ग्रहलाघवः - मध्यमग्रहसाधनाधिकारः

सान्वय सोदाहरणभाषाटीकासमेतः

श्रीगणेशं नमस्कृत्य पार्वतीनन्दनं परम् ॥

श्रीगणेशकृतौ कुर्वे भाषां तत्त्वप्रकाशिकाम् ॥

ज्योतिः प्रबोधजननी परिशोध्य चित्तं तत्सूक्तकर्म्मचरणैर्गहनार्थपूर्णा ॥

स्वल्पाक्षरपि च तदंशकृतैरुपार्घ्यक्तीकृता जयति केशववाक्छ्रुतिश्र्च ॥१॥

अन्वयः तत्सूक्तकर्म्मचरणैः , चित्तं परिशोघ्य , ज्योतिःप्रबोधजननी , स्वल्पाक्षरा , अपि , गहनार्थपूर्णा , च , तदंशकृतैः , उपायैः , व्यक्तीकृता , केशवाकू , श्रुतिः , च , जयति ॥ १ ॥

परिभग्नसमौर्विकेशचापं दृढगुणहारलसत्सुवृत्तबाहुम् ॥

सुफलप्रदमात्तनृप्रभं तत्स्मर रामं करणं च विष्णुरूपम् ॥ २ ॥

परिभग्नसमौर्विकेशचापम् , दृढगुणहारलसत्सुवृत्तबाहुम् , सुफलप्रदम् आत्तनृप्रभम् , तत् , विष्णुरूपम् , रामम् , करणम् , च , स्मर ॥ २ ॥

यद्यप्यकार्पुरुरवः करणानि धीरास्तेषु ज्यकाधनुरपास्य न सिद्धिरस्मात् ॥

ज्याचापकर्म्मरहितं सुलघुप्रकारं कर्तुं ग्रहप्रकरणं स्फुट मुद्यतोऽस्मि ॥ ३ ॥

यद्यपि , उरवः धीराः , करणानि , अकार्षुः , (तथापि ) तेषु , ज्यकाधनुः , अपास्य , सिद्धिः , न , अस्मात् -(अहम् ) ज्याचापकर्म्भरहितम् , सुलघुप्रकारम् , स्फुटम् , ग्रहप्रकरणम् , कर्तुम् , उद्यतः , अस्मि ॥३॥

द्य्वधीन्द्रोनितशक ईशत्दृत्फलं स्याच्चक्राख्यं रविहतशेषकं तु युक्तम् ॥

चैत्राद्यैः पृथगमुतः सदृग्घ्नचक्राद्दिग्युक्तादमरफलाधिमासयुक्तम् ॥ ४ ॥

खत्रिघ्नं गततिथियुङ्निरग्रचक्राङ्गांशाढ्यं पृथगमुतोऽब्धिषट्कलब्धैः ॥

ऊनाहैर्वियुतमहर्गणो भवेद्वै वारःस्याच्छरहतचक्रयुग्गणोऽब्जात् ॥ ५ ॥

द्य्वव्धीन्द्रोनितशकः , ईशहृत , (कार्य्यः ) फलम् ,‘चक्राख्यम् , स्यात् । रविहतशेषकम् , तु , चैत्राद्यैः , युक्तम् , पृथक , (स्थाप्यम् ) सदृग्घ्नचक्रात् , दिग्युक्तात् अमुतः अमरफलाधिमासयुक्तम् , खत्रिघ्नम् , गततिथियुक् , निरग्रचक्रांगांशाढ्यम् , पृथक् , (स्थाप्यम् ) अमुतः , अब्धिषट्कलब्धैः , ऊनाहैः , वियुतम् , अहर्गणः , भवेत् । वै , गणः , शरहतचक्रयुक् , अब्जात् , वारः , स्यात् ॥ ४ ॥ ५ ॥

खविधुतानभवास्तरणेर्ध्रुवः खमनला रसवार्द्धय ईश्र्वराः ॥

सितरुचो भमुखोऽथ खगा यमौ शरकृता गदितोविधुतुङ्गजः ॥ ६ ॥

शैलाद्वौ खशरा अगोः क्षितिभुवो भूतत्वदन्ता विदः केन्द्रस्याब्धिगुणोडवः सुरगुरोः खं षड्यमावस्विलाः ।

द्राक्केन्द्रस्य भृगोः कुशक्रयमला राश्यादिकोऽथो शनेः शैलाः पञ्चभुवो यमाब्धय इमेऽथ क्षेपकः कथ्यते ॥ ७ ॥

खविधुतानभवाः , तरणेः , भमुखः , ध्रुवः (भवति ) । खम् , अनलाः , रसवार्द्धयः , सितरुचः ( ध्रुवः , भवति ) । अथ , खगाः , यमौ , शरकृताः , विधुतुंगजः (ध्रुवः ), गदितः ॥

