पांडवप्रताप - अध्याय १९ वा

॥ श्री गणेशाय नमः ॥ माझें ह्रदय दिव्य कमळ ॥ जें तेजोमय परम निर्मळ ॥ अष्ट कर्णिका अति कोमळ ॥ मध्यें विराजे ॥१॥
ह्रत्पद्मगर्भीं देखा ॥ श्रीरंग नांदे भक्तसखा ॥ आष्ट कर्णिका वरिष्ठ नायिका ॥ त्याही स्थापूनि निज स्थानीं ॥२॥
रुक्मिणी जांबवती सत्य भामा ॥ कालिंदी मित्र विंदा मनोरमा ॥ याज्ञ जिती लक्ष्मणा पूर्णकामा ॥ मद्रावती ते आठवी ॥३॥
मध्य भागीं श्री करधर ॥ कर्णिकांवरी नायिका सुकुमार ॥ ऐसा ह्रदय कमलीं यादवेंद्र ॥ सर्व दाही पूजावा ॥४॥
अठारावे अध्यायीं कथा जाणा ॥ धर्में अग्रपूजा दिधली श्री कृष्णा ॥ तेणें क्षोभ आला दुर्जनां ॥ शुशुपाला दिकांसी ॥५॥
चैद्य आणि कौरव ॥ एके सभेसी बैसले सर्व ॥ क्षुद्रद्दष्टीं लक्षिती माधव ॥ परमद्वेषी दुरात्मे ॥६॥
शिवलिंग देखतां द्दष्टीं ॥ शिवद्वेषी जेवीं होती कष्टी ॥ विष्णुप्रतिमा पाहतां पोटीं ॥ दुःख वाटे जंगसा ॥७॥
कीं देखोनि साधूचें पूजन ॥ परम क्षोभती जैसे कुजन ॥ कीं पतिव्रतेची राहाटी देखोन ॥ जारिणी जेवीं निंदिती ॥८॥
कीं द्दष्टीं देखतां राजहंस ॥ वायसां उपजे अति त्रास ॥ कीं पंचानन देखोनि सावकाश ॥ जंबुकास सौख्य वाटेना ॥९॥
कीं सभेंत देखतां पंडित ॥ मूर्ख मतिमंद संतापत ॥ कीं द्दष्टीं देखतां समीर सुत ॥ वाटे अनर्थ रजनीचरां ॥१०॥
कीं ऐकतां हरिनाम घोष ॥ भूत प्रेतां उपजे त्रास ॥ तैसें पूजितां श्रीरंगास ॥ दुर्जन परम संतापले ॥११॥
अंतरींच कष्टी दुर्योधन ॥ परी चैद्यांमाजी दमघोषनंदन ॥ परम खवळला दुर्जन ॥ काल सर्प जया परी ॥१२॥
भीष्मासी म्हणे कुंतीनंदन ॥ आतां करूं कोणाचें पूजन ॥ गंगात्मजें बोलावें जों वचन ॥ तों शिशुपाळ जल्पे भलतेंचि ॥१३॥
म्हणे रे धर्मा ऐक वचन ॥ तुम्ही नीच मूर्ख अवर्घ जण । गोरक्षण आधीं पूजोन ॥ अपयश माथां घेतलें ॥१४॥
योग्या योग्य विचार ॥ मूढां तुम्हांन कळे साचार ॥ अग्रपूजेसी अधिकारी जार ॥ करितां पामर पांडव तुम्ही ॥१५॥
दोघे जनक या गोरक्षकातें ॥ पंच तात तुम्हां पांडवांतें ॥ यालागीं दोघांचीं चित्तें ॥ ऐक्य पावलीं परस्परें ॥१६॥
परम शत मूर्ख युधिष्ठिर ॥ बुद्धिभ्रष्ट गंगाकुमार ॥ पूजेसी अधिकारी तस्कार ॥ केला साचार यज्ञमंडपीं ॥१७॥
ऋत्विज सांडोनि सत्यवतीकुमार ॥ कपिल याज्ञवल्क्य वसिष्ठ पवित्र ॥ द्रोण कृपाचार्य गुरु शूर ॥ टाकोनि जार पूजिला ॥१८॥
भीष्म बाल्हीक वृद्ध थोर ॥ शल्य एकलव्य भगदत्त वीर ॥ जयद्रथ शकुइ महावीर ॥ सांडोनि तस्कर पूजिला ॥१९॥
धृतराष्ट्र सांडोनि वृद्ध ॥ सोयरा सांडोनि द्रुपद ॥ कोण्या विचारें बुद्धिमंद ॥ हा गोविंद पूजिला ॥२०॥
अश्वत्थामा गुरुनंदन ॥ पूजावा होता अर्कज कर्ण ॥ पृथ्वीपति दुर्योधन ॥ सांडोनि कृष्ण पूजिला ॥२१॥
