३१०१
जिंकावा संसार । येणें नांवें तरी शूर ॥१॥
येरें काय तीं बापुडीं । कीर अहंकाराचीं घोडीं ॥ध्रु.॥
पण ऐशा नांवें । देवा धरिजेतो भावें ॥२॥
तुका म्हणे ज्यावें । सत्य कीर्तीनें बरवें ॥३॥
३१०२
सरे ऐसें ज्याचें दान । त्याचे कोण उपकार ॥१॥
नको वाढूं ऐसें काचें । दे वो साच विठ्ठला ॥ध्रु.॥
रडत मागें सांडी पोर । ते काय थोर माउली ॥२॥
तुका म्हणे कीर्ति वाढे । धर्म गाढे ते ऐसे ॥३॥
३१०३
तुटे मायाजाळ विघडे भवसिंधू । जरि लागे छंदु हरिनामें ॥१॥
येर कर्म धर्म करितां ये कळी । माजी तरला बळी कोण सांगा ॥ध्रु.॥
न पढवे वेद नव्हे शास्त्रबोध । नामाचे प्रबंध पाठ करा ॥२॥
न साधवे योग न करवे वैराग्य । साधा भक्तिभाग्य संतसंगें ॥३॥
नव्हे अनुष्ठान न कळे ब्रम्हज्ञान । करावी सोपान कृष्णकथा ॥४॥
तुका म्हणे वर्म दावियेलें संतीं । यापरती विश्रांति आणिक नाहीं ॥५॥
३१०४
लोभावरी ठेवुनि हेत । करी असत्य न्याय नीत ॥१॥
त्याच्या पूर्वजां पतन । नरकीं किडे होती जाण ॥ध्रु.॥
कोटिगोहत्यापातक । त्यासी घडेल निष्टंक ॥२॥
मासां श्रवे जे सुंदरा । पाजी विटाळ पितरां ॥३॥
तुका म्हणे ऐसियासी । यम गांजील सायासी ॥४॥
३१०५
देह जाईंल जाईंल । यासी काळ बा खाईंल ॥१॥
कां रे नुमजसी दगडा । कैचे हत्ती घोडे वाडा ॥ध्रु.॥
लोडें बालिस्तें सुपती । जरा आलिया फजिती ॥२॥
शरीरसंबंधाचें नातें । भोरड्या बुडविती सेतातें ॥३॥
अझुनि तरी होई जागा । तुका म्हणे पुढें दगा ॥४॥
३१०६
मागें बहुतां जनां राखिलें आडणी । धांवसी निर्वाणी नाम घेतां ॥१॥
ऐसें ठावें जालें मज बरव्या परी । म्हणऊनि करीं धांवा तुझा ॥ध्रु.॥
माझेविशीं तुज पडिला विसरु । आतां काय करूं पांडुरंगा ॥२॥
अझुनि कां नये तुम्हासी करुणा । दुरि नारायणा धरिलें मज ॥३॥
तुका म्हणे जीव जाऊं पाहे माझा । आतां केशीराजा घालीं उडी ॥४॥
३१०७
कळलें माझा तुज नव्हे रे आठव । काय काज जीव ठेवूं आतां ॥१॥
तूं काय करिसी माझिया संचिता । धिग हे अनंता जालें जिणें ॥ध्रु.॥
पतितपावन राहिलों या आशा । आइकोनि ठसा कीर्ती तुझी ॥२॥
आतां कोण करी माझा अंगीकार । कळलें निष्ठ जालासी तूं ॥३॥
तुका म्हणे माझी मांडिली निरास । करितों जीवा नास तुजसाटीं ॥४॥
३१०८
तरि कां मागें वांयां कीर्ती वाढविली । जनांत आपुली ब्रिदावळी ॥१॥
साच करितां आतां फिरसी माघारा । ठायींचें दातारा नेणवेचि ॥ध्रु.॥
संतांसी श्रीमुख कैसें दाखविसी । पुढें मात त्यांसी सांगईंन ॥२॥
घेईंन डांगोरा तुझिया नामाचा । नव्हे अनाथांचा नाथ ऐसा ॥३॥
तुका म्हणे आधीं राहिलों मरोनि । तूं कां होसी धनी निमित्याचा ॥४॥
३१०९
आम्ही तुझ्या दासीं । जरि जावें पतनासी ॥१॥
तरि हें दिसे विपरीत । कोठें बोलिली हे नीत ॥ध्रु.॥
तुझें नाम कंठीं । आम्हां संसार आटी ॥२॥
तुका म्हणे काळ । करी आम्हांसी विटाळ ॥३॥
३११०
लाजती पुराणें । वेदां येऊं पाहे उणें ॥१॥
आम्ही नामाचे धारक । किविलवाणीं दिसों रंक ॥ध्रु.॥
बोलिले ते संतीं । बोल वायांविण जाती ॥२॥
तुका म्हणे देवा । रोकडी हे मोडे सेवा ॥३॥
३१११
आहारनिद्रे न लगे आदर । आपण सादर ते चि होय ॥१॥
परमितेविण बोलणें ते वांयां । फार थोडें काया पिंड पीडी ॥ध्रु.॥
समाधान त्याचें तो चि एक जाणे । आपुलिये खुणे पावोनियां ॥२॥
तुका म्हणे होय पीडा ते न करीं । मग राहें परी भलतिये ॥३॥
३११२
भूमि अवघी शुद्ध जाणा । अमंगळ हे वासना ॥१॥
तैसे वोसपले जीव । सांडी नसतां अंगीं घाव ॥ध्रु.॥
जीव अवघे देव । खोटा नागवी संदेह ॥२॥
