श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ श्रीगुरुभ्यो नमः ॥
जय जय कृष्णा माउली ॥ भक्तबाळा कृपासाउली ॥ करोनिया निजपाउली ॥ संकट काळी अहर्निशी ॥१॥
सुकृत लाधता जिचे चरण ॥ काळही बांधू न शके जाण ॥ तात्काल चुके जन्ममरण ॥ ऐसे महिमान अगाध ॥२॥
मागील अध्यायी तीर्थ गोकर्ण ॥ सांगीतले पुण्य पावन ॥ आता श्रोते सावधान ॥ सादर कर्ण असावे ॥३॥
आणोनिया कृष्णा ध्यानी ॥ नारद बैसे निजआसनी ॥ आरंभ करीतसे झणी ॥ महात्म्यवर्णन करावया ॥४॥
श्रीकृष्णेच्या दक्षिणतीरी ॥ गोकर्ण तीर्थाचे पासारी ॥ सहा हजार धनुष्यांवरी ॥ गणिका नाम विख्यात ॥५॥
जरी पातकी असे महान ॥ अनाचारी अतिदारुण ॥ सर्व पापक्षयकारण ॥ तीर्थ जाण निश्चये ॥६॥
एकदा नरनारायण ॥ ब्रह्मयाचे मानसनंदन ॥ पितयासि करूनि वंदन ॥ कृष्णादर्शना निघाले ॥७॥
घेवोनि कमंडलू हाती ॥ बंधु दोघे मार्ग चालती ॥ रम्य स्थळे पाहूनि अमिती ॥ कृष्णातटाकी पातले ॥८॥
कमंडलू ठेविता अवनी ॥ प्रवाह निघे तेथोनि ॥ मिळता कृष्णेसी येवोनी ॥ पावे अभिधान कमंडली ॥९॥
मानसपुत्र निष्पाप ॥ करोनि तया संगमी तप ॥ सिद्धि जोडती अमूप ॥ काळ अल्प होतांचि ॥१०॥
हा तीर्थमहिमा अद्भुत ॥ लोकत्रयांमाजि विश्रुत ॥ क्षालन करी पाप त्वरित ॥ नारद सांगत ऋषींसी ॥११॥
गौतमनामे एक मुनि ॥ तेजे जैसा मध्यान्हतरणी ॥ पूज्यता असे वृद्धजनी ॥ महाज्ञानी कुलवंत ॥१२॥
घरी धनधान्यसमृद्धि ॥ दासी ज्याच्या अष्टसिद्धि ॥ बृहस्पतिसारखी बुद्धि ॥ ऐसा थोर ऋषीश्वर ॥१३॥
वेदशास्त्री असे संपन्न ॥ अध्यात्मविद्येमाजी प्रवीण ॥ सदा करी शिवार्चन ॥ अतिथी पूजा विशेषे ॥१४॥
स्वये असे वृद्ध आपण ॥ भार्या रूपवती तरूण ॥ सिंहोदरी हे अभिधान ॥ यथार्थ जाण तियेसी ॥१५॥
जैशी सिंही निजपतीस ॥ तैशी भार्या गौतमास ॥ प्रिय अत्यंत सहवास ॥ उभयतांस जाहला ॥१६॥
प्रार्थी पतीस वारंवार ॥ भोग देई गा सत्वर ॥ आयुष्य असे क्षणभंगुर ॥ तृप्त करी मन माझे ॥१७॥
पुष्पासम माझी काया ॥ योग्य असे रतिसुखा य ॥ आधी शमवावे इंद्रिया ॥ मग लागे तपास ॥१८॥
ऐशी वारंवार प्रार्थना ॥ पतीस करी ती ललना ॥ परि विषयेच्छा नये मना ॥ दुष्टता पाहोन काळाची ॥१९॥
भार्या म्हणे पतिलागून ॥ पोटी नसता पुत्रसंतान ॥ कदा न मिळे स्वर्गभुवन ॥ माझे वचन सत्य पै ॥२०॥
ऐसे ऐकोनि ऋषिवर ॥ होवोनि गेला चिंतातुर ॥ कुसंततीचे भय अपार ॥ फिरू लागले अंतरी ॥२१॥
अस्तासि जाता नारायण ॥ प्रियेशी झाला रममाण ॥ दैवे लाधली गर्भधारण ॥ नारद म्हणे ऋषीसी ॥२२॥
ऐसे नवमास भरल्यावरी ॥ प्रसूत जाहली सुंदरी ॥ पुत्रमुख पाहता अंतरी ॥ सुखावली अत्यंत ॥२३॥
येवोनिया गर्गमुनि ॥ जातक करिता बोले वाणि ॥ अहो ऐस अपुत्र होवोनि ॥ काय लाधले तुम्हांसी ॥२४॥