पूज्य़ अपमानूनि थोर थोर ॥ आपूज्या पूजिलें साचार ॥ तरी तुमची यश कीर्ति समग्र ॥ बुडोनि भ्रष्ट जाहली ॥२२॥
येणें कोणतें केलें अनुष्ठान ॥ कीं केलें जपतपत्नतसाधन ॥ किंवा येणें केलें वेदपठन ॥ म्हणोनि आधीं पूजिला ॥२३॥
यासी रायासमान ॥ तरी नाहीं छत्रसिंहासन ॥ आचार्य नव्हे हा ब्राह्मण ॥ भ्रष्टपूजन व्यर्थ केलें ॥२४॥
आम्ही बैसलों असतां नृपवर ॥ आधीं पूजिला पशुपालकुमार ॥ आमुचीं घ्राणें छेदिलीं समग्र ॥ परम अपवित्र पांडव तुम्ही ॥२५॥
पूजणें होता जरी गोवळा ॥ तुजला कुष्ठिपुत्रा अमंगळा ॥ तरी आम्हां कां येथें आणिलें खळा ॥ व्यर्थ यज्ञ गेला तुझा ॥२६॥
म्यां तुज दिधला करभार ॥ कीं तूं बहु दुर्बळ कुष्ठिपुत्र ॥ धर्मकृत्यासी साह्य व्हावें साचार ॥ विवेकी नर बोलती ॥२७॥
तुवां अपमानूनि भूपाळ ॥ येथें थोर केला गोवळ ॥ इतुके तुम्ही नीच असाल ॥ ऐसें सर्वथा न वाटलें ॥२८॥
यज्ञपुरोडाश अरण्यांत पडिला ॥ तो एका जंबुकासी लाधला ॥ तितुकेनें तो काय जाहला ॥ मृगेंद्राहूनि थोर पैं ॥२९॥
जैशी राजकन्या परम सुंदर ॥ षंढाप्रति दिधली साचार ॥ हिंसकासी गोदान निर्धार ॥ दिधलें तुवां पंडुपुत्रा ॥३०॥
जन्मांधासी हिरा दाखविला ॥ सूकर सिंहासनीं बैसविला ॥ येणें जरासंध कपटें वधिला ॥ कोणता केला पुरुषार्थ ॥३१॥
ऐसें बोलोन पापमती ॥ खडग आपुलें उपसूनि हातीं ॥ म्हणे उठा रे आमुचे सांगाती ॥ जे असतील ये सभे ॥३२॥
ऐसें बोलतां शिशुपाल ॥ तत्काल उठले अवघे खल ॥ कृष्ण द्वेषी परम चांडाल ॥ अति कोल्हाळ करिती तेव्हां ॥३३॥
धर्में धांवोनि तत्काळ ॥ ह्रदयीं कवळिला शिशुपाळ ॥ म्हणे तूं बंधु आमुचा केवळ ॥ यज्ञ हा सकळ तुझा असे ॥३४॥
ऋषि तापसी वृद्ध राजेंद्र ॥ त्यांसी कृष्णपूजनें आनंद थोर ॥ तूंही कृष्ण भजनीं सादर ॥ अनन्य होईं शिशुपाला ॥३५॥
परम जाणता गंगानंदन ॥ वृद्ध वडील सर्वांसी मान्य ॥ त्याचे आज्ञेनें केलें पूजन ॥ तूं कां दूषण ठेविसी ॥३६॥
तुजहूनि जाणते पंडित ॥ कृष्णपूजनें आनंदत ॥ तुझे ह्रदयीं हा अनर्थ ॥ काय म्हणूनि प्रवेशला ॥३७॥
तों भीष्म काय बोले वचन ॥ परम दुष्ट हा दमघोषनंदन ॥ त्याचें कासया करिसी सांत्वन ॥ त्यासी मरण जवळी आलें ॥३८॥
कां त्याचें करिसी समाधान ॥ तो न मानी तुझें वचन ॥ जैशीं प्रेतासी वस्त्रें भूषणें पूर्ण ॥ लेववूनि काय सार्थक ॥३९॥
मतिमंदापुढें ठेविलें शास्त्र ॥ षंढाहातीं दिधलें शस्त्र ॥ मसणीं मंडप विचित्र ॥ व्यर्थ जैसा उभविला ॥४०॥
वायसासी अमृतफळें ॥ कीं उष्ट्रपुढें समर्पिलीं केळें ॥ कीं रासभाचे अंगासी लेपिलें ॥ मृगमदाचें उटणें पैं ॥४१॥
द्राक्षाफळें अर्पिलीं सूकरा ॥ आदर्श दाविला जन्मांध नरा ॥ कीं ज्वरियासी समर्पिली शर्करा ॥ तैसा या पामरा बोध काय ॥४२॥
भग्नपात्रीं जैसें जीवन ॥ कां श्रमावें व्यर्थचि घालून ॥ दुग्धामाजी हरळ रांधून ॥ काय व्यर्य जाण पां ॥४३॥