तुका म्हणे शुद्ध । मग तुटलिया भेद ॥३॥
३११३
सरतें माझें तुझें । तरि हें उतरतें ओझें ॥१॥
न लगे सांडावें मांडावें । आहे शुद्ध चि स्वभावें ॥ध्रु.॥
घातला तो आशा । मोहोजाळें गळां फासा ॥२॥
सुखदुःखाचा तो मान । नाहीं दुःखाचा तो शीण ॥३॥
करितां नारायण । एवढें वेचितां वचन ॥४॥
लाभ हानि हे समान । तैसा मान अपमान ॥५॥
तुका म्हणे याचें । नांव सोंवळें साचें ॥६॥
३११४
तुज करितां होती ऐसे । मूढ चतुर पंडित पिसे॥१॥
परि वर्म नेणे तें कोणी । पीडाखाणी भोगितील ॥ध्रु.॥
उलंघितें पांगुळ गिरी । मुकें करी अनुवाद ॥२॥
पापी होय पुण्यवंत । न करी घात दुर्जन ॥३॥
अवघें हेळामात्रें हरि । मुक्त करी ब्रम्हांड ॥४॥
तुका म्हणे खेळे लीळा । पाहे वेगळा व्यापूनि ॥५॥
३११५
पिकवावें धन । ज्याची आस करी जन ॥१॥
पुरोनि उरे खातां देतां । नव्हे खंडन मवितां ॥ध्रु.॥
खोलीं पडे ओली बीज । तरीं च हाता लागे निज ॥२॥
तुका म्हणे धणी । विठ्ठल अक्षरें या तिन्ही ॥३॥
३११६
करिसी लाघवें । तूं हें खेळसी आघवें ॥१॥
अहंकार आड । आम्हां जगासी हा नाड ॥ध्रु.॥
येथें भुतें यावें । दावूं लपों ही जाणावें ॥२॥
तुका म्हणे हो श्रीपती । आतां चाळवाल किती ॥३॥
३११७
घालिती पव्हया । वाटे अनाथाच्या दया ॥१॥
तैसें कां हें नये करूं । पांडुरंगा आम्हां तारूं ॥ध्रु.॥
रोगियासी काढा । देउनि वारितील पीडा ॥२॥
बुडत्यासाटीं उडी । घालितील कां हे जोडी ॥३॥
सारितील कांटे । पुढें मागिलांचे वाटे ॥४॥
तुका म्हणे भार । घेती भागल्यांचा फार ॥५॥
३११८
नका दंतकथा येथें सांगों कोणी । कोरडे ते मानी बोल कोण ॥१॥
अनुभव येथें व्हावा शिष्टाचार । न चलती चार आम्हांपुढें ॥ध्रु.॥
निवडी वेगळें क्षीर आणि पाणी । राजहंस दोन्ही वेगळालीं ॥२॥
तुका म्हणे येथें पाहिजे जातीचें । येरा गाबाळाचें काय काम ॥३॥
३११९
न करि त्याचें गांढेपण । नारायण सद्धि उभा ॥१॥
भवसिंधूचा थडवा केला । बोलाविला पाहिजे ॥ध्रु.॥
याचे सोईं पाउल वेचे । मग कैचे आडथळे ॥२॥
तुका म्हणे खरें खोटें । न म्हणे मोटें लहान ॥३॥
३१२०
रिकामें तूं नको मना । राहों क्षणक्षणा ही ॥१॥
वेळोवेळां पारायण । नारायण हें करीं ॥ध्रु.॥
भ्रमणांच्या मोडीं वाटा । न भरें फाटा आडरानें ॥२॥
तुका म्हणे माझ्या जीवें । हें चि घ्यावें धणीवरी ॥३॥
३१२१
पंचभूतांचिये सांपडलों संदीं । घातलोंसे बंदीं अहंकारें ॥१॥
आपल्या आपण बांधविला गळा । नेणें चि निराळा असतां हो ॥ध्रु.॥
कासया हा सत्य लेखिला संसार । कां हे केले चार माझें माझें ॥२॥
कां नाहीं शरण गेलों नारायणा । कां नाहीं वासना आवरिली ॥३॥
किंचित सुखाचा धरिला अभिळास । तेणें बहु नास केला पुढें ॥४॥
तुका म्हणे आतां देह देऊं बळी । करुनि सांडूं होळी संचिताची ॥५॥
३१२२
देव जाले अवघे जन । माझे गुण दोष हारपले ॥१॥
बरवें जालें बरवें जालें । चत्ति धालें महालाभें ॥ध्रु.॥
दर्पणीचें दुसरें भासे । परि तें असे एक तें ॥२॥
तुका म्हणे सिंधुभेटी । उदका तुटी वाहाळासी ॥३॥
३१२३
बहुत प्रकार परि ते गव्हाचे । जिव्हा नाचे आवडी ॥१॥
सरलें परि आवडी नवी । सिंधु दावी तरंग ॥ध्रु.॥
घेतलें घ्यावें वेळोवेळां । माय बाळा न विसंबे ॥२॥
तुका म्हणे रस राहिला वचनीं । तो चि पडताळूनि सेवीतसें ॥३॥
३१२४
आम्हां सोइरे हरिजन । जनीं भाग्य निकंचन ॥१॥
ज्याच्या धैर्या नाहीं भंग । भाव एकविध रंग ॥ध्रु.॥
भुके तान्हे चत्तिीं । सदा देव आठविती ॥२॥
तुका म्हणे धन । ज्याचें वत्ति नारायण ॥३॥
३१२५
म्हणवितों दास न करितां सेवा । लंडपणें देवा पोट भरीं ॥१॥