सुदामा नामे पापी फार ॥ पितृवंशा भयंकर ॥ करील ब्राह्मणसंहार ॥ मातृगामी निश्चये ॥२५॥
निमग्न राहील सुरापानी ॥ कुल टाकील उच्छेदोनि ॥ काळ घालविल दुराचरणी ॥ शांति करी यास्तव ॥२६॥
ऐसे ऐकोनि गर्गवचन ॥ होवोनि पडला मूर्च्छायमान ॥ भार्येसी करी निर्भर्त्सन ॥ क्रोधायमान होवोनि ॥२७॥
पुत्र नसेल ज्याचे घरी ॥ अरण्य नाही त्यासी दुरी ॥ मूर्ख पुत्र येता उदरी ॥ नाही अंतर किमपही ॥२८॥
दुर्वृत्त होती पुत्र ज्यास ॥ विमुख दवडी अतिथीस ॥ धर्मभक्तीचा सदा आळस ॥ नाही अंतर किमपिही ॥२९॥
अग्निहोत्र नसे जया घरी ॥ कधी न जो श्राद्ध करी ॥ भार्येने जिंकिल्यावरी ॥ नाही अंतर किमपिही ॥३०॥
उल्लंघी जो पितृवचन ॥ दुराचारी असे आपण ॥ धिक् तयाचे होय जिण ॥ नाही अंतर किमपिही ॥३१॥
भार्येचे पहोनि वदन ॥ रडो लागला आक्रंदोन ॥ ह्रदय तत्क्षणी गेले फुटोन ॥ पावला निधन झडकरी ॥३२॥
तयाची ती तरुणी भार्या ॥ मदे विव्हल तिची काया ॥ पतिप्रेत सोडोनिया ॥ बाळ टाकोनि गेली पै ॥३३॥
तरुणी रूपसंपन्ना ॥ सिंहकटी सुलोचना ॥ भोगीतसे पुरुष नाना ॥ दुराचारे वर्तत ॥३४॥
नाम पावोनि कामसेना ॥कान्यकुब्जी ती अंगना व राहोनि मेळवी बहु धना ॥ तरुन पुरुष भोगोनि ॥३५॥
आरक्त वस्त्र परिधान ॥ करी शुभ्र गंधलेपन ॥ माणीकमोत्यांचे आभरण ॥ लेईतसे अंगावरी ॥३६॥
बैसे सुवर्णपलंगावर ॥ वारांगनाही सेविती फार ॥ गळा जिचे पुष्पहार ॥ जैसी अप्सरा नंदनी ॥३७॥
ऐशी चतुर्दश वर्षे जाण ॥ गेली सदा उल्लास मन ॥ इकडे पुत्र पापप्रवीण ॥ उत्तरोत्तर वाढला ॥३८॥
नित्य सुदामा बंध तोडून ॥ द्यूतक्रीडेत निमग्न ॥ कोणी केल्या निवारण ॥ वचन तयांचे न मानी ॥३९॥
अखंड राहे मद्य प्राशित ॥ कुलधर्मादि सोडूनि देत ॥ पापे भरले सदा चित्त ॥ व्यसनाधीन जाहला ॥४०॥
चोरांची धरुनि संगत ॥ मार्गस्थांचे सर्वस्व हरित ॥ ब्रह्महत्या असंख्य करित ॥ महापापी सुदामा ॥४१॥
द्रव्याची करुनी वाटणी ॥ सर्वही जात निजभुवनी ॥ तोही कान्यकुब्जा जावोनि ॥ कामलंपट जाहला ॥४२॥
कामसेनेवर बैसले मन ॥ बहु देई तिजला धन ॥ तू कोण आलीस कोठून ॥ ऐसे विचारी तिजलागी ॥४३॥
ऐकोनि सुदाम्याच्या प्रश्ना ॥ हासोनि बोले कामसेना ॥ सत्य सांगतसे खुणा ॥ ऐकोनि घेई समग्र ॥४४॥
गौतम नामे माझा पति ॥ वृद्ध धार्मिक विप्रजाती ॥ मज न देई कदा रति ॥ तरुण होते जरी मी ॥४५॥
निर्भर्त्सना केली फार ॥ तेणे रममाण मजबरोबर ॥ संध्याकालाचा न करी विचार ॥ झाला गर्भ मजलागी ॥४६॥
मी प्रसूत झाल्यावर ॥ पति होवोनि शोकपर ॥ मरण आले त्यास सत्वर ॥ ऐकोनि जातक पुत्राचे ॥४७॥
गृह पुत्र आणि मृत पति ॥ सोडोनि त्यांची संगति ॥ विषयासक्ति धरोनि चित्ती ॥ परदेश मी स्वीकारिला ॥४८॥