उकरडीं ओतिला सुधारस ॥ सुमनशेजेवरी निजविला महिष ॥ दुग्धें न्हाणिला वायस ॥ शुभ्र नव्हे कदापि ॥४४॥
जैसा तस्कर विटे देखतां निशाकर ॥ तैसा हा सुबुद्धि न धरी पामर ॥ हिंसकासी धर्मशास्त्र ॥ कदा नावडे जाण पां ॥४५॥
आम्हीं ज्याचें केलें पूजन ॥ त्यासी ह्रदयीं ध्याय ईशान ॥ जलजोद्भव सहस्त्रनयन ॥ अनन्य शरण जयासी ॥४६॥
जो जगद्नुरु इंदिरावर ॥ प्रतापमित्र समरधीर ॥ ऐसा कोण आहे पामर ॥ कीं पूजा इच्छी त्या आधीं ॥४७॥
भवगजविदारक पंचानन ॥ सनकादिक ज्यासी शरण ॥ तयासी आम्हीं पूजितां पूर्ण ॥ हा कां दुर्जन खवळला ॥४८॥
जो अनंत ब्रह्मांड नायक ॥ भोगींद्र जाहला जयाचा ॥ तल्पक ॥ जो पुराणपुरुष निष्कलंक ॥ जगद्वंध अनादि जो ॥४९॥
हा एवढी आगळीक बोलत ॥ कोठें यानें केला पुरुषार्थ ॥ महागज देखोनि भुंकत ॥ श्वान जैसें अनिवार ॥५०॥
ऐसें बोलतां शंतनुकुमार ॥ तों सहदेवासी आवेश आला थोर ॥ जैसा गजें मृगेंद्र ॥ उभा राहोनि बोले तेवीं ॥५१॥
आम्हीं सभास्थानीं निश्चित ॥ यथार्थ पूजिला वैकुंठनाथ ॥ असत्य मानील त्याचे पूर्वज समस्त ॥ चरणांतळीं माझिया ॥५२॥
जो श्रीकृष्णासी निंदी दुर्जन ॥ त्याची जिव्हा घ्राण छेदीन ॥ वृषभावरी बैसवून ॥ पिटीन जाण दिगंतरीं ॥५३॥
ऐसें सहदेवें बोलतां आगळें ॥ जय जय कारें देव गर्जिन्नले ॥ पुष्पांजली ओपिते जाहले ॥ माद्रीपुत्रावरी तेधवां ॥५४॥
आकाशीं देववाणी गर्जत ॥ धन्य सहदेव कृष्णभक्त ॥ नारक म्हणे ऐका समस्त ॥ मोठा अनर्थ होईल येथें ॥५५॥
जेणें निंदिला द्वारकानाथ ॥ त्यासी जवळी आला रे अनर्थ ॥ तो प्रेतप्राय निश्चित ॥ जननी व्यर्थ प्रसवली ॥५६॥
ऐसें ऐकोनिय ते वेळां ॥ शिशुपाल अत्यंत क्षोभला ॥ घेऊनि दुर्जनांचा मेळा ॥ उभा ठाकला संग्रामा ॥५७॥
म्हणे आजि यादव पांडव भीष्म ॥ कृष्णासमवेत करीन भस्म ॥ अवघे खळ मिळोनि परम ॥ कोल्हाळ करिती तेधवां ॥५८॥
जैसा द्दष्टीं देखतां राजहंस ॥ एकदांचि कोल्हाळ करिती ॥ वायस ॥ युधिष्ठिर म्हणे भीष्मास ॥ कैसें आतां करणें जी ॥५९॥
मग बोले गंगाकुमार ॥ तूं स्वस्थ राहें न सांडीं धीर ॥ कैसा तरेन मी सागर ॥ कुंभोद्भवें कां विचारावें ॥६०॥
निद्रित श्रीरंगपंचानन ॥ तंव हे जंबुक करिती गर्जन ॥ अरे हा धडधडीत ॥ कृशान ॥ दुर्जनकानन जाळील पैं ॥६१॥
श्री कृष्णवडवानलावरी एके वेळे ॥ चैद्य उठले तृणपुतळे ॥ शिशुपाल हा कर्पूर बळें ॥ पुढें धांवे विझवावया ॥६२॥
याचा जो परिवार सकळी ॥ तीं मेणाचीं जैशीं बाहुलीं ॥ श्रीरंग हा ज्वालामाली ॥ भस्म करील क्षणार्धें ॥६३॥
ऐसें ऐकतां शिशुपाल ॥ क्रोधें खवळला जैसा व्याळ ॥ कुशब्द तेंचि सांडी गरळ ॥ भीष्मा समोर लक्षोनि ॥६४॥
म्हणे रे भीष्मा दुष्टा वृद्धा ॥ परमहीना बुद्धिमंदा ॥ कपटिया आमुची करितोसी निंदा ॥ तुझी जिव्हा झडो कां ॥६५॥