खोटें कोठें सरे तुझे पायांपाशीं । अंतर जाणसी पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
आचरण खोटें आपणासी ठावें । लटिकें बोलावें दुसरें तें ॥२॥
तुका म्हणे ऐसा आहें अपराधी । असो कृपानिधी तुम्हां ठावा ॥३॥
३१२६
जळालें तें बाहए सोंग । अंतर व्यंग पडिलिया ॥१॥
कारण तें अंतरलें । वाइट भलें म्हणवितां ॥ध्रु.॥
तांतडीनें नासी । तांतडीनें च संतोषी ॥२॥
तुका म्हणे धीर । नाहीं बुद्धि एक स्थिर ॥३॥
३१२७
चत्तिाचें बांधलें जवळी तें वसे । प्रकाशीं प्रकाशे सर्वकाळ ॥१॥
अंतरीं वसावी उत्तम ते भेटी । होऊं कांहीं तुटी न सके चि ॥ध्रु.॥
ब्रम्हांड कवळे आठवणेसाटीं । धरावा तो पोटीं वाव बरा ॥२॥
तुका म्हणे लाभ घरिचिया घरीं । प्रेमतंतु दोरी न सुटतां॥३॥
३१२८
दुखवलें चत्ति आजिच्या प्रसंगें । बहु पीडा जगें केली देवा ॥१॥
कधीं हा संबंध तोडिसी तें नेणें । आठवूनि मनें पाय असें ॥ध्रु.॥
आणिकांची येती अंतरा अंतरें । सुखदुःख बरेंवाइट तीं ॥२॥
तुका म्हणे घडे एकांताचा वास । तरिच या नास संबंधाचा ॥३॥
३१२९
धनवंत एक बहिर अंधळे । शुभ्र कुष्ठ काळे भोग अंगीं ॥१॥
परारब्धगति न कळे विचित्र । आहे हातीं सूत्र विठोबाचे ॥ध्रु.॥
आणीक रोगांचीं नांवें घेऊं किती । अखंड असती जडोनियां ॥२॥
तुका म्हणे नष्ट संचिताचें दान । पावे खातां पण सुख नेदी ॥३॥
३१३०
भेदाभेदताळा न घडे घालितां । आठवा रे आतां नारायण ॥१॥
येणें एक केलें अवघें होय सांग । अच्युताच्या योगें नामें छंदें ॥ध्रु.॥
भोंवरे खळाळ चोर वाटा घेती । पावल मारिती सिवेपाशीं ॥२॥
तुका म्हणे येथें भावेंविण पार । न पविजे सार हें चि आहे ॥३॥
३१३१
जे गाती अखंड विठ्ठलाचे गीत । त्यांचे पायीं चत्ति ठेवीन मी ॥१॥
जयांसी आवडे विठ्ठलाचें नाम । ते माझे परम प्राणसखे ॥ध्रु.॥
जयांसी विठ्ठल आवडे लोचनीं । त्यांचें पायवणी स्वीकारीन ॥२॥
विठ्ठलासी जिहीं दिला सर्व भाव । त्यांच्या पायीं ठाव मागईंन ॥३॥
तुका म्हणे रज होईंन चरणींचा । म्हणविती त्यांचा हरिचे दास ॥४॥
३१३२
काय तो विवाद असो भेदाभेद । साधा परमानंद एका भावें ॥१॥
निघोनि आयुष्य जातें हातोहात । विचारीं पां हित लवलाहीं ॥२॥
तुका म्हणे भावभक्ति हे कारण । नागवी भूषण दंभ तो चि ॥३॥
३१३३
देवकीनंदनें । केलें आपुल्या चिंतनें ॥१॥
मज आपुलिया ऐसें । मना लावूनियां पिसें ॥ध्रु.॥
गोवळे गोपाळां । केलें लावूनियां चाळा ॥२॥
तुका म्हणे संग । केला दुरि नव्हे मग॥३॥
३१३४
माझिया जीवासी हे चि पैं विश्रांति । तुझे पाय चत्तिीं पांडुरंगा ॥१॥
भांडवल गांठी आलें सपुरतें । समाधान चत्तिें मानियेलें ॥ध्रु.॥
उदंड उच्चारें घातला पसरु । रूपावरी भरु आवडीचा ॥२॥
तुका म्हणे मज भक्तीची आवडी । अभेदीं तांतडी नाहीं म्हुण ॥३॥
३१३५
एकविध आम्ही न धरूं पालट । न संडूं ते वाट सांपडली ॥१॥
म्हणवूनि केला पाहिजे सांभाळ । माझें बुद्धीबळ पाय तुझे ॥ध्रु.॥
बहुत न कळे बोलतां प्रकार । अंतरा अंतर साक्ष असे ॥२॥
तुका म्हणे आगा जीवांच्या जीवना । तूं चि नारायणा साक्षी माझा ॥३॥
३१३६
राहो ये चि ठायीं । माझा भाव तुझे पायीं ॥१॥
करीन नामाचें चिंतन । जाऊं नेदीं कोठें मन ॥ध्रु.॥
देईंन ये रसीं । आतां बुडी सर्वविशीं ॥२॥
तुका म्हणे देवा । साटी करोनियां जीवा ॥३॥
३१३७
तैसे नहों आम्ही विठ्ठलाचे दास । यावें आणिकांस काकुलती ॥१॥
स्वामिचिया सत्ता ठेंगणें सकळ । आला कळिकाळ हाताखालीं ॥ध्रु.॥
अंकिताचा असे अभिमान देवा । समर्पूनि हेवा असों पायीं ॥२॥
