शून्यवादः - श्लोक ५१ ते ७५

निराकाराच्च विषयाद्बुह्याकारो sतिविस्मयः ।
‘ स्मृतिस्वप्नादिबोधे ( १ ) च स्यादनाकारता तव ॥५१॥
न हि तत्राsर्थसंसर्गः केवला वासनैव तु ।
हेतुत्वेनोपपन्नेति सैव जाग्रद्धियामपि ’ ॥५२॥
अन्वयव्यतिरेकाभ्यामेवं ज्ञानस्य गम्यते ।
आकारो, न हि बाह्यस्य ज्ञानाsपेतो निदर्श्यते ( २ ) ॥५३॥
बाह्याsपेतो मया यद्वत्, तस्मात् संसर्गवागियम् ।
निराकारे sपि विज्ञाने वासनास्वेव युज्यते ॥५४॥
द्वयोरप्येक आकार इत्येतस्थाsप्रमाणता ( १ ) ।
देशभेदादसंसर्गो द्वयोश्चाsनवधारणात् ॥५५॥
एवमेवाsर्थबुद्ध्योः स्यात् सादृश्यान्नsविभक्तता ।
भेदे ज्ञाते हि सादृश्यं नाsज्ञाते स्यात् खपुष्पवत् ॥५६॥
तथा द्विचन्द्रमायादावन्यथा sर्थे व्यवस्थिते ।
या स्यादाकारसंवित्तिर्नाsसावर्थनिबन्धना ॥५७॥
नक्षत्रं तारका तिष्यो दारा इत्येवमादिषु ।
नैकत्राsर्थे विरुद्धत्वाल्लिङ्गाsनेकत्वसम्भवः ॥५८॥
परिव्राट्कामुकशुनां कुणपादिमतिस्तथा ।
‘ दीर्घह्रस्वत्वबुद्धिश्च ह्येकस्मिन्नप्यपेक्षया ॥५९॥
घटात्वपार्थिवद्रव्यप्रमेयादि( १ )मतिस्तथा ।
युगपद्ग्राहकाणाञ्च न स्यादैकात्म्यवत्तया ’ ( २ ) ॥६०॥
नाsर्थे ह्येकत्र युगपद्विरुद्धाकारसम्भवः ।
प्रत्ययानां तु भिन्नत्वाद्भवेच्छक्त्यनुसारतः ॥६१॥
निरपेत्तं स्वरूपेण तस्माज् ज्ञानं यदाकृति ।
तथा sर्थो, न यथाsर्थं तु ज्ञानमुत्पद्यते क्कचित् ॥६२॥
इत्थं विज्ञानतन्त्रत्वे को न्वर्थं कल्पयिष्यति ।
धीरनारोपिताssकारा स्वात्मन्येवोपयोक्षते ॥६३॥
नैतदस्ति, त्वयैकं हि ग्राह्यं ग्राहकमिष्यते ।
न चैकस्यैवमात्मत्वे दृष्टान्तः कश्चिदस्ति ते ॥६४॥
अग्न्यादयो घटादीनां प्रसिद्धा ये प्रकाशकाः ।
न ते प्रकाश्यरूपा हि प्रकाशस्याsनपेक्षणात् ॥६५॥
ग्राह्यत्वं तु यदा तेषां तदाsक्षं ग्राहकं मतम् ।
अक्शह्ग्रहणकाले तु ग्राहिका धीर्भविष्यमि ॥६६॥
तस्यां तु गृह्यमाणायामन्या धीर्ग्राहिकेष्यते ।
नव्यात्मा ग्राहको ग्राह्यो भवताsभ्युपगम्यते ॥६७॥
कथंचिद्धर्मरूपेण भिन्नत्वात् प्रत्ययस्य तत् ।
ग्राहकत्वं भवेत्तत्र ग्राह्यं द्रव्यादि चात्मनः ॥६८॥
यस्तु नाsत्यन्तभेदोsत्र क्क वाsसाविष्यते मया ।
प्रत्यासत्तिनिमिता तु प्रत्यगात्मप्रवर्त्तिता ( १ ) ॥६९॥
अस्मत्प्रयोगसम्भिन्ना ज्ञानस्यैव तु कर्तरि ।
भवन्ती तत्र संवित्तिर्युज्येताsप्यात्मकर्तृका ॥७०॥
न चाsत्र करणज्ञानग्राहकाssकारवेदनम् ।
ग्राह्यत्वं येन बुद्धेः स्यादभिन्नत्वेsपि पूर्ववत् ॥७१॥
अन्यरूपाsपि संवित्तिर्यद्यन्यविषयेष्यते ।
ज्ञानाकाराsपि संवित्तिः कस्मान्नाsर्थस्य( १ )कल्प्यते ॥७२॥
अभिन्नत्वं यदा चेष्टं ग्राह्यग्राहकवस्तुनोः ।
तदाsन्यतरसंवित्तौ द्व्याकारं ग्रहणं भवेत् ॥७३॥
यदा तु ग्राह्यमाकारं नीलादि प्रतिपद्यते ।
न तदा ग्राहकाssकारा संवित्तिर्दृश्यते क्कचित् ॥७४॥
तस्मादभिन्नता चेत् स्यात् तस्याsप्यनुभवो भवेत् ।
ग्राह्यो वा नाsनुभूयेत ग्राहकाsननुभूतिवत् ॥७५॥