कोणता कृष्णें केला पुरुषार्थ ॥ म्हणोनि जल्पसी सभेआंत ॥ पूतना वृद्ध स्त्री मारिला सत्य ॥ म्हणोनि वाढीव बोलसी ॥६६॥
केशी एक अश्व मारिला देख ॥ कालिया अघासुर दंदशूक ॥ बकासुर पक्षी एक ॥ मारोनि जाहला पुरुषार्थी ॥६७॥
गोवर्धन तरी वल्मीक ॥ कपटी म्हणूनि गिळिला पावक ॥ कपटेंचि कालयवनादिक ॥ मारिले येणें गोवळें ॥६८॥
हा तस्करांमाजी अति श्रेष्ठ ॥ जारांमाजी अति वरिष्ठ ॥ कपटी नाटकी परम नष्ट ॥ स्वधर्मभ्रष्ट गोवळा ॥६९॥
अरे भीष्मा तूं दुर्जन ॥ काशीपतीच्या कन्या नेल्या हिरोन ॥ त्यांत एके स्त्रीनें दिधला प्राण ॥ तुजवरी नपुंसका ॥७०॥
स्त्रान संध्या अनुष्ठान ॥ यज्ञ तप दान देवतार्चन ॥ सर्व व्यर्थ गेलें तुझें वदन ॥ संतानहीना ॥ पाहों नये ॥७१॥
लोकांसी निरोपिसी धर्म ॥ मूढा तूंचि करिसी कीं अधर्म ॥ ऐसी निंदा ऐकतां भीम ॥ गदा सांवरोनि सरसावला ॥७२॥
जैसा केवळ खदिरांगार ॥ तैसे आरक्त दिसती नेत्र ॥ म्हणे हे दुर्जन अपवित्र ॥ चूर्ण करीन गदाघायें ॥७३॥
भीष्में धरूनि भीमाचा हस्त ॥ म्हणे क्षण एक राहें तूं निवान्त ॥ याचें आयुष्य उरलें किंचित ॥ जवळी अनर्थ पातला ॥७४॥
शिशुपाल भीष्मासी म्हणे अवधारीं ॥ सोडीं भीम येऊं दे मजवरी ॥ जातवेद पतंगासी भस्म करी ॥ तैसें करीन निर्धारें ॥७५॥
कृष्ण आणि भीमार्जुन ॥ एकदांचि येऊं द्या शस्त्र घेऊन ॥ विलंब करितां षंढ पूर्ण ॥ नाम तुझें निर्धारें ॥७६॥
ऐसीं दुष्ट उत्तरें बोलत ॥ तितुकीं क्षमा करूनि गंगासुत ॥ भीमासी म्हणे ऐक वृत्तान्त ॥ पूर्वींचा तुज सांगतों ॥७७॥
दमघोषाची पत्नी सात्वती ॥ ती वसुदेवाची भगिनी निश्चिती ॥ तिचे उदरीं हा पापमती ॥ शिशुपाल उपजला ॥७८॥
उपजतां पाहे बालक जननी ॥ तों भुजांवरी भुजा दोनी ॥ कपाळीं नेत्र अवगुणी ॥ हा पापखाणी उपजला ॥७९॥
लोक म्हणती हें अवचिन्ह ॥ माता म्हणे टाका बाहेर नेऊन ॥ तों आकाशीं देववाणी बोले गर्जोन ॥ न टाकीं बालक सर्वथा ॥८०॥
हा होईल महाभूपती ॥ शिशुपाल नाम ठेवीं याप्रती ॥ माता विस्मित जाहली चित्तीं ॥ काय पुढती बोलत ॥८१॥
कोणाच्या हातें यासी मृत्य ॥ हें देवदूता वदें निश्चित ॥ तों आणीक प्रतिध्वनि होत ॥ माय ऐकत सादर ॥८२॥
ज्या पुरुषाचे द्दष्टीकरून ॥ दोन्ही भुजा आणि तृतीयनयन ॥ खालीं पडेल गळोन ॥ यासी मरण त्याचे हातें ॥८३॥
ऐसें बोलोनि आकाशवाणी ॥ गुप्त राहिली तये क्षणीं ॥ मग बाल घेती जाहली जननी ॥ विरूपनेत्र ॥ चतुर्बाहु ॥८४॥
देशोदेशींचे भूपती ॥ बालक पाहावयालागीं येती ॥ प्रतीति विलोकावया सात्वती ॥ शिशुपाल देत सर्वांपुढें ॥८५॥
तों बलभद्र आणि घननीळ ॥ तेही पाहावया आले बाळ ॥ बंधुपुत्रां देखतां तुंबळ ॥ आनंद जाहला सात्वतीसी ॥८६॥
तों शिशुपाल आणि वक्रदंत ॥ दोघे कृष्णापुढें आले रांगत ॥ कृष्णद्दष्टी पडतां अकस्मात ॥ भुजा गळोनि पडियेल्या ॥८७॥