तुका म्हणे आम्हां इच्छेचें खेळणें । कोड नारायणें पुरवावें ॥३॥
३१३८
मोक्ष देवापाशीं नाहीं । लटिक्या घाई वळिवतें ॥१॥
काय खरें न धरी शुद्धी । गेली बुद्धी भ्रमलें ॥ध्रु.॥
अहंकारास उरलें काईं । पांचांठायीं हें वांटे ॥२॥
तुका म्हणे कुंथे भारें । लटिकें खरें मानुनियां ॥३॥
३१३९
आपला तो एक देव करुनि घ्यावा । तेणेंविण जीवा सुख नव्हे ॥१॥
तें तीं माइकें दुःखाचीं जनितीं । नाहीं आदिअंतीं अवसान ॥ध्रु.॥
अविनाश करी आपुलिया ऐसें । लावीं मना पिसें गोविंदाच्या ॥२॥
तुका म्हणे एका मरणें चि सरें । उत्तम चि उरे कीर्ति मागें ॥३॥
३१४०
आजिचें हें मज तुम्हीं कृपादान । दिलें संतजन मायबापीं ॥१॥
आलीं मुखावाटा अमृतवचनें । उत्तीर्ण तीं येणें नव्हे जन्में ॥२॥
तुका म्हणे तुम्हीं उदार कृपाळ । शृंगारिलें बाळ कवतुकें ॥३॥
३१४१
स्तुती अथवा निंदा करावी देवाची । अधम तो वेची व्यर्थ वाणी ॥१॥
आइकोनि होती बहिर हे बोल । वेचूनि ते मोल नरका जाती ॥ध्रु.॥
इह लोकीं थुंका उडे तोंडावरी । करणें अघोरी वास लागे ॥२॥
तुका म्हणे माप वाचेऐसें निकें । भरलें नरकें निंदेसाटीं ॥३॥
३१४२
लोह कफ गारा सद्धि हे सामुग्री । अग्नि टणत्कारी दिसों येतो ॥१॥
सांगावें तें काईं सांगावें तें काईं । चत्तिा होय ठायीं अनुभव तो ॥ध्रु.॥
अन्नें सांगों येतो तृप्तीचा अनुभव । करूनि उपाव घेऊं हेवा ॥२॥
तुका म्हणे मिळे जीवनीं जीवन । तेथें कोणा कोण नांव ठेवी ॥३॥
३१४३
बाळाचें जीवन । माता जाणें भूक तान ॥१॥
काय करूं विनवणी । असो मस्तक चरणीं ॥ध्रु.॥
ठेविलिये ठायीं । चत्ति ठेवुनि असें पायीं ॥२॥
करितों हे सेवा । चिंतन सर्वां ठायीं देवा ॥३॥
न्यून तें चि पुरें । घ्यावें करोनि दातारें ॥४॥
तुका म्हणे बुद्धि । अल्प असे अपराधी ॥५॥
३१४४
जाणतों समये । परि मत कामा नये ॥१॥
तुम्ही सांगावें तें बरें । देवा सकळ विचारें ॥ध्रु.॥
फुकाचिये पुसी । चिंता नाहीं होते ऐसी ॥२॥
तुका म्हणे आहे । धर पाय मज साहे ॥३॥
३१४५
द्वारपाळ विनंती करी । उभे द्वारीं राउळा ॥१॥
आपुलिया शरणागता । वाहों चिंता नेदावी ॥ध्रु.॥
वचना या चत्ति द्यावें । असो ठावें पायांसी ॥२॥
तुका म्हणे कृपासिंधू । दीनबंधू केशवा ॥३॥
३१४६
दोहीं बाहीं आम्हां वास । असों कास घालूनि ॥१॥
बोल बोलों उभयतां । स्वामीसत्ता सेवेची ॥ध्रु.॥
एकसरें आज्ञा केली । असों चाली ते नीती ॥२॥
तुका म्हणे जोहारितों । आहें होतों ते ठायीं ॥३॥
३१४७
ऐका जी देवा माझी विनवणी । मस्तक चरणीं ठेवीतसें ॥१॥
सन्निध पातलों सांडूनियां शंका । सन्मुख चि एकाएकीं पुढें ॥ध्रु.॥
जाणविलें कोठें पावे पायांपाशीं । केली या जिवासी साटी म्हुण ॥२॥
तुका म्हणे माझे हातीं द्या उद्धार । करीं करकर म्हणवूनि ॥३॥
३१४८
बैसलों तों कडियेवरी । नव्हें दुरी वेगळा ॥१॥
घडलें हें बहुवा दिसां । आतां इच्छा पुरवीन ॥ध्रु.॥
बहु होता जाला सीण । नाहीं क्षण विसांवा ॥२॥
दुःखी केलें मीतूंपणें । जवळी नेणें होतें तें ॥३॥
पाहात जे होतों वास । ते चि आस पुरविली ॥४॥
तुका म्हणे मायबापा । झणी कोपा विठ्ठला ॥५॥
३१४९
तुझें नाम मुखीं तयासी विपत्ति । आश्चर्य हें चत्तिीं वाटतसे ॥१॥
काय जाणों काय होसील निजला । नेणों जी विठ्ठला मायबापा ॥ध्रु.॥
भवबंधनाचे तुटतील फांसे । तें कां येथें असे अव्हेरिलें ॥२॥
तुका म्हणे माझें दचकलें मन । वाटे वांयांविण श्रम केला ॥३॥
३१५०
सेवकें करावें सांगितलें काम । सिक्याचा तो धर्म स्वामी राखे ॥१॥
