पूर्वखण्डः - अध्याय १७

मेषं गतोऽर्कः समरप्रचण्डं
नरं प्रसूते धनवीर्ययुक्तम् ।
शास्त्रार्धवाक्कर्मसु लब्धशब्दं
जयैषिणं साधितमुच्चचेष्टम् ॥१॥
वृषं गतोऽर्कः प्रियगन्धमाल्यं
मिष्टाशनाहादनलब्धसौख्यम् ।
सङ्गितविद्याभिरतं रतिज्ञं
नरं सुवाते बहुमित्रयुक्तम् ॥२॥
बन्धुप्रियं साहसकर्मशिलं
मुखाक्षिरोगोपहतं सपापम् ।
तिष्ठन् तृतीये दिनकृत् प्रसूते
नरं शुभाचारगुणैः समेतम् ॥३॥
मेधाविनं वाह्मधुरे विनीतं
नैपुण्यवाक्सत्यगुणैरुपेतम् ।
तिष्ठन् रविः कर्कटके मनुष्यं
करोति नानाविधसौख्यभाजम् ॥४॥
सिंहे तु सूर्यो जनयत्यरिघ्नं
नरं भृशक्रोधसुदारचेष्टम् ।
सत्याधिकं शौर्यविलब्धकीर्ति
मुत्साहयुक्तं सततं बलाढ्यम् ॥५॥
कन्याश्रितो दुर्बलमल्पसत्यं
रविः प्रसूते मृदुदीनसत्त्वम् ।
स्त्रीतुल्यवीर्यं कृपणस्वभावं
निन्दानुरक्तं सततं गुरूणां ॥६॥
भृत्यक्षयार्तिं व्ययशोकतप्तं
प्रकृष्टनीचोपहतं प्रतीष्टम् ।
तुलाधरस्थो दिनकृन्मनुष्यं
करोति नीचं व्यसनाभिभूतम् ॥७॥
नित्यं प्रसूते मृतिधर्मशिलं
सूर्योऽष्तमस्थो वनितास्वभीष्टम् ।
नानार्थयुक्तं सुभगं मनुष्यं
नृपप्रसादप्तसुखं जितारिम् ॥८॥
धनुर्धरस्यो जनयेन्मुष्यं
सूर्यो नरेन्द्राभिमतं महान्तम् ।
शस्त्रार्थशिक्षानिपुणं निघृष्टं
प्राज्ञं सुनीतिव्यनहारदक्षम् ॥९॥
मृगाभिधाने सविता निविष्टो
विपन्नशीलं जनयेन्मनुष्यम् ।
अनीष्टकार्येषु सदानुरक्तं
मनोज्ञविद्वेषिणमल्मसत्त्वम् ॥१०॥
तिष्ठन् रविः कुम्भधरे प्रसूते
नरं दृढद्वेषविरोधरोधम् ।
अनिश्चितं कर्मसु दुःप्रलापं
व्ययान्वितं पापपरं कृतघ्नम् ॥११॥
मीनाभिधाने सविता सुपुण्यं
कर्यान्मनुष्यं हतशत्रुपक्षम् ।
सुहृद्गुरुप्रीतिकरं सुवाक्यं
प्रसन्नशीलं बहुधर्मवित्तम् ॥१२॥
होरं गतोऽर्कः प्रकरोति तीक्ष्णं
स्वपित्तरोगं स्वजनापमानम् ।
इष्टैर्वियोगं कलहं च दुःखं
धनक्षयं वैरवशं प्रसूतम् ॥१३॥
होरां गतो रात्रिपतेर्दिनेशो
नरं विधत्ते सततं सुशीलम् ।
रोगैर्विमुक्तं विगतारिपक्षं
प्रियातिथिं बन्धुजनप्रधानं ॥१४॥
रोगाभिभूतं सविता करोति
नरं त्रिभागे प्रचुरं स्वकीये ।
हद्विग्नचिन्तं परदेशभाजं
गतप्रतापं प्रबलं नितार्त्तम् ॥१५॥
त्र्यंशे निधोर्वासरपः प्रसूते
धर्मिष्ठमिष्तं स्वजनैर्विपापम् ।
गीतप्रियं वाग्मिनमृद्धदारं
प्रभूतकोशं दयितं नराणाम् ॥१६॥
दृकाणगोऽर्को धरणीसुतस्य
