मराठी मुख्य सूची|मराठी साहित्य|पोवाडे|शिवाजी महाराज|
आग्र्यास गमन

शिवाजी महाराजांचा पोवाडा - आग्र्यास गमन

इतिहासाचे साधन म्हणून पोवाड्यांचे महत्व विशेष आहे. पोवाडे हे गीत-नाट्यरूप असल्यामुळे त्यात मनोरंजन व प्रचार यांचा मेळ घातला जातो.


चौक १, चाल : मिळवणी

धन्य शिवाजी शिव अवतार, पराक्रमी फार,

राष्ट्र उद्धार, कराया हातीं धरिली तलवार ।

समर्थ कृपा ज्यासी अनिवार । कांपती यवन भूप सरकार ॥ध्रु०॥

धारिष्ट ज्याचें अलोट, छातीचा कोट, शाहिस्त्याची बोटं,

तोडितां दिल्लीपती हैराण । पहाडका चूवा शिवाजी नव्हे लहान ।

बडा रे बडा गनिम सैतान ॥ त्यासी धराया जयपुरवाला, जयसिंग भला,

त्याचे मदतिला दिल्लीरखान पठाण बहु बलवान् ।

धाडिला देऊन किताब सन्मान । सैन्य सरसकट मुसलमान ॥

वेढा पुरंदराशी दिला, अशा संधिला, आत्मबुद्धिला शिवाजी निश्चय करुनी छान ।

रघुनाथ पंडित बहु विद्वान । धाडिला तह कराया निर्माण ॥

चाल

त्या वकीलाचा सन्मान, केला उत्तम जयसिंगान ।

शिवाजीचा निरोप ऐकुन, झाला तल्लीन मन प्रसन्न ।

आम्ही कबूल तहा कारण, सत्य प्रमाण सांगा जाऊन ॥

चाल दुसरी

दिल्लीश्वर बादशहा बलाढय पृथ्वीपती ।

त्याजपुढें लढाईत यश न घडे सांप्रतीं ।

तुम्ही सख्य करुनी टाळावी आपत्ति ।

तुम्ही हिंदुधर्म स्थापितां मान्य मजप्रती ।

मी तुम्हासी अनुकूल घ्या सन्मती ।

देशकाळ प्रसंग पहावी सद्यस्थिति ।

बादशहाला शरण याल तरि मी तुम्हाप्रति ।

जहागिरी देवविन घ्या शपथ निश्चिती ॥

मोडते

रजपुत प्रतिज्ञा खरी, सत्य वैखरी, आणा लौकरी,

शिवाजीस भेटिस आम्ही तयार । हातावर हात वचन निरधार ।

एकदिल होतां हर्ष अपार ॥१॥

चौक २, चाल : मिळवणी

शिवाजी भेटतां जयसिंगास, आले रंगास, अंगअंगास,

लागतां हर्ष उभय चित्तांस । शिवाजी हात जोडुनी म्हणे त्यास ।

वडिल तुम्ही वंदितों मी चरणास ॥ जें मागाल ते गड देतों,

हुकूम झेलितो, निशाण चढवितों, परि यश देऊं नका यवनास ।

तुमचे माझे एक रक्त आणि मास । राज्य हें मूळ हिंदूचे खास ॥

हिंदू धर्म रक्षण करी, त्याच्या मी तरी, चरणावरी, लोळण घेईन होईन दास ।

आपण थोर पुरुष आत्म देशास । द्याल स्वातंत्र्य वाटे चित्तास ॥

चाल

ऐकुनी शिवाजीचे वचन, जागा झाला त्याचा अभिमान ।

तह करावया प्रेमान, दिले वचन जयसिंगान ।

माझ्या मदतीस दिल्लीरखान, यावें तुम्ही त्यास भेटुन ॥

चाल दुसरी

तह केला खानासी भेटुन आलियावरी ।

वीस किल्ले सोडिले जयसिंगाच्या करी ।

पंच हजारी सरदारी दिली संभाजीस बरी ।

शिवाजीची नदर आग्रहें जंजिर्‍यावरी ।

लिहुन कलमवार सही मोर्तब अक्षरीं ।

धाडिला आग्‍र्‍यासी तहनामा सत्वरीं ।

आलें उत्तर तिकडूनी भेटिस या लौकरी ।

देऊं समक्ष मग जंजिरा गोष्ट ही खरी ॥

मोडते

शिवाजीचें साह्य पाहुनी, औरंगजेब धनी,

निकड लावूनी, बोलवी भेटिस वारंवार ।

शिवाजी लडका हमे बहु प्यार ।

जलदिसे आग्रा आवो एकवार ॥२॥

चौक ३, चाल : मिळवणी

जयसिंग शिवाजी व्याघ्रास, म्हणे आग्र्‍यास,