काय देवा नेणों आलें गांढेपण । तुम्ही शक्तिहीन जाले दिसां ॥ध्रु.॥
विष्णुदास आम्ही निर्भर ज्याबळें । तें दिसे या काळें अव्हेरिलें ॥२॥
तुका म्हणे मूळ पाठवा लौकरी । किंवा करूं हरी काय सांगा ॥३॥
३१५१
खेळतां न भ्यावें समर्थाच्या बाळें । तयाच्या सकळ सत्तेखालीं ॥१॥
तरी लेवविला शोभे अळंकार । नाहीं तरी भार मानाविण ॥ध्रु.॥
अवघी च दिशा असावी मोकळी । मायबाप बळी म्हणऊनि ॥२॥
तुका म्हणे माझें ऐसें आहे देवा । म्हणऊनि सेवा समर्पिली ॥३॥
३१५२
निरांजनीं एकटवाणें । संग नेणें दुसरा ॥१॥
पाहा चाळविलें कैसें । लावुनि पिसें गोवळें ॥ध्रु.॥
लपलें अंगें अंग । दिला संग होता तो ॥२॥
तुका म्हणे नव्हतें ठावें । जालें भावें वाटोळें ॥३॥
३१५३
नव्हती भेटी तों चि बरें । होतां चोरें नाडिलें ॥१॥
अवाघियांचा केला झाडा । रिता वाडा खोंकर ॥ध्रु.॥
चिंतनांचें मूळ चत्ति । नेलें वृत्ति हरूनि ॥२॥
तुका म्हणे मूळा आलें । होतें केलें तैसें चि ॥३॥
३१५४
जये ठायीं आवडी ठेली । मज ते बोली न संडे ॥१॥
पुरवावें जीवींचें कोड । भेटी गोड तुज मज ॥ध्रु.॥
आणिलें तें येथवरी । रूप दुरी न करावें ॥२॥
तुका म्हणे नारायणा । सेवाहीना धिग वृत्ति ॥३॥
३१५५
सरलियाचा सोस मनीं । लाजोनियां राहिलों ॥१॥
आवडीनें बोलावितों । येथें तें तों लपावें ॥ध्रु.॥
माझें तें चि मज द्यावें । होतें भावें जोडिलें ॥२॥
तुका म्हणे विश्वंभरा । आळीकरा बुझावा ॥३॥
३१५६
नाचावेंसें वाटे मना । छंद गुणा अधीन ॥१॥
चेष्टविलीं माझीं गात्रें । सत्तासूत्रें हालती ॥ध्रु.॥
नामरूपें रंगा आलीं । ते चि चाली स्वभावें ॥२॥
तुका म्हणे पांडुरंगे । अंग संगें कवळिलें ॥३॥
३१५७
खेळतों ते खेळ पायांच्या प्रसादें । नव्हती हीं छंदें नासिवंतें ॥१॥
माझा मायबाप उभा विटेवरी । कवतुकें करी कृपादान ॥ध्रु.॥
प्रसादाची वाणी वदें ती उत्तरें । नाहीं मतांतरें जोडियेलीं ॥२॥
तुका म्हणे रस वाढितिया अंगें । छाया पांडुरंगें केली वरी ॥३॥
३१५८
अखंड मुडतर । सासुरवास करकर ॥१॥
याची जाली बोळवण । आतां न देखों तो शीण ॥ध्रु.॥
बहुतांची दासी । तये घरीं सासुरवासी ॥२॥
तुका म्हणे मुळें । खंड जाला एका वेळें ॥३॥
३१५९
अवघा भार वाटे देवा । संतसेवा न घडतां ॥१॥
कसोटी हे असे हातीं । सत्य भूतीं भगवंत ॥ध्रु.॥
चुकलोंसा दिसें पंथ । गेले संत तो ऐसा ॥२॥
तुका म्हणे सोंग वांयां । कारण या अनुभवें ॥३॥
३१६०
आतां तुम्ही कृपावंत । साधु संत जिवलग ॥१॥
गोमटें तें करा माझें । भार ओझें तुम्हांसी ॥ध्रु.॥
वंचिलें तें पायांपाशीं । नाहीं यासी वेगळें ॥२॥
तुका म्हणे सोडिल्या गांठी । दिली मिठी पायांसी ॥३॥
३१६१
सुख वाटे परी वर्म । धर्माधर्म न कळे ॥१॥
गायें नाचें एवढें जाणें । विठ्ठल म्हणे निर्लज्ज ॥ध्रु.॥
अवघें माझें एवढें धन । साधन ही सकळ ॥२॥
तुका म्हणे, पायां पडें । तुमच्या कोडें संतांच्या ॥३॥
३१६२
धरिलीं जीं होतीं चित्तीं । डोळां तीं च दिसती ॥१॥
आलें आवडीस फळ । जालें कारण सकळ ॥ध्रु.॥
घेईंन भातुकें । मागोनियां कवतुकें ॥२॥
तुका म्हणे लाड । विठोबा पुरवील कोड ॥३॥
३१६३
बहुतां दिसांची आजि जाली भेटी । जाली होती तुटी काळगती ॥१॥
येथें सावकासें घेईंन ते धणी । गेली अडचणी उगवोनि ॥ध्रु.॥
बहु दुःख दिलें होतें घरीं कामें । वाढला हा श्रमश्रमें होता ॥२॥
बहु दिस होता पाहिला मारग । क्लेशाचा त्या त्याग आजि जाला ॥३॥
बहु होती केली सोंगसंपादणी । लौकिकापासूनि निर्गमलें ॥४॥
तुका म्हणे येथें जालें अवसान । परमानंदीं मन विसावलें ॥५॥
३१६४