कपाळींचा तृतीयनयन ॥ तत्काल गेला जिरोन ॥ मातेसी चिंता उद्भवली दारुण ॥ देववाणी आठवूनि ॥८८॥
मग हरीपुढें पदर पसरून ॥ पितृभगिनी मागे पुत्रदान ॥ म्हणे यासी मी न मारीं म्हणोन ॥ भाष देईं मलालागीं ॥८९॥
श्री कृष्ण बोले साच वचन ॥ शत अपराध क्षमा करीन ॥ अधिक जाहलिया बोळवीन ॥ मोक्षसदना निर्धारें ॥९०॥
ऐसें बोलतां गोविंद ॥ मातेसी जाहला आनंद ॥ म्हणे हा कासया करील शतापराध ॥ मग राममुकुंद बोळविले ॥९१॥
यालागीं ऐक भीमा निश्चित ॥ त्या शतापराधांचें होय गणित ॥ यालागीं श्रीकृष्ण निवान्त ॥ वाट पाहे समयाची ॥९२॥
हा शिशुपाल आणि वक्रदंत ॥ पूर्वींचे महाराक्षस उन्मत्त ॥ रावण कुंभकर्ण निश्चित ॥ रामावतारीं वधियेले ॥९३॥
हा पूर्वी येऊनि मिथिलेसी ॥ धांवला वरावया सीतेसी ॥ भार्गवचाप नुचले मानसीं ॥ परम खेद पावला ॥९४॥
तो हा शिशुपाल पापखाणी ॥ वरावया धांवला रुक्मिणी ॥ तेथें पराजय पावला रणीं ॥ जरासंधासमवेत ॥९५॥
तोचि द्वेष धरुनि मनांत ॥ दुर्जन कृष्णनिंदा करीत ॥ परी शतापराध आले भरत ॥ जवळी अनर्थ पातला ॥९६॥
ऐकतां भीष्माचें वर्मवचन ॥ क्रोधें धडकला दमघोषनंदन ॥ जैसा स्त्रेहें शिंपितां कृशान ॥ अधिकाधिक प्रज्वळे ॥९७॥
म्हणे रे बुद्धिहीना नपुंसका ॥ किती वानिसी गोरक्षका ॥ जे येथें स्तवनासी योग्य देखा ॥ न वानिसी तयांतें ॥९८॥
चोर जार कपटी केवळ ॥ बहु माजला हा गोवळ ॥ गोकुळ चौढाळिलें सकळ ॥ कपटी खळ अमंगळ हा ॥९९॥
जालंधराची पत्नी वृंदा सती ॥ ती यानें भगिनी मानिली होती ॥ तिसींचि रतला निश्चितीं ॥ न भी चित्तीं पापातें ॥१००॥
परदारागमनी आणि कपटी ॥ यासमान दुजा नाहीं सृष्टीं ॥ याची काय सांगसी गोष्टी ॥ वारंवार मूढा तूं ॥१०१॥
मग म्हणे उठा रे अवघे जण ॥ आधीं घेऊं भीष्माचा प्राण ॥ तिलप्राय तुकडे करून ॥ येथें याचे टाकवे ॥१०२॥
याज्ञिक मिळोनि भोंवते ॥ यज्ञपशु वधिती मुष्टिघातें ॥ तैसें वधावें वृद्धातें ॥ यानें आम्हांतें निंदिलें ॥१०३॥
तैलकढई तावूनि परम ॥ हा जितचि आंत घालावा भीष्म ॥ कीं शस्त्रें तावूनि उत्तम ॥ खंडें याचीं करावीं ॥१०४॥
मग बोले गंगासुत ॥ बोलिला बोल न करी सत्य ॥ त्याचे पूर्वज समस्त ॥ महानरकीं पचतील ॥१०५॥
तुझिया माथींचा मुकुट ॥ तो मी पदघातें करीन पिष्ट ॥ जरी बोलिलें वचन स्पष्ट ॥ खरें करूनि न दाविसी ॥१०६॥
भीष्मसिंहापुढें जंबुक समस्त ॥ करितां युद्धाची तुम्ही मात ॥ वज्रधारा धगधगित ॥ तृणेकरूनि न खंडे ॥१०७॥
अजा जयाची जननी ॥ तो सिंहाशीं भिडों पाहे रणीं ॥ पिपीलिका म्हणे थडका हाणोनी ॥ दिग्गजां खालीं पाडीन ॥१०८॥
बळें उडोनि अळिका ॥ विदारीन म्हणे विनायका ॥ मशक म्हणे हाणोनि थडका ॥ मेरूमांदार डोलवीन ॥१०९॥
घुंघुरडयाऐसें ज्याचें वदन ॥ तो म्हणे मी पर्वत ग्रासीन ॥ पतंग अग्नीसी म्हणे गिळीन ॥ सूड घेईन खांडवींचा ॥११०॥