यदा प्रयातः प्रकरोत्ययारीन् ।
असृग्व्यथानीचसमागमं च
पुत्रार्थहानिं सततं नराणाम् ॥१७॥
त्र्यंशं गतः सोमसुतस्य भानुः
स्वधर्मशिलं प्रकरोति मर्त्यम् ।
बिलासिनीकामपरं सदैव
विचित्रवाक्यं द्विजदेवभक्तम् ॥१८॥
बृहस्पतेस्त्र्यंशभनुप्रयातो
भानुर्विधत्ते मनुजं विहीनम् ।
प्रियातिथिं सर्वगुणैः समेतं
मेधाविनं वाक्यविशारदं च ॥१९॥
त्र्यंशस्थितो दैत्यपुरोहितस्य
भानुर्विधत्ते सुखिनं मनुष्यं ।
स्त्रीवल्लभं देवगुरुप्रसक्त
मारोग्य्देहं बहुसत्ययुक्तम् ॥२०॥
दृकाणमर्कः प्रगतोऽर्कजस्य
पापं प्रसूते सरुजं कृतघ्नम् ।
नरं सुतापव्यसनोपतप्तं
सुशीलिनं बन्धुजनैर्विमुक्तम् ॥२१॥
नवाम्शके स्वे सविता प्रसूते
नरं पराभूतमनासौख्यम् ।
कलिप्रियं बह्वृणमध्वशीलं
गतप्रभावं बहुरोगाजम् ॥२२॥
नवांशके रात्रिपतेर्विवस्वाम्
करोति मर्त्यं स्थित एव दक्षम् ।
सुतान्वितं शानयशोधनाढ्यं
नृपप्रियं मुख्यतमं स्वपक्षे ॥२३॥
कुजस्य भानुर्नवभागसंस्थो
दरिद्ररोगाभिहतं प्रसूते ।
निराकृतं दीनसुहृप्रकोपं
पापानुरक्तं क्षतजातिर्भाजम् ॥२४॥
तिष्ठन् रविः सोमसुतस्य भांशे
।आके वातभयं करोति ।
जितारिपक्षं सुतयानुरक्त
नरं सदा भोगसुखैः समेतम् ॥२५॥
नवांशके देवपुरोहितस्य
तिष्ठन् रविः सत्यधनं प्रसूते ।
तपोनुरक्तं कृतिनामभिष्टं
जिन्तेन्द्रियं सर्वसुखाधिवासम् ॥२६॥
इज्यान्वितं बन्धजनप्रधानं
विवेकिनं धर्मपरं जितारिम् ।
नवांशके दैत्यपुरोहितस्य
नरं प्रसूते सविता प्रगल्भम् ॥२७॥
पराजितं निर्धनसत्यवीर्यं
कामान्वितं बन्धुजनैर्विमुक्तम् ।
शनेर्नवंशे सविता प्रसूते
नरं खलं दुर्गतिरोगभाजम् ॥२८॥
सूर्यांशके स्वे सविता प्रसूते
नरं सुतीक्ष्णं परिभीतचिन्तम् ।
प्रभूतसेवं गतवीर्यर्पं
परैः सुदक्षं मतिभृद्विहीनम् ॥२९॥
सूर्यांशके रात्रिपतेर्विवस्वान्
करोति सौम्यं शुभक्र्मदक्षम् ।
विक्षाविनीतं सततं सुखाढ्यं
प्रसन्नचिन्त विभवैः समेतम् ॥३०॥
प्रियैर्विमुक्तं वधबन्धयुक्तं
पापनुरक्तं पुरुषं प्रसूते ।
सूर्यांशके भूतनयस्य भानु
र्विहीनसत्यं परतर्ककं च ॥३१॥
सत्याधिकं सर्वसुखैः समेतं
प्रियातिथिं ब्राह्मणसंमतं च ।
सूर्यांशके सोमसुतस्य भानु
स्तिष्ठन् प्रसूते मनुजं सनाथम् ॥३२॥
स्त्रीवल्लभः गीतकलासु दक्षं
भोगान्वितं वस्त्रविलेपनाढ्यम् ।
सूर्यांशके देवगुरोर्विनस्वान्
करोति सत्यं विनयप्रधानम् ॥३३॥
सुशिल्पिनं धर्मरतं सुदान्तं