पुत्र जाला चोर । मायबापा हर्ष थोर ॥१॥
आतां काशासाटीं जोडी । हाट धाटे गुंडगे घडी ॥ध्रु.॥
ऐते अपाहार । आणूनियां भरी घर ॥२॥
मानिली निश्चिंती । नरका जावया उभयतीं ॥३॥
झोडाझोडगीचे पोटीं । फळें बीजें तीं करंटीं ॥४॥
तुका म्हणे बेट्या । भांडवल न लगे खट्या ॥५॥
३१६५
एवढी अपकीर्ती । ऐकोनियां फजीती ॥१॥
जरि दाविल वदन । थुंका थुंका तो देखोन ॥ध्रु.॥
काळिमेचें जिणें । जीऊनियां राहे सुनें ॥२॥
तुका म्हणे गुण । दरुषणें अपशकुन ॥३॥
३१६६
पुंडलीक भक्तराज । तेणें साधियेलें काज । वैकुंठींचें निज । परब्रम्ह आणिलें ॥१॥
पांडुरंग बाळमूर्ति । गाईंगोपाळां संगती । येऊनियां प्रीति । उभें सम चि राहिलें ॥ध्रु.॥
एका आगळें अक्षर । वैकुंठ चि दुसरें । म्हणविती येरें । परि ती ऐसीं नव्हेती॥२॥
पाप पंचक्रोशीमधीं । येऊ न सकेचिना आधीं । कैंची तेथें विधि । निषेधाची वसति ॥३॥
पुराणें वदती ऐसें । चतुर्भुज तीं मानसें । सुदर्शनावरी वसे । रीग न घडे कल्पांतीं ॥४॥
महाक्षेत्र हें पंढरी । अनुपम्य इयेची थोरी । धन्य धन्य वारकरी । तुका म्हणे तेथींचे ॥५॥
३१६७
देह मृत्याचें भातुकें । कळों आलें कवतुकें ॥१॥
काय मानियेलें सार । हें चि वाटतें आश्चर्य ॥ध्रु.॥
नानाभोगांची संचितें । करूनि ठेविलें आइतें ॥२॥
तुका म्हणे कोडीं । उगवून न सकती बापुडीं ॥३॥
३१६८
त्यागें भोग माझ्या येतील अंतरा । मग मी दातारा काय करूं ॥१॥
आतां असो तुझे पायीं हें मोटळें । इंद्रियें सकळें काया मन ॥ध्रु.॥
सांडीमांडी विधिनिषेधाचा ठाव । न कळतां भाव जाइल वांयां ॥२॥
तुका म्हणे आतां नको उजगरा । लपवीं दातारा अंगीं मज ॥३॥
३१६९
दावूनियां बंड । पुरे न करी तें भांड ॥१॥
जळो जळो तैसें जिणें । फटमरे लाजिरवाणें ॥ध्रु.॥
घेतलें तें सोंग । बरवें संपादावें सांग ॥२॥
तुका म्हणे धीरें । देवें नुपेक्षिलें खरें ॥३॥
३१७०
न पालटे जाती जीवाचिये साटीं । बाहे तें चि पोटीं दावी वरी ॥१॥
अंतरीं सबाहीं सारिखा चि रंग । वीट आणि भंग नाहीं रसा ॥ध्रु.॥
घणाचिया घायें पोटीं शिरे हिरा । सांडूं नेणे धीरा आपुलिया ॥२॥
तुका म्हणे कढे करावी शीतळ । ऐसें जातिबळ चंदनाचें ॥३॥
३१७१
दिली मान तरी नेघावी शत्रूची । शरण आलें त्यासी जतन जीवें ॥१॥
समर्थासी असे विचाराची आण । भलीं पापपुण्य विचारावें ॥ध्रु.॥
काकुळतीसाटीं सत्याचा विसर । पडिलें अंतर न पाहिजे ॥२॥
तुका म्हणे यश कीर्ति आणि मान । करितां जतन देव जोडे ॥३॥
३१७२
विचारिलें आधीं आपुल्या मानसीं । वांचों येथें कैसीं कोण्या द्वारें ॥१॥
तंव जाला साहए हृदयनिवासी । बुद्धि दिली ऐसी नास नाहीं ॥ध्रु.॥
उद्वेगाचे होतों पडिलों समुद्रीं । कोण रीती तरी पाविजेल ॥२॥
तुका म्हणे दुःखें आला आयुर्भाव । जाला बहु जीव कासावीस ॥३॥
३१७३
आपुलें वेचूनि खोडा घाली पाव । ऐसे जया भाव हीनबुद्धि तो ॥१॥
विषयांच्या संगें आयुष्याचा नास । पडियेलें ओस स्वहितांचे ॥ध्रु.॥
भुलल्यांचें अंग आपण्या पारिखें । छंदा च सारिखें वर्ततसे ॥२॥
तुका म्हणे दुःख उमटे परिणामीं । लंपटासी कामीं रतलिया ॥३॥
३१७४
केलें शकुनें प्रयाण । आतां मागें फिरे कोण ॥१॥
होय तैसें होय आतां । देह बळी काय चिंता ॥ध्रु.॥
पडिलें पालवीं । त्याचा धाक वाहे जीवीं ॥२॥
तुका म्हणे जीणें । देवा काय हीनपणें ॥३॥
३१७५
आळणी ऐसें कळों आलें । त्यासी भलें मौन्य चि ॥१॥
नये कांहीं वेचूं वाणी । वेडे घाणीसांगातें ॥ध्रु.॥
वेगळें तें देहभावा । भ्रम जीवा माजिरा ॥२॥
तुका म्हणे कवतुक केलें । किंवा भलें दवडितां ॥३॥