स्वतंतुसूत्रवसनेंकरूनी ॥ ऊर्णनाभि म्हणे झांकीन धरणी ॥ वृश्चिक अभिमान वाहें मनीं ॥ तोडूनि फोडीन वज्रातें ॥१११॥
मजपुढें काय आदित्य ॥ म्हणेनि निंदा करी खद्योत ॥ मरणकालीं होय संनिपात ॥ तैसें तुज जाहलें रें ॥११२॥
काल मृत्युच्छाया पडली ॥ मृत्युवेळा जवळी आली ॥ ऐकोनि शिशुपाल तये वेळीं ॥ क्रोधें बहुत आवेशला ॥११३॥
शस्त्र काढोनि वेगेंशीं ॥ म्हणे रे कृष्णा ऊठ झुंज मजशीं ॥ नपुंसका काय बैसलासी ॥ लाज कैसी नुपजे तूतें ॥११४॥
तुझें रुसणें समजणें दोन्ही ॥ मी शिशुपाल तृणप्राय मानीं ॥ गोरक्षका तुज अजूनी ॥ लज्जा कां रे न वाटे ॥११५॥
उपजोनियां गोवळा ॥ बृष्णिकुला डाग लाविला ॥ तुवां चोरूनि नेली रुक्मिणी वेल्हाळा ॥ नोवरी माझी निर्धारें ॥११६॥
रुक्मिणी आधीं अर्पिली मातें ॥ म्यां मनींच भोगिले तियेतें ॥ मग ते प्राप्त जाहली तूतें ॥ माझें उच्छिष्ट गुराखिया ॥११७॥
जैसें भोगिलें वस्त्र बहुत ॥ तें भाटासी देती भाग्यवंत ॥ तैसी रुक्मिणी भोगिली म्यां निश्चित ॥ मग ते प्राप्त जाहली तूतें ॥११८॥
पुष्पहार भोगूनि टाकिला ॥ तो भणंगें जैसा उचलिला ॥ कीं रावणें चोरूनि नेली जनकबाला ॥ तैसी रुक्मिणी तुवां नेली ॥११९॥
शाल्व पवित्र तुजपरीस ॥ कदा नातळे अंबेस ॥ नवरी जे नेमिली आणिकास ॥ ते सर्वथा न पर्णावी ॥१२०॥
ज्याचे नांवें पात्र वाढिलें ॥ आणिके सेवितां उच्छिष्ट जाहलें ॥ ऐसें धर्मशास्त्रीं बोलिले ॥ तें तुज न कळे कर्मभ्रष्टा ॥१२१॥
श्रीकृष्ण म्हणे रे दुर्जना ॥ महानिंदका दुष्टा मलिना ॥ तूं अग्रपूजा इच्छितोसी हीना ॥ तरी आतांचि घेईं निर्धारें ॥१२२॥
ऐसें बोलोनि क्षीराब्धिजारमण ॥ केलें सुदर्शनाचें स्मरण ॥ तंव तें अकस्तात येऊन ॥ कृष्णहस्तीं संचरलें ॥१२३॥
जैसा कल्पांतींचा आदित्य ॥ तैसें सुदर्शन धगधगीत ॥ तें शिशुपालावरी अकस्मात ॥ वैकुंठनाथें सोडिलें ॥१२४॥
तत्काल शिशुपालाचें शिर ॥ निराळपंथें उडालें सत्वर ॥ मुखें गर्जना करी थोर ॥ म्यांचि यदुवीर जिंकिला ॥१२५॥
शिर मागुती उतरलें ॥ तें श्री कृष्णचरणीं येऊनि पडलें ॥ अंतर्ज्योति निघाली ते वेळे ॥ ती श्रीकृष्ण मुखीं प्रवेशली ॥१२६॥
बालसूर्या सारिखें तेज अद्भुत ॥ ज्योति श्रीकृष्णह्रदयीं प्रवेशत ॥ जैसें लवण जलीं विरत ॥ कीं गगनांत नाद जैसा ॥१२७॥
सांडोनि जीवदशा संपूर्ण ॥ शिशुपाल जाहला श्रीकृष्ण ॥ त्वंपद तत्पदीं जाय हरपोन ॥ तैसा लीन जाहला ॥१२८॥
कीं जलीं जलबिंदु पडिला ॥ तो माघारा नाहीं परतला ॥ तैसा शिशुपाल गोपाळ जाहला ॥ नाहीं उरला वेगळेपणें ॥१२९॥
वैकुंठपीठींचे द्वारपाल ॥ जय विजय हे निर्मल ॥ सनकादिकीं शापितां तत्काल ॥ दैत्ययोनींत अवतरले ॥१३०॥
तेचि हिरण्याक्ष हिरण्य़कशिपु जाण ॥ तेचि जाहले रावण कुंभकर्ण ॥ तेचि हे शिशुपाल वक्रदंत पूर्ण ॥ कृष्णावतारीं जन्मले ॥१३१॥