जाऊन बादशहास, भेटुन यावें तुम्ही बिनखोट ।

तुमच्या अंगास लाविल कोण बोट । राज्य मी बुडविन हें अलोट ॥

मग झाली देवीची आज्ञा, जाई बा सुज्ञा,

कोणाची प्राज्ञा, साह्य मी करीन छातीचा कोट ।

भवानीस वाहुनी तोडे गोट ।

राज्यव्यवस्था करी कडेकोट ॥

वंदुनी समर्थपदा, घेउनि संपदा,

सैन्यामध्यें तदा, बांधिली नाहीं कोणाची मोट ।

तीन सहस्त्रांचा करुनियां गोट । एक मांडीचे वीर सडे सोट ॥

चाल

आग्‍र्‍यासी पुढें गेलें पत्र, उणे पडो नये तिळमात्र ॥

तिथे जयसिंगाचा पुत्र, रामसिंग स्नेहाचे सूत्र ॥

बरोबर संभाजी पुत्र, निळो रावजी राघो मित्र ॥

चाल दुसरी

दत्ताजी त्र्यंबक हिरोजी फर्जंद भला ।

मुख्य शिवाजी तारांगणीं चंद्र शोभला ।

कुच करित राहूच्या केंद्राकडे चालिला ।

दोन महिन्यानें आग्र्यास येऊन पोंचला ।

रामसिंग लवाजमा घेऊन सामोरा आला ।

स्वागत करुनिया शिवाजीस भेटला ।

बिनधोक महाराज नगरामध्ये चला ।

शिवपुरा नांवाचा बंगला तयार ठेविला ॥

मोडते

रस्त्यांत स्वारीला किती, टकमका पाहती,

लोक बोलती, जवान बडा दखनका सरदार ।

मुसलमिन बादशाहीको आधार ।

अल्ला तुम्हें रखे सलामत बहार ॥३॥

चौक ४, चाल : मिळवणी

मग सुमुहूर्त पाहुनी भला, निरोप धाडिला,

स्वतः भेटिला, उद्यां मी दरबारीं येणार ।

ऐकुनी झाला बादशहा गार । ठरल्या वेळीं दरबार केला तयार ॥

बादशहाला काळजी बडी, शिवाजी गडी, पचिस हात उडी, मारितो बेटा चपळ अनिवार ।

हुशार तुम्हीं असावे सब सरदार । गनिमका नही हमको इतवार ॥

पंचहत्यारी बादशहाजवळ, रक्षक निवळ,

शिपाई सोज्वळ, इतुक्यांत ललकारला भालदार ।

शिवाजी आये नजर रखो सरकार । चमके बडी नंगी भवानी तलवार ॥

चाल

पाहुनी सभा सारी दिपली, वीर वृत्ति वीरांची लपली ॥

कुरनीस रिवाज वेळ जपली, क्रिया नजराण्याची संपली ॥

क्षेम कुशल बोलण्यांत आपुली, दोन शब्दांत वेळ आटोपली ॥

चाल दुसरी

बादशहाचा हुकूम आपुल्या उजव्या हातीं ।

मारवाडचा राजा जसवंतसिंग भूपती ।

त्याच्या खालची जागा शिवाजीला सांप्रती ।

म्हणे शिवाजी या तरी अपमानाच्या रीती ।

माझ्या फौजेने याची पाठ पाहिली रण क्षितीं ।

त्याच्या खालीं नाहीं मी उभा राहणार निश्चितीं ।

रामसिंगास म्हणे द्या कटयार हरली मती ।

क्रोधाग्नी भडकला अवघ्यास पडली भीती ॥

मोडते

अशी गडबड ऐकुनी जरा, करुनिया त्वरा,

निरोप दिला खरा, बादशहानें खलास केला दरबार ।

शिवाजी बिर्‍हाडी गेल्यावर बहार ।

जीवात जीव आला झाला थंडगार ॥४॥

चौक ५, चाल : मिळवणी

राजदरबारीं येउनियां , मुसलमान स्त्रिया, पाहती शिवराया,

चिकांच्या पडद्याआड बसून । शाहिस्त्याची बायको आणि येक सून ।

धाय धाय रडे तोंड वासून ॥ त्यानीं बादशहाची राणी, तियेच्या मनीं, केली पेरणी,

शिवाजीस मारावे फसवून । नका बसूं त्यावरी विश्वासून, स्वप्नीं माझ्या येतो छाप्यापासून ॥

तिनें बादशहाचें मन व्यग्र, करिता अति शीघ्र, हुकूम दिला उग्र, पोलादजंग बोलविला त्रासून ।