ऐसे बोलता बोलता जाणा ॥ साद्यंत सांगीतले वर्तना ॥ ऐकता सुदाम्याच्या मना ॥ अवघ्या खुणा बाणल्या ॥४९॥
पश्चात्ताप होवोनि अंतरी ॥ मस्तक आपटिला खांबावरी ॥ दीर्घस्वरे रुदन करी ॥ म्हणे दुराचारी जन्मलो ॥५०॥
ब्रह्मघातकी सुरापानी ॥ विश्वासघातकी पापखाणी ॥ चांडाळ मी मातृगमनी ॥ कैचा आता तरेन ॥५१॥
ऐसा नाना विलाप करी ॥ अंग आपटी धरणीवरी ॥ मग येवोनि शुद्धीवरी ॥ झाला फार लज्जित ॥५२॥
ओळखोनि पुत्र आपला ॥ लज्जा उत्पन्न झाली तिला ॥ आठवोनि स्वकर्माला ॥ अनुताप थोर करीतसे ॥५३॥
कैची मी ब्रह्मभार्या ॥ की धर्मपत्‍नी पुत्रभोग्या ॥ की जाहले वारमुख्या ॥ काय नवल जाहले ॥५४॥
सांडोनि आपला निजधर्म ॥ आचरिले मी कुकर्म ॥ महापातकांचा संगम ॥ तेणे घडे मजलागी ॥५५॥
ऐसे धिक्कारोनि सोडिले घर ॥ द्रव्य टाकूनि अपार ॥ अरण्यात रिघाली सत्वर ॥ निश्चय करूनि मरणाचा ॥५६॥
ती निघाली पाहुन ॥ सुदामाही विरक्त होऊन ॥ सवेंचि करीतसे गमन ॥ घोर वनी जावया ॥५७॥
पुढे माता मागे सुत ॥ हळू हळू मार्ग क्रमित ॥ तव पुढे अकस्मात ॥ देवल ऋषि भेटला ॥५८॥
ऋषि पुसे तयालागून ॥ तुम्ही कोठील अहा कवण ॥ चिंतीतसा का मरण ॥ दुःखे उद्विग्न दीसता ॥५९॥
चिंतातुरास चिंतामणि ॥ तैसा भेटे देवलमुनि ॥ की अंधासी वासरमणि ॥ ज्ञानदीप उगवला ॥६०॥
दोघे होवोनि सद्‍गदित ॥ सांगते झाले स्वचरित ॥ ऐकोनि त्यांची ही मात ॥ कृपा ऋषीस उपजली ॥६१॥
संतोषोनि बोले ऋषि वचन ॥ तुम्ही करावे कृष्णासेवन ॥ तेणे सकळ दोषदहन ॥ होईल जाणा निश्चये ॥६२॥
ऐसे ऐकोनि ऋषीसी ॥ म्हणे कृष्णा कवण देशी ॥ आम्हा पाप्या प्राप्त कैशी ॥ सांग सत्वर दयाळा ॥६३॥
परिसोनिया उभयवाणी ॥ कृष्णा नमोनि अंतःकरणी ॥ सांगे दोघा देवलमुनि ॥ कृष्णाचरित्र अगाध ॥६४॥
पूर्वेस सह्याद्रिपर्वत ॥ विख्यात असे भूमंडळात ॥ कृष्णाबाई तेथोनि निघत ॥ साक्षात तनू विष्णुची ॥६५॥
सर्व देवतांची माता ॥ जी का सर्वोपनिषदगाथा ॥ पावन करी शरणागता ॥ ऐसे महात्म्य कृष्णेचे ॥६६॥
नरनारायणाश्रमु ॥ जेथे ब्रह्मनदी संगमू ॥ तेथ माघशत स्नानु ॥ करिता पुनीत तात्काळ ॥६७॥
ऐकोनि देवलांचे वचन ॥ दोघी केले साष्टांग नमन ॥ ऋषिचा निरोप घेवोन ॥ सह्याद्रीसी पातले ॥६८॥
नारायणाश्रमी श्रीकृष्णा ॥ घेवोनि जियेच्या दर्शना ॥ रोमांचित तनु कंपायमाना ॥ अष्टभावे दाटले ॥६९॥
म्हणती जयजया अघनाशिनी ॥ कृष्णाबाई जगन्मोहिनी ॥ सद्गति आम्हांलागोनि ॥ द्यावी जगन्माते हो ॥७०॥
ऐशी करोनि प्रार्थना ॥ करोनि संगमी स्नाना ॥ वाटे करावे वसतिस्थाना ॥ नारायणाश्रमी तो ॥७१॥
अकस्मात देखोनि ऋषिवर ॥ लज्जेने कोंदले अंतर ॥ कृष्णादक्षिणतीरावर ॥ वास करिती उभयता ॥७२॥