परमभक्त शिशुपाल ॥ बळेंचि हरिरूप जाहला तत्काळ ॥ हातींची वस्तु आसडूनि ने बाळ ॥ तैसेंचि केलें यथार्थ ॥१३२॥
तिसरे जन्मीं निश्चिती ॥ कृष्णें दिधली अक्षय मुक्ती ॥ ह्रदयीं ठेविली अंतर्जोती ॥ महाभक्त म्हणेनियां ॥१३३॥
असो जाहला जय जय कार ॥ देव वर्षती सुमन संभार ॥ दुष्ट पळाले समग्र ॥ वक्रदंता सहित पैं ॥१३४॥
कौरव अंतरीं चिंताक्रांत ॥ म्हणती आमुचें उणें पडलें बहुत ॥ एक आनंदें टाळिया वाजवीत ॥ बरें जाहलें म्हणोनियां ॥१३५॥
ऐसा शिशुपाल पावला निजधाम ॥ पार्थाप्रती जिरोपी धर्म ॥ म्हणे याचें प्रेत करा भस्म ॥ जातवेदा माझारीं ॥१३६॥
मग शिशुपालाचें राज्य जें होतें ॥ तें दिधलें त्याचिया पुत्रातें ॥ धर्मराज सकल राजयांतें ॥ वस्त्रें अलंकार समर्पी ॥१३७॥
ब्राह्मण क्षत्रिय वैश्य शूद्र ॥ सर्वांसी गौरवी युधिष्ठिर ॥ पूजा मान पावोनि समग्र ॥ गेले नगरा आपुलिया ॥१३८॥
मग अवभृथस्त्रान धर्में केलें ॥ तेथें जन सकल सुस्त्रात जाहले ॥ सहपरिवार ते वेळे ॥ श्रीरंग निघाला द्वारकेसी ॥१३९॥
धर्मासी म्हणे कमलोद्भवपिता ॥ आम्हांसी निरोप देईं आतां ॥ धर्में चरणीं ठेविला माथा ॥ कंठ जाहला सद्नदित ॥१४०॥
न बोलेचि प्रेमें स्फुंदत ॥ जा ऐसें न म्हणवे निश्चित ॥ पुढती लवकरी यावें म्हणत ॥ धन्य भक्त धर्मराज ॥१४१॥
भीमार्जुन नकुल सहदेव ॥ तयांसी पुसत वासुदेत ॥ कुंतीद्रौपदी सुभद्रांप्रति माधव ॥ स्त्रेहें आज्ञा मागतसे ॥१४२॥
तंव त्या म्हणती भीमार्जुन नकुल सहदेव ॥ तयांसी पुसत वासुदेव ॥ कुंतीद्रौपदीसुभद्रांप्रति माधव ॥ स्त्रेहें आज्ञा मागतसे ॥१४२॥
तंव त्या म्हणती श्रीपती ॥ जेथें तुझीं पदें उमटती ॥ तेथें आमुचें मस्तक असो निश्चितीं ॥ ऐसेंचि करीं रमावरा ॥१४३॥
ह्रदयांतूनि आमुच्या श्रीपती ॥ परता जाऊं नको अहोरात्रीं ॥ ज्या ज्या दिसती भूताकृती ॥ तीं तुझीं रूपें भासोत पैं ॥१४४॥
श्रीकृष्णासी बोळवूनी ॥ पांडव परतोनि आले सदनीं ॥ जागृतीं सुषुप्तीं स्वन्पीं ॥ कृष्णचिंतनीं सादर ॥१४५॥
राजसूययज्ञ जाहला समाप्त ॥ द्वारकेसी पावला वैकुंठनाथ ॥ तों पौंड्रक आणि वक्रदंत ॥ वेढा घालिती नगरातें ॥१४६॥
शिवें दिधलें वरदविमान ॥ त्यांत वक्रदंत सेनेसहित बैसोन ॥ द्वारकेवरी येऊन ॥ युद्ध करी शस्त्रास्त्रीं ॥१४७॥
तो इतुक्यांत पावला जगज्जीवन ॥ तत्काल सोडिलें सुदर्शन ॥ वक्रदंताचें शिर छेदून ॥ आकाशपंथें उडविलें ॥१४८॥
पौंड्रकासहित सेना समस्त ॥ हरीनें संहारिली तेथ ॥ ऐसा प्रताप करूनि अद्भुत ॥ कृष्णें सुदर्शन ठेविलें ॥१४९॥
वधियेले शिशुपाल वक्रदंत ॥ इतुक्याने सकल अवतारकृत्य ॥ पूर्ण जाहलें यथार्थ ॥ या दोघांसी मारितांचि ॥१५०॥