प्रियातिथिं सर्वसंह सुपुत्रम् ।
सूर्यांशके दैत्यगुरोः सुवाते
भानुर्नरं पार्थिवमानयुक्तम् ॥३४॥
क्लीबं कृशं पापरतं कृतघ्नं
श्रियां विहीनं सततं कुचैलम् ।
करोति भानुर्बहुदुःखयुक्तं
सूर्यांशकस्यस्तु शनैश्चरस्य ॥३५॥
त्र्यंशल्लवस्थो धरणिसुतस्य
भानुर्विधत्तेऽधमल्पपुण्यम् ।
वित्ताधिवासे भृतकं कुशीलं
रोगाधिकं सह्यजनैः समेतम् ॥३६॥
त्र्यंशल्लवे सूर्यसुतस्य भानु
र्नरं विधत्ते वृजिनानुरक्तम् ।
विहीनवित्तं परुषं कृतघ्नं
विदेशशीलं गतसौहृदं च ॥३७॥
त्र्यंशल्लवे देवपुरोहितस्य
करोति भानुः प्रणयप्रधानम् ।
यशस्करं शौर्यगुणैः समेतं
महाधनं शास्त्ररतं मनुष्यम् ॥३८॥
हिरण्यमुक्तामणिवस्त्रभाजं
स्त्रीणामभीष्टं सुरभक्तियुक्तम् ।
त्र्यंशल्लवस्थः शशिजस्य् भानुः
करोति मर्त्यं विगतारिपक्षम् ॥३९॥
त्र्यंशल्लवे दैत्य्पुरोहितस्य
करोति सूर्यं सुभगं मनुष्यम् ।
नानार्थयुक्तं वरवाजिभाजं
निरोगकायं व्रतिनामभीष्टम् ॥४०॥
करोती भनुः सुहृदस्य वीर्यत्
प्रभूतमित्रं विजितारिपक्षम् ।
स्वबन्धुपूज्यं धनधान्ययुक्तं
पुत्रान्वितं ब्राह्मनसंमेतं च ॥४१॥
धीरं गुरुं सुप्रजमप्रभृष्यं
प्रभूतकोशं गजवाजिपुष्तम् ।
स्वक्षेत्रवीर्यः प्रकरोति भानु
र्नरं सदा सत्यगुणैः समेतम् ॥४२॥
स्वतुङ्गवीर्यात् कुरुते दिनेशो
नरं प्रसिदं विजितारिपक्षम् ।
प्रियातिथिं पार्थिवमानयुक्तं
महाधनं नीतिपरप्रधानम् ॥४३॥
नवांशवीर्यप्रबलो विवस्वान्
नरं प्रसूते सततं मनोज्ञम् ।
विचित्रमाल्याभरणं सुखाढ्यं
प्रशन्तचिन्तं निरुजं सुशीलम् ॥४४॥
शुभग्रहालोकनवीर्ययुक्तो
भानुः प्रसूते निरुजं मनुष्यम् ।
सौभाग्ययुक्तं सुतलाभभाजं
नरेन्द्रपूज्यं द्विजदेवभक्तम् ॥४५॥
पुंरशितीर्थप्रबलो विवस्वान्
करोति भक्तं गुरुसड्विजानाम् ।
नरं विनीतं सुभगं मनुष्यं
धर्मान्वितं प्रीतिकरं शुशीलम् ॥४६॥
आशाबलाढ्यः सविता प्रसूते
नानार्थयुक्तं सततं मनुष्यम् ।
हस्त्यवमाल्यम्बररत्नयुक्तं
यशोन्वितं पार्थिवमानयुक्तम् ॥४७॥
चेष्टाबलाढ्यः प्रकरोति भानु
र्नरं सुचेष्टानुगतिं गतारिं ।
प्रभूतमित्रं गतसवेदुःखं
सुखान्वितं बान्धुसौख्ययुक्तम् ॥४८॥
करोति भानुर्दिनवीर्ययुक्तो
नरं प्रसिद्धं विनयेन युक्तं ।
धर्मनुरक्तं प्रिय्वक्गुवाक्यं
सदानुकूलं दायेतं जनानाम् ॥४९॥
करोति भानुः स्वदीनस्यः वीर्याण्
नरं प्रगल्भं सुभगं सुकान्तम् ।
