें हरिकीर्तन । तरणोपाय येणें होतसे ॥३३॥
आम्ही पुराणें सांगतों संस्कृत । परी अर्थ प्राकृत बोलणें लागत ।
तैशाच रीतीं बोलिले संत । समजलें चित्तांत आमुच्या ॥३४॥
शब्द बोलोनि ऎशा रितीं । मग परस्परें आलिंगन देती ।
नामघोषें हरिदास गर्जती । नाथासि म्हणती धन्य धन्य ॥३५॥
मग उजळोनि मंगळारती । ओवाळिला श्रीरुक्मिणीपती ।
नामघोषें वैष्णव नाचती । खिरापती वांटिल्या ॥३६॥
तेव्हां वस्त्र अलंकार आणि धन । यजमानासि देत प्रीतीनें ।
परी तें कांहीं न केले मान्य । म्हणती निराशमनें आम्हीं आलों ॥३७॥
पंडित आणि हरिदास ब्राह्मण । यांसि गौरवीं निजप्रीतीनें ।
तेणेंचि आमुचें संतोषें मन । सुख संपन्न असो कीं ॥३८॥
ऎसें बोलोनि ते अवसरीं । तेथोनि निघाले सहपरिवारीं ।
भक्तीपंथ स्थापोनि माघारीं । आले शहरीं परतोनियां ॥३९॥
तंव अवरंगपुरामाजी निश्चित । एक लक्ष्मणपंत नामें गृहस्थ ।
तो नाथासि होऊनि शरणागत । अनुग्रह त्वरित संपादिला ॥१४०॥
कुटुंब रक्षणा कारणें । चावडीवर रोजगार केला त्याणें ।
दिवसा प्रपंच धंदा सारून । मग स्वामींचे दर्शन घेतसे ॥४१॥
कीर्तन करितां मध्वनाथ । लक्ष्मणपंत धरी ध्रुपद ।
टाळ वाजवित आपुल्या हातें । न्यून किंचित पडेना ॥४२॥
स्वर अवसान यथास्थित । उभयतांचें एकचित्त ।
कीर्तनीं रंग येतसे अद्भुत । आश्चर्य समस्त लोक करिती ॥४३॥
लक्ष्मण सन्निध नसतां जाण । ते दिवसीं न होय हरिकीर्तन ।
तोही सहस्त्र कामें टाकून । समयीं धांवोनि येतसे ॥४४॥
प्रपंच धंदा सारोनि सत्वर । ध्रुपद धरितसे प्रेमादरें ।
सेवा ऋणी रुक्मिणीवर । जाहला साचार त्या पुण्यें ॥४५॥
तंव कोणे एके अवसरीं । मध्वनाथाच्या निजमंदिरीं ।
महाउत्साह आला सत्वरी । साहित्य लवकरी तें झालें ॥४६॥
तों लक्ष्मणपंताचा यजमान । विसाजीपंत नामाभिधान ।
त्याणें हिशोब पहातांचि जाण । अंतर दिसोन येतसे ॥४७॥
आणिक लेखकांच्या स्वमतें । द्रव्य निघालें सोळाशत ।
न देचि म्हणोनि कोपूनि त्यातें । बंदिखानियांत ठेविलें ॥४८॥
हाजी महंमद खान थोर । कोतवाल होता चावडीवर ।
तयांसि सांगोनि तो द्विजवर । कारागृहीं सत्वर घातला ॥४९॥
बहुत उद्विग्न होऊनि अंतरीं । रात्रंदिवस चिंता करी ।
म्हणे उत्सव मांडिला सद्गुरुवरीं । माझी तों परी हे झाली ॥१५०॥
कृपासागर पंढरीनाथा । तूं मज सोडवोनि नेई आतां ।
तुजवांचोनि अनाथनाथा । दीनासि रक्षिता कोण असे ॥५१॥
इकडे मध्वनाथासि ते समयीं । येऊनि सांगती संप्रदायी ।
म्हणती लक्ष्मणासि यजमानानेंही । कारागृही घातलें ॥५२॥
घरीं उत्साह मांडिला असे । कीर्तनाचें साहित्य होय कैसें ।
मग विसोजीपंताच्या मंदिरास । विष्णुदास चालिला ॥५३॥
कचेरीस बैसले थोर थोर । उभे राहिले त्यांसमोर ।
म्हणती लक्ष्मणपंतासि दिवस चार । करा साचार मज स्वाधीन ॥५४॥
महोत्सव झालिया निश्चिती । आणुनी देऊं तुमच्या हातीं ।
मग जैसी असेल धर्मनीती । तैशाच रीतीं वर्तावें ॥५५॥
ऎसें सांगती विष्णुभक्त । परी ते सर्वथा नायकती मात ।
म्हणती रुपये देऊनि सोळा शत । आपुल्या शिष्यातें घेऊनि जा ॥५६॥
मध्वनाथ म्हणती ते समयीं । उत्साहासि येतील संप्रदायी ।
तयांचि आज्ञा करोनि पाहीं । द्रव्य ते समयीं देववीन ॥५७॥
ऎसें स्वमुखें सांगतां जाण । परी विश्वास नये त्याजकारणें ।
नेणोनि विष्णुभक्तांचे महिमान । धनांधपणें वर्तती ॥५८॥