आम्हांसी शस्त्र धरणें नाहीं आतां ॥ उरले जे दैत्य तत्त्वतां ॥ सारथ्य करूनियां पार्था ॥ हातीं सर्व वधीन ॥१५१॥
जो देवाधिदेव पुरातन ॥ जो पूर्णब्रह्म सनातन ॥ जो मायाचक्रचालक शुद्ध चैतन्य ॥ तो कृष्णरूपें अवतरला ॥१५२॥
दानव बहुत माजले ॥ तिहीं दुर्योधनरुपें जन्मलें ॥ काम क्रोध मद मत्सर आगळे ॥ त्याचे ह्रदयी नांदती ॥१५४॥
दुःशासनादि बंधु शतवरी ॥ ते राक्षस अवतरले अवनीवरी ॥ जे पौलस्त्यादिक लंकेमाझारीं ॥ तेचि हस्तिनापुरीं जन्मले ॥१५५॥
जय विजयांश रावण कुंभकर्ण ॥ तेचि शिशुपाल वक्रदंत पूर्ण ॥ जरासंधादिक कालयवन ॥ दैत्यांश सर्व जन्मले ॥१५६॥
एवं मागध चैद्य कौरव सकल ॥ भौमासुर बाणासुर दुष्ट भृपाल ॥ हे दैत्यांश सबल ॥ द्वापारयुगीं जन्मले ॥१५७॥
वसुवीर्यें गंगेच्या उदरीं ॥ भीष्ममहाराज पृथ्वीवरी ॥ जो प्रतापसूर्य ब्रह्मचारी ॥ महायोद्धा जन्मला ॥१५८॥
शिवह्रदयींचा क्रोध सबल ॥ तो अश्वत्थामा बळें प्रबल ॥ सूर्योश तो कर्ण निर्मल ॥ कुंत्युदरीं जन्मला ॥१५९॥
जो कां देवगुरु बृहस्पती ॥ द्रोणाचार्य तोचि निश्चितीं ॥ कृपाचार्य रुद्ररूप क्षितीं ॥ गौतमवीर्यें जन्मला ॥१६०॥
यम समीर शचीवर ॥ अश्चिनौदेव दोघे सुंदर ॥ यांचे धर्म भीम अर्जुनवीर ॥ नकुल सहदेव जन्मले ॥१६१॥
पांच सूर्य पृथ्वीवरी ॥ अवतरले कुंतीच्या उदरीं ॥ उजळली सकल धरित्री ॥ प्रतापतेजें ज्यांचिया ॥१६२॥
पांच मुख्य मंत्रसमीर ॥ तेणें फुंकोनि कुंतीचें कर्णद्वार ॥ पंच दीप एकाहूनि एकसर ॥ पाजळिले धरेवरी ॥१६३॥
पतंग ते कौरव निश्चितीं ॥ या पंचदीपांवरी झेंपावती ॥ परी पक्षांसहित दग्ध होती ॥ राज्यलोभें झुंजतां ॥१६४॥
श्रीकृष्ण द्वारकेची भवानी ॥ पांचही दिवटया हातीं घेऊनी ॥ ब्राह्मांड मंडपीं गोंधळ घालूनी ॥ दैत्य सर्वही रगडील ॥१६५॥
शची भवानी उभयांश मिळोनी ॥ हे द्रौपदी याज्ञसेनी ॥ जिचा कैवारी चक्रपाणी ॥ होऊनि धरणी निर्वैर करी ॥१६६॥
जन मेजयासी सांगें वैशंपायन ॥ धन्य धन्य अवतार श्रीकृष्ण ॥ पांडवपालक जगज्जीवन ॥ रांत्रदिन रक्षीतसे ॥१६७॥
पुढें कथा आहे सुरस ॥ नारद आणि वेदव्यास ॥ बुद्धिवाद सांगतील धर्मास ॥ शुत्रविश्वास न धरावया ॥१६८॥
पुढें द्युतारंभ दारूण ॥ द्रौपदी सभेंत आणून ॥ परम पीडा करितील दुर्जन ॥ जग्ज्जीवन धांवेल पैं ॥१६९॥
पांडवप्रताप ग्रंथ सत्र ॥ श्रोते तुम्ही ऋत्विज पवित्र ॥ सावधानें स्वाहास्वधाकार ॥ अव्यग्रमनें चालों द्या ॥१७०॥
तेथींचा पुरोडाश पवित्र ॥ ब्रह्मानंदें सेवूनि श्रीधर ॥ तृप्त होऊनि निरंतर ॥ हरिचरित्र सांगतसे ॥१७१॥
स्वस्ति श्रीपांडवप्रताप ग्रंथ ॥ सभापर्व व्यासभारत ॥ त्यांतील सारांश यथार्थ ॥ एकोणिसव्यांत कथियेला ॥१७२॥
इति श्री श्रीधर कृतपांडवप्रतापे सभापर्वणि एकोनविंशाध्यायः ॥१९॥ श्री कृष्णार्पणमस्तु ॥

॥ श्री पांडवप्रताप सभापर्व एकोनविंशाध्याय समाप्त ॥