त्रिकाळ करोनिया स्नान ॥ निराहारी शुद्ध मन ॥ केले असे प्रायोपवेशन ॥ मरणालागी निर्धारे ॥७३॥
नंदी पाहोनि गणिकेसी ॥ बोले मग भाषा ऐसी ॥ काय इच्छा असे तुजसी ॥ मज सांगे सत्वर ॥७४॥
हांसोनि बोले तया वचन ॥ कोठे असे रे उमारमण ॥ करीन दुःखनिवेदन ॥ तयालागी कृपाळा ॥७५॥
प्रसाद होता जयाचा ॥ संहार होईल दुःखांचा ॥ म्हणोनि धावा करितसे त्याचा ॥ तुझेनि नोहे ते काही ॥७६॥
ऐसे ऐकता हासोन ॥ जावोनि शिवा करी कथन ॥ म्हणे भक्ता तूचि शरण ॥ कृपासागरा पशुपति ॥७७॥
गणिकेसी होवोनि प्रसन्न ॥ तिचे करावे उद्धारण ॥ ऐसे ऐकोनि नंदीवचन ॥ दर्शन द्यावया निघाला ॥७८॥
गणिकेसमीप येवोनि ॥ तीस बोले हो कल्याणि ॥ वससी का खिन्न मनी ॥ कृष्णानदीतीरी हो ॥७९॥
ऊर्ध्वरेत मुनींचे तपोबळ ॥ की द्वादशाब्द तपांचे फळ ॥ प्राप्त होई ते सकळ ॥ केवळ कृष्णासेवने ॥८०॥
आजन्म ब्रह्मचर्यव्रते ॥ कलीमाजी जे मिळते ॥ ते कृष्णासेवने होते ॥ प्राप्त तियेचे सेवका ॥८१॥
तपे झालीस निर्दोष ॥ अपेक्षित जे मानस ॥ ते तू मागे सावकाश ॥ पुण्यश्लोके कल्याणि ॥८२॥
अभय ऐकोनि गणिका ॥ नमस्कारी गौरिनायका ॥ माझे भाषण हे ऐका ॥ बोलती झाली शिवासी ॥८३॥
देव देव जगन्नाथ ॥ जे मी केले दुष्कृत ॥ ते तुज असे की विदित ॥ पुनरुच्चार कासया ॥८४॥
तू जरी प्रसन्न होशी ॥ माझे मागणे एक तुजशी ॥ जे मूळ असे पापाशी ॥ छेदन करी झडकरी ॥८५॥
निष्पाप झाले ही खूण ॥ नाम माझे स्वये धरून ॥ या स्थळी वास करोनि ॥ राहे देवा महेशा ॥८६॥
हेचि देणे मज द्यावे ॥ या तीर्थास गणिका म्हणावे ॥ स्नान करिता सद्गति पावे ॥ माघमाशी महेशा ॥८७॥
ब्रह्मघ्न असो की सुरापानी ॥ जो का रत मातृगमनी ॥ गुरुतल्पग परस्त्रीगमनी ॥ होवो मुक्त महेशा ॥८८॥
विध्युक्त करिता पिंडदान ॥ पितरा मिळो सायुज्यसदन ॥ ब्राह्मण देता हिरण्यदान ॥ पावो सद्गति महेशा ॥८९॥
देवाधिदेवा भवनाशना ॥ जाळी समूळ हे वासना ॥ न विसंबो तुझे चरणा ॥ हेचि प्रार्थना महेशा ॥९०॥
ऐकोनि हे गणिकावाणि ॥ तथास्तु म्हणे पिनाकपाणी ॥ तिजला बैसवोनि विमानि ॥ नेली तात्काळ कैलासी ॥९१॥
गणिका जेथ झाली मुक्त ॥ तेचि झाले गणिकातीर्थ ॥ तेथोनि आठ सहस्त्र हस्त ॥ नारायणआश्रम ॥९२॥
आरूढोनि नंदीवरी ॥ गेला स्वधामी अंधकारी ॥ काय वदू कृष्णाथोरी ॥ नारद म्हणे ऋषीसी ॥९३॥
गणिकाख्यान परम अद्भुत ॥ ऐकता पापे दग्ध होती ॥ पूर्ण होती मनोरथ ॥ कृष्णाप्रसादे निश्चये ॥९४॥
पुढिले अध्यायी मनोहर ॥ कथा ऐकावी सादर ॥ तुष्ट होईल सिद्धेश्वर ॥ भक्तकामकल्पतरू ॥९५॥
कृष्णाकथा इक्षुदंड ॥ पाहता चाखोनि रस उदंड ॥ पावाल तृप्ति तेणे अखंड ॥ पंचमोऽध्याय वर्णिला ॥९६॥
॥इति श्रीस्कंदपुराणे कृष्णामाहात्म्ये गणिकातीर्थवर्णनं नाम पंचमोऽध्यायः ॥५॥