मान्य न करितां विष्णुभक्तास । मग परतोनि आले मंदिरास ।
तों कौतुज दाखविलें हृषीकेशें । तें सज्जनीं सावकाश ऎकीजे ॥५९॥
उत्साहासि प्रारंभ दुसरें दिनीं । वैष्णव पूजिले प्रीती करूनी ।
विप्रांसि मिष्टान्नें जेववोनी । दक्षिणा देऊनि तृप्त केलें ॥१६०॥
गरुडटके निशाण भेरी । वाद्यें वाजती अति गजरीं ।
कीर्तनासि प्रारंभ जाहला रात्रीं । श्रवणासी सत्वरी लोक आले ॥६१॥
आणिक हरिदास होते इतर । त्याणीं कीर्तन केलें एक प्रहर ।
परी सर्वांचें मनोगत साचार । कीं नाथाची उत्तरे ऎकावीं ॥६२॥
तयांसि म्हणे प्रेमळ भक्त । माझें साहित्य नसेचि किचिंत ।
तेव्हां लक्ष्मण आठवला मनांत । सद्गदित कंठ जाहला ॥६३॥
ऎसी अवस्था देखोनि तेथें । सदय हृदय कोणी होते ।
तयांच्या नेत्री अश्रुपात । प्रेम भरित पातले ॥६४॥
प्रेमळासि संकट पडतां भारी । काय लाघव करीत श्रीहरी ।
तें म्हणाल जरी कैशापरी । तरी सादर चतुरीं परिसिजे ॥६५॥
मध्वनाथाचें वचन निश्चित । ऎकिलें नाहीं त्या उन्मत्तें ।
मग फकीर वेष धरोनि त्यातें । शिक्षा करीत जगदात्मा ॥६६॥
आपुल्या दासाची करितां छळणा । ते सर्वथा न साहे जगज्जीवना ।
कोतवाल निद्रित असतां जाणा । तों वैकुंठ राणा काय करी ॥६७॥
काजीच्या रूपें श्रीकरधरें । तयासि स्वहस्तें दीधला मार ।
वळ उमटले पाठीवर । आंतुन रुधिर वाहतसे ॥६८॥
सक्रोध उत्तर बोलतसे कायी । लक्ष्मण रक्षिला कारागृहीं ।
तरी मध्वनाथ राहती जये ठायीं । नेऊनि लवलाहीं यासि घालीं ॥६९॥
अनमान करिशील साचार । तरी आणिक शिक्षा पावसील थोर ।
इतुका दाखवोनि चमत्कार । मग सारंगधर काय करी ॥१७०॥
विसाजीपंत निद्रीत मंदिरी । तों फकिराच्या रुपें पातलें हरी ।
तयासि शिक्षा लावोनि बरी । ऊठ लवकरी म्हणतसे ॥७१॥
इकडे हाजीमहंमद कोतवाल जाण । परम भयभीत होतसे मनें ।
लक्ष्मणपंतासि सवें घेऊन । सत्वर गमन करीतसे ॥७२॥
मशाल प्यादा बरोबरी । घेऊनि बैसला आश्वावरी ।
विसाजीपंताचियाजी मंदिरी । जुन्या बाजारी पातला ॥७३॥
रात्र जाहली दोन प्रहर । निद्रित अवघे चाकर ।
मग हांक मारोनि थोर । धन्यासि सत्वर उठविलें ॥७४॥
बाहेर येवोनि पाहे सत्वरीं । तों कोतवाल उभा असे द्वारीं ।
वळ उमटले पाठीवरी । ते दाखवित लवकरी तेधवां ॥७५॥
म्हणे तुम्हीं लक्ष्मण राखिला साचार । यास्तव खुदाने दीधला मार ।
तरी मी आतां न करी संसार । होतोम फकीर ये समयीं ॥७६॥
वस्त्रें भूषणें टाकूनि जाण । गळ्यांत कफनी घातली त्याणें ।
उदंड बुझाविला धनियानें । परी नायके वचन सर्वथा ॥७७॥
जे कां केवळ तामसी नर । त्यांचें एक वेळ पालटे अंतर ।
रजोगुणियांसि घडतां चमत्कार । परी संसार न सोडिती ॥७८॥
हाजी महंमद खान थोर । बैसोनि आला ज्या अश्वावर ।
लक्ष्मणासि बैसवोनि त्यावर । उत्साहासि सत्वर पाठविलें ॥७९॥
इकडे मध्वनाथ कीर्तनीं बैसतांचि देख । हांसोनि सांगती सकळ लोकां ।
आणिक लोटतां दोन घटिका । लक्ष्मण सखा येईल ॥१८०॥
शिष्य संप्रदायी ते समयीं । ऎकोनि आश्चर्य करिती जीवीं ।
तो तरी घातला कारागृहीं । यथार्थ कोणाही न वाटे ॥८१॥
तों दोन घटिका लोटतां सत्वर । बैसोनि आले अश्वावर ।
मशाल मनुष्य बरोबर । लोक सर्वत्र पाहती ॥८२॥
सद्भावें येवोनि लवलाहीं । मस्तक ठेविला सद्गुरु पायीं ।
वृत्तांत निवेदन केला सर्वही । आश्चर्य जीवीं लोक करिती ॥८३॥