शिवजीको अटक करो खेंचून । नरम करुं बहू जाचून जाचून ॥

चाल

बंदोबस्त करुनिया सारा । बाडयाभोवतीं ठेविला पहारा ॥

कपटाचा उलटा वारा । समजला शिव अंतरा ॥

मग रामसिंगाचें द्वारा । धाडिला निरोप अवधारा ॥

चाल दुसरी

स्वदेशीं जावया हुकूम व्हावा मला ।

वेळ प्रसंगीं राहिन हजर पहा दाखला ।

नातरी हुकूम द्या मम सैन्या सकला ।

येथील हवा पाणी सोसत नाहीं लोकाला ।

ऐकुनी बादशहा मनीं हर्षे चमकला ।

औषधाविण काय बरा होतो खोकला ।

काय करील शिवाजी सैन्याविण एकला ।

दिला हुकूम तात्काळ फौज हांकला ।

मोडते

कांहीं निवडक लोक ठेवून, समज देऊन, प्रसंग पाहून,

शिवाजी करी पुढिल सुविचार । ठकाला महाठक मी साचार ।

हातावर तुरी देउनी जाणार ॥५॥

चौक ६, चाल : मिळवणी

दरबारी लोकांच्या भेटी, स्वहितासाठीं, मिठाई वाटी, नजराणे झांकुनी पेटार्‍यांत ।

नित्य गुरुवारीं करी खेरात । अर्धसहस्त्राची साधु फकिरांत ॥

असा नित्य ठेऊन परिपाठ, विश्वास दाट, बिनबोभाट, आजारीपन पुकारिलें शहरांत ।

हकिम वैद्यांचे रुपये पदरांत । रोग उद्भवला म्हणती जोरांत ॥

संधिसाधुन एकदां छान, पुत्रासह जाण, पेटार्‍यांतून, निसटले दिवसा चौथ्या प्रहरांत ।

हिरोजी फर्जंद ठेउनी घरांत । गांठली मथुरा रातोरात ॥

चाल

मग हिरोजी फर्जंद भला । दुसर्‍या दिवशीं दुपार समयाला ॥

औषधास्तव अवघ्याला । राजरोस सांगुनी गेला ॥

पुढें तिसर्‍या प्रहरी गलबला । चोहोंकडे बोभाटा झाला ॥

चाल : दुसरी

बादशहाला वर्दी पोचतांच तत्‌घडी ।

पोलादजंगावरी वीज कोसळली बडी ।

कैसा गया गनिम तुझी भली रखवाली खडी ।

तैनात जप्त केली सजा दिली रोकडी ।

चोहोंकडे पळाले स्वार शिपाई गडी ।

परि शोध नाहीं कुठें जिव्हा पडली कोरडी ।

निशिदिनीं बादशहा मनामध्यें चरफडी ।

शहरांत शिवाजी गुप्त मारुन काय दडी ।

बडी दर्द हमकु दगा करिल वाटे हरघडी ।

मोडते

बादशहाचें अंतर खिन्न, वाटे दुश्चिन्ह, टाकलें अन्न,

झोप नाहीं दहशत बसली फार । शिवाजी बडा करामतगार ।

इतना क्या करना हुकूम अधिकार ॥६॥

चौक ७ : चाल : मिळवणी

हरी कृष्ण विसाजीपंत, रामदासी संत,

होते मथुरेंत, पेशव्यांचे मेहुणे स्नेह सूत्रास ।

त्याजकडे ठेवूनिया पुत्रास । बैरागी वेष धरिला नित्रास ॥

अंतर्वेदी प्रयाग काशी, गंगासागरासी, जगन्नाथासी, जाऊन शुद्ध केलें अंतरास ।

तेलंगणांतूनी करविर क्षेत्रास । बाराशें कोस भोगिला त्रास ॥

रायगडावरी शिवराय, जाउनि माय, जिजाइचे पाय, वंदितां पाणी आलें नेत्रास ।

भेटतां सकळ प्रधान मित्रास । आनंदी आनंद सर्वत्रांस ॥

चाल

हरी कृष्ण विसाजी जाण । संभाजीस आले घेऊन ॥

उज्जयनींत मुसलमान । त्यांना संशय आला पाहून ॥

हा मुलगा तुमचा कोण । सत्य सांगा शपथ वाहून ॥

चाल : दुसरी

ब्राह्मण म्हणती हा भाचा आमुचा खरोखरी ।

हें सत्य म्हणूं एका पात्रांत जेविल्यावरी ।

दही पोहे भक्षिले त्यांच्या सांगण्यापरी ।

निःसंशय करुनी आले रायगडावरी ।

पाहुनी शिवाजी हर्षभरित अंतरीं ।

एक लक्ष रुपये बक्षिस दिले सत्वरीं ।

विश्वासराव हा किताब मग त्यावरी ।

शके पंधराशे आठयांशीं संवत्सरीं ।

हे महा गंडांतर मराठी राज्यावरी ।

परि कृपा रामदासाची साह्य श्रीहरी ।

कवि रामकृष्ण करी जुळणी कृष्णेच्या तिरीं ।

प्रास यमक मधुरता पटे रसज्ञा खरी ॥

मोडते

गोविंद शाहीर तरि भले त्यांनी चांगलें,

प्रोत्साहन दिलें, म्हणूनी स्फूर्ती कवीला फार ।

वीररस येथुन पुढें अपार । सिंहगड तानाजी घेणार ॥७॥

N/A

References : N/A
Last Updated : April 05, 2008

Comments | अभिप्राय

Comments written here will be public after appropriate moderation.
Like us on Facebook to send us a private message.
TOP