प्रभूतवित्तं प्रियमप्रधृष्यं
विद्वेषणां कीर्तिहरं नितान्तम् ॥५०॥
होरावताढ्यः प्रकरोति भानुः
प्रसिद्धेमत्युन्नतवीर्ययुक्तं ।
नरं नृणामिष्टतमं सुवाक्यं
स्तुत्यं सदा बन्दिजनस्य मर्त्यम् ॥५१॥
दिनाहिपः पक्ष्बलेन पुष्टः
प्रभूतपक्षं पुरुषं प्रधानम् ।
सुचारुवाक्यं बहुकोशयुक्तं
विक्षाविनीतं सुभगं मनोज्ञम् ॥५२॥
मासाबलाढ्यः प्रकरोति भानु
र्नरं विदग्धं धनवाजियुक्तम् ।
प्रभूतमित्रं रणलब्धशब्द
महाविनितं रतलालसं च ॥५३॥
दिनाधिपो वर्षबलेन युक्तः
करोति कृत्येष शुभेशु सक्तम् ।
नरं गतारिं गतदुःखशोकं
नित्यं सुपुष्टं द्विजदेवभक्तम् ॥५४॥
निस्त्रिंशचेष्टं पिशुनवभावं
परान्नरक्त कटःइनं दरिद्रम् ।
भानुर्यदा मित्रबलेन हीन
स्तदा नरं कामपरं प्रसूते ॥५५॥
॥५६॥
५७॥
सूर्यो नवांशान्मकवीर्यहीनः
करोति मर्त्यं प्रियविग्नहं च ।
विषामिशस्त्रज्वरपित्तभाजं
पितुर्नन्या विकृतोपचारम् ॥५८॥
शुभग्रहालोकनवीर्यनः
करोति भानुः सुकृशं विरूपम् ।
हृद्रोगीणं बह्वटनं च मूर्खं
कृतापराधं सततं सभीतम् ॥५९॥
भानुर्विधत्ते नरवीर्यहीनः
शौर्येण हीनं बहुभिः समेतम् ।
पराजितं सर्वजनैः प्रहीन
सुतार्थयानैर्धनधान्यवस्त्रैः ॥६०॥
आशाबलप्रोझ्यत एव सूर्यः
सर्वासु दिक्ष प्रकरोति हानिम् ।
मिथ्याप्रलपं विदधाति बुद्धि
पराङ्मुखं सद्द्विजदेवभक्तम् ॥६१॥
चेष्टाबलेन प्रविवर्जितोऽर्कः
करोति चेष्टां सततं सुनिन्द्याम् ।
नृणां तथा बुद्धिविपर्ययं च
विभूषितं साधुजनेन वैरम् ॥६२॥
दिवाबलेन प्रविवर्जितोऽर्कः
करोति मर्त्यं मनुष्यम् ।
हतप्रतापं स्वजनैर्विहीनं
पराङ्गनासेवकभ्युपेतम् ॥६३॥
स्ववारवीर्येण विवर्जितोऽर्कः
करोति मर्त्यं सततं कुचैलम् ।
विधर्मरक्तं बहुकूटभाजं
सुहृदिगुरूणां प्रसभं सुदुष्टम् ॥६४॥
होरबलेनैव विवर्जितोऽर्कः
करोति मूर्खं प्रणयेन हीनम् ।
विद्वेषियुक्तं परतर्ककं च
प्रज्ञाविहीनं प्रखलं मनुष्यम् ॥६५॥
दिनाधिपः पक्षबलेन हीनः
करोति मर्त्यं सततं सुदुःखम् ।
स्वपक्षहीनं विगतप्रतापं
मायाविनं निष्ठरवाक्यक्तम् ॥६६॥
सूर्यो यदा मासबलेन हीन
स्तदा प्रसूते विकृतं मनुष्यम् ।
द्यूतक्रियानशितभूरिवित्तं
वेश्यानुरक्तं सुजनेन हीनम् ॥६७॥
बह्वाशिनं  व्याधिभिरर्दिताङ्गं
चौरावनीशैः परिभूतमेव ।
दिनाधिपो वर्षबलेन हीनो
दारिद्रयुक्तं कुरुते मनुष्यम् ॥६८॥
इति श्रीवृद्धयवने सूर्यचारः ॥