मग मध्वनाथ त्या समयासी । उभे राहिले कीर्तनासी ।
आनंद वाटला सकळांसी । एकाग्र श्रवणासि ते झाले ॥८४॥
जयजयकार तये वेळी । आनंदली भक्तमंडळी ।
विठ्ठल नामें करटाळी । कीर्तन कल्लोळीं होतसे ॥८५॥
अरुणोदय होय तोंवर । कीर्तन जाहलें चार प्रहर ।
मग मंगळारती करोनि सत्वर । रुक्मिणीवर ओवाळिला ॥८६॥
क्षेत्रवासी लोक संपूर्ण । मध्वनाथाचें करिती स्तवन ।
अवघे म्हणती धन्य धन्य । चमत्कार दारुण दाखविला ॥८७॥
कोतवाल हाजीमहंमद खान । अनुतापें फकिरी घेतली त्याणेम ।
मग मध्वनाथाचें दर्शन घेऊन । रोजांत जाऊन बैसला ॥८८॥
कीर्तन गजरीं प्रेमभरित । नित्य नित्य अखंद होत ।
गोपाळ काला आणि लळित । महोत्साहांत नाथ करिती ॥८९॥
तों सेंदुरवाडे गृहस्थ कोणी । नाथासि विनंति केली त्याणी ।
आतां आमुच्या गांवास येऊनी । वास्तव्य ते स्थानीं करावें ॥१९०॥
पुढील भविष्य जाणोनि निश्चिती । त्याच्या वचनासि मान देती ।
मग कुटुंबासहित निज प्रीतीं । केली वस्ती तये ठायीं ॥९१॥
गांवासमोर नालियांत । म्हसोबा म्हणोनि दैवत होतें ।
गणपतीं नांव ठेविलें त्यातें । महोत्सव बहुत मग केला ॥९२॥
मध्वनाथाची देखोनि भक्ती । तेथे पातली भागीरथीं ।
तिचें कुंड बांधिलें निश्चिती । स्नान करिती जन लोक ॥९३॥
ऎसी महंती वाढतां निश्चित । दर्शनासि लोक दुरोनि येत ।
वृध्दत्व अंगासि आलिया बहुत । शरीर अशक्त जाहलें ॥९४॥
मनांत चिंता उद्भवली ऎसी । आतां न जाववें पंढरीसी ।
विठोबा सगुण दर्शन देसी । सुख जीवासि तैं होय ॥९५॥
ऎसी अवस्था पाहतां मनीं । तों दृष्टांति सांगे चक्रपाणी ।
उद्भवभट जोशियाच्या अंगणीं । तये ठिकाणी मी आहें ॥९६॥
तरी तुवां जाऊनि तया ठायास । भूमींत उकरी दीड पुरुष ।
ते स्थळीं माझीं मुर्ति असे । संशय मनास न धरावा ॥९७॥
तुझा भक्ती प्रेमा देखोनि । यास्तव आलों कैवल्यदानी ।
ऎसा दृष्टांत देखतां स्वप्नीं । आनंद मनीं वाटला ॥९८॥
दुसरें दिवशी मध्वनाथ । प्रातःस्मरण करोनि त्वरित ।
उद्भवभटाच्या वाडियांत येत । तयासि वृत्तांत सांगीतला ॥९९॥
म्हणती तुझें अंगणीं भूमी आंत । पांडुरंग मूर्ति असे निश्चित ।
खोरें कुदळी आपुल्या हातें । घेउनि उकरी तेधवां ॥२००॥
प्रथम हात लावला पाहीं । मग उदंड मिळाले संप्रदायीं ।
माती उकरितां ते समयीं । उल्हास जीवीं सकळांच्या ॥२०१॥
दीड पुरुष उकरितां जाण । देखिली पांडुरंग मूर्ति आणि रुक्मिण ।
सुंदर आकृती सुहास्य वदन । सुकुमार ठाण साजिरें ॥२॥
कौतुक देखोनि तये वेळीं । जयजयकारें पिटिली टाळी ।
आनंदली भक्तमंडळी । नामघोषें निराळी कोंदली ॥३॥
मग उद्धवभटाच्या वाडियांत । देवालय केलें मध्वनाथें ।
मूर्ति स्थापना केली तेथें । सुदिन मुहुर्त पाहुनियां ॥४॥
वेदोक्त मंत्रें करोनि जाण । अभिषेक करिताति ब्राह्मण ।
पंचामृत घालोनि स्नान । वस्त्रें भुषणें लेवविली ॥५॥
बुकासुमनें तुळसी हार । धूप दीप निरांजन कापूर ।
पक्वान्नांचे वाढोनि पात्र । नैवेद्य सत्वर आणिला ॥६॥
मंगळवाद्यें द्वारीं वाजती । टाळ मृदंग घोष होती ।
मग उजळोनि मंगळारती । रुक्मिणीपती ओंवाळिला ॥७॥
नानापरींचीं करोनि अन्नें । केलें ब्राह्मण संतर्पण ।
रात्रीं होतसे हरिकीर्तन । ऎकतां श्रवण सुखावती ॥८॥
गोपाळकाला आणि लळित । श्रीमध्वनाथें केलें निश्चित ।
अद्यापि उत्सव मार्गेश्वरांत । अद्भुत ते ठायीं ठायीं ॥९॥