३१७६
चत्तिाचा चाळक । त्याचें उभय सूत्र एक ॥१॥
नाचवितें नानाछंदें । सुखें आपुल्या विनोदें ॥ध्रु.॥
चंद्र कमळणी । नाहीं धाडीत सांगोनि ॥२॥
तुका म्हणे उठी । लोह चुंबकाचे दृष्टी ॥३॥
३१७७
करितां तडातोडी । वत्सा माते सोईं ओढी ॥१॥
करित्याचा आग्रह उरे । एक एकासाटीं झुरे ॥ध्रु.॥
भुके इच्छी अन्न । तें ही त्यासाटीं निर्माण ॥२॥
तुका म्हणे जाती । एक एकाचिये चित्तीं ॥३॥
३१७८
निघालें दिवाळें । जालें देवाचें वाटोळें ॥१॥
आतां वेचूं नये वाणी । विचारावें मनिच्या मनीं ॥ध्रु.॥
गुंडाळिलीं पोतीं । भीतरी लावियेली वाती ॥२॥
तुका म्हणे करा । ऐसा राहे माजी घरा ॥३॥
३१७९
तीर्थाचिये आस पंथ तो निट देव । पाविजेतो ठाव अंतराय ॥१॥
म्हणऊनि भलें निश्चळ चि स्थळीं । मनाचिये मुळीं बैसोनियां ॥ध्रु.॥
संकल्पारूढ तें प्रारब्धें चि जिणें । कार्य चि कारणें वाढतसे ॥२॥
तुका म्हणे कामा नाहीं एक मुख । जिरवितां सुख होतें पोटीं ॥३॥
३१८०
क्षणक्षणा हा चि करावा विचार । तरावया पार भवसिंधु ॥१॥
नाशिवंत देह जाणार सकळ । आयुष्य खातो काळ सावधान ॥ध्रु.॥
संतासमागमीं धरूनि आवडी । करावी तांतडी परमार्था ॥२॥
तुका म्हणे येह लोकीच्या वेव्हारें । नये डोळे धुरें भरूनि राहों ॥३॥
३१८१
कोणाशीं विचार करावा सेवटीं । एवढ्या लाभें तुटी जाल्या तरे ॥१॥
सांभाळितो शूर आला घावडाव । पुढें दिला पाव न करी मागें ॥ध्रु.॥
घात तो या नांवें येथें अंतराय । अंतरल्या पाय गोविंदाचे ॥२॥
तुका म्हणे गडसंदीचा हा ठाव । केला तो उपाव कार्या येतो ॥३॥
३१८२
असा जी सोंवळें । आहां तैसे चि निराळे ॥१॥
आम्हीं नयों तुमच्या वाटा । काय लटिका चि ताठा ॥ध्रु.॥
चिंतन चि पुरे । काय सलगी सवें धुरे ॥२॥
तुका म्हणे देवा । नका नावडे ते सेवा ॥३॥
३१८३
अहंकार तो नासा भेद । जगीं निंदे ओंवळा ॥१॥
नातळे तो धन्य यासी । जाला वंषीं दीपक ॥ध्रु.॥
करवितो आत्महत्या । नेदी सत्या आतळों ॥२॥
तुका म्हणे गुरुगुरी । माथां थोरी धरोनि ॥३॥
३१८४
इच्छिलें ते शकुनवंती । होय देती तात्काळ ॥१॥
क्षीरा नीरा निवाड करी । वरावरी विठ्ठल ॥ध्रु.॥
भाग्याविण कैचें फळ । अंतर मळमूत्राचें ॥२॥
तुका म्हणे संचित कुडें । तें बापुडें करीतसे ॥३॥
३१८५
काशासाठीं आम्ही जाळिला संसार । न करा विचार ऐसा देवा ॥१॥
कैसें नेणों तुम्हां करवतें उदास । माझा प्रेमरस भंगावया ॥ध्रु.॥
समर्पूनि ठेलों देह हा सकळ । धरितां विटाळ न लजा माझा ॥२॥
तुका म्हणे अवघी मोकलूनि आस । फिरतों उदास कोणासाटीं ॥३॥
३१८६
नाहीं तुम्हां कांहीं लाविलें मागणें । कांटाळ्याच्या भेणें त्रासलेती ॥१॥
एखादिये परी टाळावीं करकर । हा नका विचार देखों कांहीं ॥ध्रु.॥
पायांच्या वियोगें प्राणासवें साटी । ने घवेसी तुटी जाली आतां ॥२॥
तुका म्हणे तुम्हां मागेन तें आतां । हें चि कृपावंता चरणीं वास ॥३॥
३१८७
जग अमंगळ । लागे देखतां विटाळ ॥१॥
धर्म भूतांची ते दया । सत्य कारण ऐसीया ॥ध्रु.॥
नव्हे माझें मत । साक्षी करूनि सांगें संत ॥२॥
तुका म्हणे जीवें । दावी उमटूनि अनुभवें ॥३॥
३१८८
दंड अन्यायाच्या माथां । देखोनि करावा सर्वथा ॥१॥
नये उगे बहुतां घाटूं । सिसें सोनियांत आटूं ॥ध्रु.॥
पापुण्यासाठीं । नीत केली सत्ता खोटी ॥२॥
तुका म्हणे देवा । दोष कोणाचा तो दावा ॥३॥
३१८९
आम्ही पापी तूं पावन । हें तों पूर्वापार जाण ॥१॥
नवें करूं नये जुनें । सांभाळावें ज्याचें तेणें ॥ध्रु.॥
राखावा तो ठाव । मिरासी करोनि उपाव ॥२॥
वादें मारी हाका । देवा आइकवी तुका ॥३॥