मध्वनाथाचा शिष्य निश्चित । लक्ष्मणपंतानें धरिलें ध्रुपद ।
तयासि सोडविलें पंढरीनाथें । तें चरित्र समस्त ऎकिलें ॥२१०॥
दुसरें कावोपंत नगरकर । त्यांसही सेवा घडली थोर ।
द्रव्य खर्चोनियां फार । उत्सव थोर तिहीं केला ॥११॥
सद्गुरुकृपें करोनि निश्चिती । आत्मवत भासे त्रिजगती ।
श्रवण कीर्तनीं धरोनि आर्ती । मग पंढरींसि निश्चिती राहिला ॥१२॥
चतुर्थाश्रम घेऊनि पाहें । चंद्रभागेंत ठेविला देह ।
तिसरा शिष्य अमृतराय । प्रख्यात आहे जनांत ॥१३॥
तयासि लाधतां कविता शक्ती । अद्भुत वर्णिली भगवत् कीर्ती ।
ऎसी संतांची अद्भुत स्थिती । मी मंदमती काय वाणूं ॥१४॥
जैसी तैसीं अरुष उत्तरें । ग्रंथीं लिहिलीं साचार ।
केव्हां कैसें जाहले चरित्र । हा आठव अणुमात्र मज नाहीं ॥१५॥
हृदयीं बैसोनि रुक्मिणीपती । क्षणक्षणां आठव देतसे चित्तीं ।
अक्षरें लेहवीत माझ्या हातीं । तयासि आवडी भक्तकथा ॥१६॥
श्रीपांडुरंगाच्या कृपादानें । ग्रंथीं लिहिलीं प्रसादवचनें ।
त्यांचें पुढतीं का मनन । मग विसर तेणें पडेना ॥१७॥
प्रथम अध्यायामाजी जाण । गणेश सरस्वती संतस्तवन ।
मग सद्गुरु तुकारामाचें पुजन । वाक्पुष्पें जाण अर्पिलीं ॥१८॥
अग्रदासाच्या कृपें करोन । नाभाजीसि जाहलें पूर्ण ज्ञान ।
मग संतचरित्रें वर्णिलीं तेणें । हेंचि निरूपण प्रथमांत ॥१९॥
पुरंदरे शापितां मरुद्गणास । चांगदेव अवतार झाला असे ।
वाटीचा ईश्वर केला प्रत्यक्ष । द्वितीयांत सुरस हे कथा ॥२२०॥
वेद बोलविले रेडिया हातीं । ज्ञानदेवाची ऎकिली कीर्ती ।
चांगदेव भेटीसि जाऊं म्हणती । तृतीयांत निश्चिती हे कथा ॥२१॥
सर्पाचे चाबुक व्याघ्रांचीं वाहनें । भेटीसि येतां मरुद्गण ।
ज्ञानदेवें भिंती चालविली जाण । चतुर्थांत निरुपण हें असे ॥२२॥
पंचमाध्यायीं कथा निश्चित । लिखित पांसष्टीचा पुसतां अर्थ ।
शिष्यां मागतां बळिदानातें ।मग चौदाशत पळाले ॥२३॥
षष्ठाध्यायीं कथा पाहीं । पुढती अवतार नारायण डोहीं ।
मग पंढरीसि येऊनि लवलाहीं । श्रीपांडुरंग पायीं लागले ॥२४॥
अस्थि धुवोनि पाजितां निश्चित । विधवेसि जाहला तत्काळ सुत ।
भातवंड्या नांव ठेविलें त्यातें । हें सविस्तर सातव्यांत असे ॥२५॥
अष्टमाध्यायीं कथा जाण । कृष्णबाई होऊनि जगज्जीवन ।
यादवाच्या स्त्रीचें बाळंतपण । महीतीरीं संपूर्ण सारिलें ॥२६॥
नवमाध्यायीं कथा साजिरी । चांगदेव सत्वर गेले बेदरीं ।
यवनरायाची उठवोनि नारी । पंढरीसि सत्वरी मग आले ॥२७॥
पांडुरंगाचें देऊळ करोनि त्वरित । चांगदेव जाहलें समाधिस्थ ।
द्वादशवर्षी पुत्रांसि भेटत । चरित्र दशमांत हें झालें ॥२८॥
एकादशांत अनुसंधान । नानक सिध्दाचें निरूपण ।
कबीर रोहिदासाचें भांडण । द्वादशांत हें असें ॥२९॥
त्रयोदशांत कथासार । श्रीएकनाथ चरित्र लागलें थोर ।
जनार्दनासि शरण जातां सत्वर । दीधला वर दत्तात्रेयें ॥२३०॥
चौदाव्यांत कथा अद्भुत । तीर्थासि धाडिले एकनाथ ।
विठ्ठलरूप धरिले ध्रुपद । चरित्र पंधराव्यांत तें झालें ॥३२॥
सोळाव्यांत अनुसंधान । देवें उध्दवाचें रूप धरून ।
एकनाथाचें वारिलें ऋण । निश्चिय परिपूर्ण देखोनियां ॥३३॥
श्रीनाथाची देखोनि भक्ती । द्विजासि स्वप्न दर्शविलें रातीं ।
आली पांडुरंगाची सगुणमूर्ती । सतराव्यांत ख्याती हे झाली ॥३४॥
अठराव्यांत कथा निश्चित । पंढरीसि गेले एकनाथ ।
भानुदासाचें चरित्र समस्त । गाइलें कीर्तनांत निजप्रीतीं ॥३५॥
दंडवत्यासि समाधीं बैसविलें सत्वर । यास्तव ब्राह्मणीं छळिलें फार ।
नंदिनें कडबा भक्षिला सत्वर । एकुणिसाव्यात चरित्र हें झालें ॥३६॥
श्रीखंड्या ब्राह्मण होऊनि हरी । विसाव्यात पाणी वाहिलें घरीं ।
आणि बंदिवान महार येतां मंदिरीं । संरक्षण करी तयाचें ॥३७॥
दोन रूपें धरोनि एकनाथें । अनामिकाचें पुरविलें आर्त ।
आणि पंडितीं बुडविलें भागवत । एकविसाव्यांत मात हे झाली ॥३८॥
बेविसाव्यांत कथा निश्चित । एकनाथ वाचिता भागवत ।
स्त्रीचें रूप धरोनि तेथ । श्रवणासि येत विष्णुकन्या ॥३९॥
ब्राह्मणीचें घरीं वैष्णववीर । जेवितां निघालीं सहस्त्रपात्रें ।
पुत्रासि दाविला चमत्कार । तेविसाव्यात चरित्र हें झालें ॥२४०॥
गावजी मुका जन्मभर जाण । त्याहातीं करविलें रामायण ।
मग एकनाथ समाधिस्थ झाले आपण । चोविसाव्यांत निरुपण हें असे ॥४१॥
विश्वंभर आणि आमाबायी । त्यांची भक्तीं देखोनि पाहीं ।
पंढरीहून शेषशायी । पंचविसाव्यांत देहुगांवीं पातलें ॥४२॥
बोल्होबाची भक्ती देखोनि गोमटी । नामदेव अवतरलें त्याच्या पोटीं ।
तुका नाम ठेविलें शेवटीं । सव्विसाव्यांत गोष्टी हे झाली ॥४३॥
मिरच्या विकितां वैष्णवभक्त । देवें उधार उकळिला समस्त ।
खळाच्या द्वारीं गळफास देत । सत्ताविसाव्यांत मात हे असे ॥४४॥
तुक्याची कांता अन्नाविण । अठ्ठाविसाव्यांत पावली मरण ।
मग संसाराचा त्याग करोन । पर्वतीं जाऊन बैसले ॥४५॥
एकुणविसाव्यांत कथा निश्चित । तुका राखित बैसला शेत ।
तें पक्षियांनीं भक्षितां समस्त । मग पंढरीनाथ पावले ॥४६॥
आवलीसि कांटा मोडतां निश्चित । पांडुरंगें काढिला स्वहस्तें ।
देऊळही सिध्द झालें त्वरित । तिसाव्यांत मात हे झाली ॥४७॥
आवलीसि स्नान करितां सत्वर । देवें नेसविला पितांबर ।
साहित्य करोनि जेवविले पितर । एकतिसाव्यांत चरित्र हें झालें ॥४८॥
बत्तिसाव्यांत कथा निश्चिती । तुक्यासि जाहली कवित्वस्फूर्ती ।
म्हैस तस्करीं नेली अवचित्तीं । ते वैकुंठपती आणितसे ॥४९॥
तेहतिसाव्यांत अनुसंधानीं । तुकयासि उपदेश झाला स्वप्नीं ।
देवावर लेंकरू आपटितां राणी । तेव्हांच चक्रपाणी पावला ॥२५०॥
चवतिसाव्यांत कथा सुंदर । कांतेसि उपदेश केला सत्वर ।
मग द्विजांहातीं लुटविलें घर । उदास अंतर होऊनियां ॥५१॥
पस्तिसाव्यांत ऎसी मात । अभंग बुडविले उदकांत ।
ते निजांगें रक्षिता पंढरीनाथ । मग रामेश्वर येतसे शरण तेव्हां ॥५२॥
तुकयाची स्थिती देखोनि जाण । अनगड पावला समाधान ।
शिवाजीराजा आला शरण । छत्तिसाव्यांत कथन हें असे ॥५३॥
महादेवासि जातां भक्त वैष्णव । संन्याशाच्या रूपें जेविला शिव ।
पंढरीसि पत्र धाडिलें अपूर्व । सदतिसाव्यांत लाघव हें असें ॥५४॥
श्रीपाद दोघे संन्यासी । फिर्याद गेले पुणियासी ।
देवें चमत्कार दाखविला त्यांसी । अडतिसाव्यांत ऎसी कथा असे ॥५५॥
चर्म चिरोनि आपुल्या हातें । कापूस दाविला देवातें ।
अंगावर तुक्याच्या पक्षी बैसत । एकुणचाळिसाव्यांत हे कथा ॥५६॥
चाळिसाव्यांत लीला दाघविली जनीं । देहासहित गेले वैकुंठभुवनीं ।
देव वर्षले दिव्य सुमनें । देखती नयनीं संतसाधु ॥५७॥
एक्केचाळिसाव्या पासूनि साचार । अध्यांत चरित्रें आहेती फार ।
त्या संतांचीं नावें सविस्तर । ऎका सादर भाविकहो ॥५८॥