३१९०
पाडावी ते बरी । गांठी धुरेसवें खरी ॥१॥
नये मरों लंडीपणें । काय बापुडें तें जिणें ॥ध्रु.॥
लुटावें भांडार । तरी जया नाहीं पार ॥२॥
तुका म्हणे नांवें । कीर्ती आगळीनें ज्यावें ॥३॥
३१९१
भजनें चि जालें । मग जीवाचें काय आलें ॥१॥
येऊं नेदावी पुढती । आड भयाची ते जाती ॥ध्रु.॥
करितां सरोबरी । कांहीं न ठेवावी उरी ॥२॥
तुका म्हणे शूर । व्हावे धुरेसीं च धुरे॥३॥
३१९२
जन्मांतरीं शुद्ध नाहीं आचरण । यालागीं चरण अंतरले ॥१॥
वोडवलें संचित येणें जन्में पाहतां । आतां पंढरिनाथा कृपा करीं ॥ध्रु.॥
पतितपावन ब्रिद साच करीं देवा । यालागी कुढावा करीं माझा ॥२॥
अपराधी पातकी दृष्ट दुराचारी । अहाळलों भारी संवसारें ॥३॥
कामक्रोध आदि कल्पनेच्या त्रासें । तुज न पवें ऐसें जालें देवा ॥४॥
हा ना तोसा ठाव जाला पांडुरंगा । नये चि उपेगा काय करूं ॥५॥
आपुलिया नांवा धांवणिया धांवें । लवकरी यावें तुका म्हणे ॥६॥
३१९३
प्रेमभेटी आळिंगण । मग चरण वंदावे ॥१॥
ऐसामाझा भोळा बाप । हरी ताप कवळोनि ॥ध्रु.॥
न संगतां सीण भाग । पांडुरंग जाणतसे ॥२॥
तुका म्हणे कृपावंतें । द्यावें, भातें न मागतां ॥३॥
३१९४
वचनाचा अनुभव हातीं । बोलविती देव मज ॥१॥
परि हें न कळे अभाविकां । जडलोकां जिवांसी ॥ध्रु.॥
अश्रुत हे प्रसादिक । कृपा भीक स्वामीची ॥२॥
तुका म्हणे वरावरी । जातों तरी सांगत ॥३॥
३१९५
कां रे तुम्हीं ठेवा बहुतां निमित्ती । माझिया संचितें वोडवलें ॥१॥
भक्तिप्रेमगोडी बैसली जिव्हारीं । आनंद अंतरीं अंतरीं येणें झाला ॥ध्रु.॥
पुसिलें पडळ त्रिमिर विठ्ठलें । जग चि भरलें ब्रम्हानंदें ॥२॥
तुका म्हणे केलों कामनेवेगळा । आवडी गोपाळावरी वसे ॥३॥
३१९६
आसन शयन भोजन गोविंदें । भरलें आनंदें त्रिभुवन॥१॥
अवघियां केली काळें तडातोडी । अवश्वरु घडी पुरों नये ॥ध्रु.॥
वांटणी घातले शरीराचे भाग । दुजियाचा लाग खंडियेला ॥२॥
आवडीच्या आलें आहारासी रूप । पृथक संकल्प मावळले ॥३॥
काम तरी क्रोध बुद्धि मन नासे । भ्रमाचे वोळसे गिळिले शांती ॥४॥
तुका म्हणे मना श्रीरंगाचा रंग । बैसला अभंग एकविध ॥५॥
३१९७
ज्वरल्यासी काढा औषध पाचन । मूढां नारायण स्मरवितो ॥१॥
भवव्याधि येणें तुटेल रोकडी । करूनियां झाडी निश्चयेसी ॥ध्रु.॥
आणिकां उपायां अनुपान कठिण । भाग्यें बरें सीण शीघ्रवत ॥२॥
तुका म्हणे केला उघडा पसारा । भाग्य आलें घरा दारावरी ॥३॥
३१९८
जपाचें निमत्ति झोपेचा पसरु । देहाचा विसरू पाडूनियां ॥१॥
ऐसीं तीं भजनें अमंगळवाणी । सोंगसंपादणी बहुरूप्याची ॥ध्रु.॥
सेवेविशीं केलें लोभाचिये आसे । तया कोठें असे उरला देव ॥२॥
तुका म्हणे मानदंभ जया चित्तीं । तयाची फजीती करूं आम्ही ॥३॥
३१९९
परद्रव्य परकांता । नातळे जयाचिया चित्त । आणि कर्मी तो तत्वता । बांधला न वजाय ॥१॥
ऐसा अनुभव रोकडा । विश्वासीतो जीवा जोडा । एकांत त्या पुढां । अवघा करी उकल ॥ध्रु.॥
सकट आंबलें तें अन्न । शोधीं तें चि मद्यपान । विषमानें भिन्न । केलें शुद्धाशुद्ध ॥२॥
तुका म्हणे नित । बरवें अनुभवें उचित । तरी काय हित । मोलें घ्यावें लागतें ॥३॥
३२००
भूक पोटापुरती । तृष्णा भरवी वाखती । करवी फजीती । हांवें भार वाढला ॥१॥
कुळिकेसी लांस फांस । डोईं दाढी बोडवी दोष । अविहितनाश । करवी वजन चुकतां ॥ध्रु.॥
विधिसेवनें विहितें । कार्यकारणापुरतें । न वाटे तो चित्तें । अधमांच्या तो त्यागी ॥२॥
आज्ञापालणें ते सेवा । भय धरोनियां जीवा । तुका म्हणे ठेवा । ठेविला तो जतन ॥३॥