एकेचाळिसाव्यांत चरित्रें जाण । केशवस्वामी बाजीद पठाण ।
संतोबा पवार मालोपंताकारणें । जगज्जीवन भेटले ॥५९॥
नरपाळ राजा प्रेमाबायी । रामराय राजा शिळाबायी ।
रमाबाई पिलाबायी । बेचाळिसाव्यांत पाहीं वर्णिलीं ॥१६०॥
वोगरासा रामचंद्र भक्त । रामानुज सुहागशा निश्चित ।
जयमल्ल पन्हाजी रजपूत । त्रेचाळिसाव्यांत कथा यांची ॥६१॥
हरिपाळ जसु कुणबी निर्धारीं । धनाजाटांचें शेत पेरिलें भारी ।
सुखानंद माधवदासा रक्षी हरी । चव्वेचाळिसाव्यांत परी हें असे ॥६२॥
लाल्हन खोजी त्रिपुरदास । त्रिलोचन सोनार हरिव्यास ।
सजणकसाई भक्त विशेष । पंचेचाळिसाव्यांत हे कथा ॥६३॥
नरवाहन अगंदमाघौसिंग पाहीं । सेखावत राजा कुंवराबाई ।
गिरधरलालसि शेषशायी । शेचाळिसाव्या अध्यायीं भेटले ॥६४॥
काजीमहंमद शेखरीद जाण । बलखबुखारी राजा यवन ।
जयरामबाबा रामचंदभट्ट ब्राह्मण । सत्तेचाळिसाव्यांत निरुपण हें असे ॥६५॥
रत्नाकर ब्राह्मणें वोळली गोमती । सुरतेंत माधवदासें केली ख्याती ।
विठ्ठल पुरंदराची देखोनि भक्ती । अठ्ठेचाळिसाव्यांत रुक्मिणीपती पावला ॥६६॥
नरसिंहसरस्वतीचें चरित्र थोर । महा मुद्गलभट्ट वैष्णववीर ।
तयासि भेटले श्रीरामचंद्र । एकुणपन्नासाव्यंत चरित्र हें असे ॥६७॥
पन्नासाव्यांत चरित्रें तीन । जसवंत आणि निरंजन ।
कृष्णदास जयराम आख्यान । अद्भुत विंदान हें झालें ॥६८॥
एकावन्नाव्यांत हेचि ख्याती । बोधल्याचा निश्चय पाहतां श्रीपती ॥६९॥
मध्वनाथाची देखोनि भक्ती । सेंदुरवाड्यांत आलें वैकुंठपती ।
हा शेवटी अध्यय निश्चिती । सांप्रत संतीं ऎकिला ॥२७०॥
ऎसीं एकावन्न अध्यायांत सविस्तर । संतचरित्रें वर्णिलीं फार ।
शेवटील अध्यांयात साचार । अन्वय अणुमात्र सांगीतला ॥७१॥
आणिक निजभक्त उदंड असती । ते वर्णिले श्रीभक्तविजयग्रंथीं ।
कांहीं संतलीलामृतीं । त्यांची नावें निश्चिती अवधारा ॥७२॥
सकळ भक्तांत श्रेष्ठ थोर । नामदेव उध्दवाचा अवतार ।
सावंतामाळी नरहरि सोनार । कुबा कुंभार आणि गोरा ॥७३॥
जगमित्र नागखेचरविसा । साळ्या रसाळ भागवत परसा ।
सुरदास आणि बहिरापिसा । वैकुंठधीशा आवडती ॥७४॥
जयदेव स्वामी कर्माबायी । नरसीमहंत मिराबायी ।
आणि राजायी गोणायी । इहीं शेषशायी वश्य केला ॥७५॥
कमाल भक्त तुळसीदास । पिपाजी आणि सुरदास ।
मथुरेमाजी गोविंददास । जो खेळे श्रीहरीसी सर्वदा ॥७६॥
परमानंद जोगा विसोबाखेचर । पद्मनाभ ब्राह्मण चोखा महार ।
सुमती आणि कमळाकर । पद्माकर पुत्र त्याचा ॥७७॥
नारायण महादेव गोविंद जाण । धाकुटा विठ्ठल नामाभिधान ।
हें नामयाचे पुत्र चौघेजण । यांसि जगज्जीवन न विसंबे ॥७८॥
नरहरि आणि श्रीधरपंत । लाडुभक्त जोतिपुरांत ।
नारायणस्वामी परमहंस निश्चित । लीला अद्भुत जयांची ॥७९॥
निंबराज आणि रामदास । मदनमोहन सुरदास ।
गणेशनाथाचा कीर्तिघोष । आवडे देवास निजप्रीतीं ॥२८०॥
उध्दवचिद् घन भक्त थोर । ज्याणें संतचरित्रें वर्णिली फार ।
रंगास्वामी निगडीकर । वैष्णववीर पूर्णज्ञानी ॥८१॥
श्रीधरस्वामी सज्ञान देखा । ज्यांणीं भागवतावरी केली टिका ।
शंकराचार्य अवतार देखा । जो कर्ममार्ग निका प्रतिपादी ॥८२॥
हरी आनंद हस्तामळ । राघवनंद भक्तप्रेमळ ।
रा्घवनंदासीं सर्वकाळ । खेळे घननीळ सर्वदा ॥८३॥
विष्णुश्याम चतुराचार्य जाण । सनकादिक आनंदानंदन ।
निमानुज माधवनंदन । यांणीं जगज्जीवन आराधिला ॥८४॥
मत्स्येंद्र गोरक्षगैनी । जे योगियांमाजी शिरोमणी ।
गोपीनंद मैनावती राणी । जालंधरमुनी सिध्दपुरुष ॥८५॥
चर्पती आणि चौरंगी । हाळसी अवघड प्रसिध्द जगीं ।
मृत्युंजय तो महायोगी । मुध्यासंगीं देव वसे ॥८६॥
सेना न्हावी त्रिलोचन । ज्ञानदेव निवृत्ति सोपान ।
मुक्ताबाई गुणनिधान । ज्यांसि रुक्मिणीरमण न विसंबे ॥८७॥
धांगोचांभार कुंभार राका । बाका त्याचीं पत्नी देखा ।
कन्येचें नांव वंका । ज्याणीं वैकुंठनायका वश्य केलें ॥८८॥
मुकुंदराज जगविख्यात । ज्यांणीं विवेकसिंधु रचिला ग्रंथ ।
मुधोपंत दामाजीपंत । हे भक्त देवातें आवडती ॥८९॥
कान्होपात्रा पिंपळा बाळा । मिरा गिरधर दास भोळा ।
आलह योगानंदाची प्रेमळ । घननीळ जवळ तिष्ठतसे ॥२९०॥
कर्मनंद सारी रामदास । श्रीरंग आणि कीलकदास ।
भुवन आणि हरिव्यास । भक्त देवास आवडती ॥९१॥
कृष्णचैतन्य बनसीधर । कमळाकर्माळी भक्त थोर ।
नाम पाठक वैष्णववीर । मुक्तेश्वर महाकवी ॥९२॥
वल्लभाचार्य बाळकराम । उध्दवराज भक्त निःसीम ।
विमळानंदाचें देखोनि प्रेम । पुरुषोत्तम तेथें वसे ॥९३॥
चतुरा नागा लक्ष्मण । चिंतामणि चतुर्भुज नृपनंदन ।
सुखानंद आणि नारायण । करिती भजन सर्वदा ॥९४॥
दामोदर गंगा कवीश्वर जाण । प्रयागदास आनंद नंदन ।
माधवदास मधुसुदन । यांसि जगज्जीवन न विसंबे ॥९५॥
रमाबाई लासा गोमती । वेणूबाई गिरिजा सती ।
कूर्मदासाची देखोनि भक्ती । पांडुरंगमूर्ती येतसे ॥९६॥
केशव चैतन्य महाभक्त । राघव चैतन्य जगविख्यात ।
बावा चैतन्य प्रसिध्द संत । ज्यांणीं भक्तिपंथ स्थापिला ॥९७॥
हरिदास कान्हया निर्धारीं । ज्याचें वास्तव्य पंढरपुरीं ।
प्रल्हाद बडवियाच्या बरोबरी । वागे श्रीहरी सर्वदा ॥९८॥
विसोबा सराफ निंबसोडकर । जो परम उदार सत्वधीर ।
तयाचें ऋण साचार । रुक्मिणीवरें वारिलें ॥९९॥
रघुपति शेष कृपाज्ञानी । कृष्णदास लोल्याप्रसिध्द जनीं ।
उद्वोध प्रेमरसाची खाणी । रुद्राई योगिनी महापुरुष ॥३००॥
शिवराम गोसावी पैठणकर । नारायण निंबयाचा कुमर ।
निळोबा गोसावी वैष्णववीर । ज्यांणी पिंपळनेर वसविलें ॥३०१॥
ऎसी भक्त रत्नमाळा । गुंफोनि पांडुरंगें घातली गळा ।
तो ब्रह्मानंद परब्रह्म पुतळा । सुख सोहळा भोगीतसे ॥२॥
आणिकही संत बहुतारीतीं । गुप्त प्रगट आहेत क्षितीं ।
त्यांच्या चरणीं महीपती । मस्तक निजप्रीतीं ठेवितसे ॥३॥
एकनिष्ठा धरोनि अंतरी । जाहले पंढरीचें वारकरी ।
सप्रेम गर्जती कीर्तनगजरीं । नमस्कार निर्धारीं त्यांसि माझा ॥४॥
वैष्णवभक्त तों असंख्यांत । भविष्यमाण होणार बहुत ।
जाहले त्यांची नव्हेचि गणित । ऎका ते मात निजकर्णी ॥५॥
श्रीराम अवतार घेतला देवें । तेव्हांही निजभक्त होते सवें ।
अठरा पद्में संख्या वैभवें । कोठवर नांवें सांगावीं ॥६॥
मग कृष्ण अवतार धरी घननीळ । तेव्हां तेचि भक्त जाहले गोपाळ ।
गाई वत्स ते ऋषि गोपाळ । केला प्रतिपाळ तयांचा ॥७॥
छप्पन्न कोटी यादव देखा । नवलक्ष गोपाळ आणि गोपिका ।
यांच्या नावांचा व्यासादिकां । नव्हेचि लेखा निजमुखें ॥८॥
तेथें मी मशक महीपती । अल्पबुध्दी मंदमती ।
कोठवर नावांची घेऊ गणती । हा अपराध निश्चिती दिसतसे ॥९॥
प्रपंच धंदा नये निश्चित । काळ कंठावा कैशी रीतीं ।
म्हणवोनि संतचरित्रें निश्चिती । अल्पमती वाखाणी ॥३१०॥
सत्समागम नसेचि थोर । कुग्रामींचा वस्तीकर ।
अचूक लेखकाचा आधार । तोही साचार असेना ॥११॥
नाहीं अक्षर कळलें शुध्द । छप्पन्न भाषा नानाविध ।
बोलतां नये गीर्वाणशब्द । लोकप्रसिध्द जाणती ॥१२॥
परी हृदयस्थ होऊनि रुक्मिणीपती । ग्रंथ लेहविला मूढाहातीं ।
आतां तुम्हीं तुष्टोनि संतीं । वचनें सरतीं करावीं ॥१३॥
जैसा कोराट्यांचा तरुवर । त्यासि सर्वांगीं काटे असती फार ।
परी त्याचीं पुष्पें मृडानीवर । प्रीती पडिभारें भोगीतसे ॥१४॥
कां कस्तुरीचें काळें पान । ध्यानासि आणितां श्रीमंतजन ।
मुख्य सुगंधासी कारण । धरोनि जाण संरक्षिती ॥१५॥
तैसे आरुषशब्द म्हणवोनी । अव्हेर न करावा विचक्षणीं ।
जे बाळक बोले बोल बोबड्यावचनीं । तेंचि पडताळोनि पुसे माता ॥१६॥
या ग्रंथामाजी इतुकाची अर्थ । कीं भक्तासि पावला भगवंत ।
श्रोतया वक्तयांचे मनोरथ । रुक्मिणीकांत पुरवील ॥१७॥
ग्रंथसंग्रह करितां घरीं । त्याचीं विघ्नें पळतील दुरी ।
सुदर्शन घरटी करी । निश्चय अंतरीं असों द्या ॥१८॥
संतचरित्रें वाचितां आधी । तत्काळ होईल चित्त शुध्दी ।
कदापि न राहे द्वेषबुध्दी । तेणेंचि भवाब्धी पार होय ॥१९॥
ऎशा रीतीं ग्रंथासि वर । दीधला असे करुणाकरें ।
भीतरी निमित्तासि आधार । निरोप साचार सांगतो ॥३२०॥
आधील मागील कोणते संत । हें तरी मी नेणेंचि सत्य ।
जैसीं सागरीं मुक्ताफळें निपजत । तीं ओंविता निश्चित न कळती ॥२१॥
कीं चंपकहार ओवितां जाण । आधी कोणती उपजलीं सुमनें ।
हें गुंफणार नोळखतीच पूर्ण । दिसती दृष्टींनें सारिखीं ॥२२॥
तेवीं वाग्देवीचें घालोनि सत्र । संत ओविलें तुळसीपत्रें ।
सद्भावें पुजिला रुक्मिणीवर । पंढरपुर निवासी जो ॥२३॥
शके सोळाशें शाहाण्णव वर्षी । जय नाम संवत्सरासी ।
फाल्गुन कृष्ण चतुर्थीसी । ग्रंथ सिध्दीसी पावला ॥२४॥
प्रवरेपासूनि दक्षिणेस । ताहाराबाद गांव पांच कोस ।
भक्तलीलामृत अति सुरस । जाहला असे ते ठायीं ॥२५॥
जय देवाधिदेवा गरुडध्वजा । तुझी वाक्‍ पुष्पें केली पूजा ।
आतां मनोरथ पुरेल माझा । तो अधोक्षजा वर देई ॥२६॥
नलगे भुक्ति नलगे मुक्ती । मागत नाहीं धन संपत्ती ।
तुझ्या दासांची वर्णीन कीर्ती । ऎसें श्रीपती करावें ॥२७॥
म्हणशील संतचरित्रें झाली पूर्ण । आतां न करीं कवित्व लेखन ।
ऎसें बोलशील मजकारणें । तरी तें वचन नायकें मी ॥२८॥
हीं चरित्रें पडताळोनी । वारंवार गाईन कीर्तन ।
यावीण इच्छा असेल मनीं । तरी हे वाणी झडो माझी ॥२९॥
नावडेचि तुझें ब्रह्मज्ञान । नलगे तुझें योगसाधन ।
रूप दृष्टीसीं पाहीन सगुण । यावीण मागणें आन नसे ॥३३०॥
संतचरित्रें वर्णीन फार । सेवकपणें असावें दूर ।
तुजसी मिश्रित जाहलों जर । तरी अधिकार मग कैंचा ॥३१॥
रायाचे प्रधान पुत्र निश्चिती । यांची उदंड वाणिली कीर्ती ।
तरी तया भाटासि भूपती । सन्निध निजप्रीती बैसवीना ॥३२॥
म्हणवोनि मोक्ष घ्यावयासि पाहीं । मज सर्वथा अधिकार नाहीं ।
वाचेसि तुझी सत्कीर्ती द्यावी । आणि रूप हृदयीं सांठवीं ॥३३॥
भक्तीं वाणिलें तुज प्रीतीं । मी गाईन संतांची कीर्ती ।
ऎसा मनोरथ धरी महीपती । तरी पुरवी आर्ती पांडुरंगा ॥३४॥
इति श्रीभक्तलीलामृत ग्रंथ । श्रवणेंचि पुरती मनोरथ ।
परिसोत प्रेमळ भाविक भक्त । एकावन्नावा अध्याय रसाळ हा ॥३३५॥ अध्याय ॥५१॥ ओव्या ॥३३५॥ एकंदर ओव्या संख्या ॥१०७९४॥