शैलाः द्वौ , खशराः अगोः , (ध्रुधः भवति ), भूतत्त्वदन्ताः , क्षितिभुवः (ध्रुवः , भवति ) । अब्धिगुणोडवः , विदः , केन्द्रस्य , (ध्रुवः , भवति ), खम् , षडयमाः , वस्विलाः , सुरगुरोः , (ध्रुवः भवति ) । कुशक्रय , मलाः द्राक्केन्द्रस्य , मृगोः , (ध्रुवः भवति ) । अथ , शैलाः , पच्चभुवः , यमाब्धयः , इमे , शनैः , राश्यादिकः (ध्रुवः , भवति ) ।

अथ , क्षेपकः कथ्यते ॥ ६ ॥ ७ ॥

नाम	रवि	चंद्र	मन्दोच्च	राहू	मंगळ	बुधके	गुरू	शुक्रके	शनि
राशि	०	०	९	७	१	४	०	१	७
अंश	१	३	२	२	२५	३	२६	१४	१५
कला	४९	४६	४५	५०	३०	२७	१८	२	४२
विकला	११	११	०	०	०	०	०	०	०

रुद्रा गोऽब्जाः कुवेदास्तपन इह विधौशूलिनोगोभुवः षट् तुङ्गेऽक्षात्यष्टिदेवास्तमसि खमुडवोऽष्टाग्नयोऽथो महीजे ॥

दिक्छैलाष्टौ ज्ञकेन्द्रे विभकलनवभं पूजितेऽद्र्य़श्र्विभूपाःशौक्रे केन्द्रे गृहाद्योऽद्रिनखनव शनौ गोतिथिसवर्ग तुल्यः ॥ ८ ॥

रुद्राः , गोब्जाः , कुवेदाः , तपने गुहाद्यः , ( क्षेपकः , स्यात् ) । शूलिनः , गौभुवः , षट् , इह , विधौ , ( क्षेपकः , भवति ) । अक्षात्यप्रिदेवाः , तुंगे , ( क्षेपकः , भवति ) । अथो , दिक्छैलाष्टौ , महीजे , (क्षेपकः , भवति ) । विभकलनवभम् , ज्ञकेन्द्रे ( क्षेपकः , भवति ) । अद्र्य़श्र्विभूपाः , पूजिते , ( क्षेपकः , भवति ) । अद्रिनखनव , शौके्र , केन्द्रे , ( क्षेपकः , भवति ) । गोतिथिस्वर्गतुल्यः , शनौ , (क्षेपकः , भवति ) ॥ ८ ॥

नाम	रवि	चंद्र	चन्द्रोच्च	राहू	मंगळ	बुधके	गुरू	शुक्रके	शनि
राशि	११	११	५	०	१०	८	७	७	९
अंश	१९	१९	१७	२७	७	२९	२	२०	१५
कला	४१	६	३३	३८	८	३३	१६	९	२१
विकला	०	०	०	०	०	०	०	०	०

दिनगणभवखेटश्र्चक्रनिघ्नध्रुवोनो दिवसकृदुदये स्वक्षेपयुङ् मध्यमः स्यात् ॥

निजनिजपुररेखान्तः स्थिताद्योजनौघाद्रसलवमितालिप्ताः स्वर्णमिन्दौ परे प्राक् ॥ ९ ॥

चक्रनिघ्नध्रुवोनः , स्वक्षेपयुक् , दिनगणभवखेटः , दिवसकृदुदये , मध्यमः , स्यात् । निजनिजपुररेखान्तःस्थितात् , योजनौघात् , रसलवमितलिप्ताः , परे , प्राक् , इन्दौ , स्वर्णम् , ( भवति ) ॥ ९ ॥

नाम	रवि	चंद्र	चन्द्रोच्च	राहू	मंगळ	बुधके	गुरू	शुक्रके	शनि
राशि	११	१०	४	४	७	०	०	७	९
अंश	५	१८	२५	४	१२	१	१	२७	९
कला	७	५६	३३	५८	५२	५७	५२	५३	४५
विकला	३२	३२	०	०	०	०	०	०	०

स्वखनगलवहीनो द्युव्रजोऽर्कज्ञशुक्राः

खतिथित्दृतगणोनो लिप्तिकास्वंशकाद्याः ॥ ऽऽ ॥

स्वखनगलवहीनः द्युव्रजः , लिप्तिकासु , खतिथिहृतगणोनः (कार्य्यः ) (तदा )अंशकाद्याः , अकज्ञशुक्राः , (स्युः ) ॥ऽऽ॥

गणमनुहतिरिन्दुः स्वाद्रिभूभागहीनः

खमनुत्दृतगणोनो लिप्तिकास्वंशपूर्वः ॥ १० ॥

स्वाद्रिभूभागहीनः , गणमनुहतिः , लिप्तिकासु , खमनुहृतगणोनः , (कार्य्यः तदा ) अंशपूर्वः इन्दुः ( भवति ) ॥ १० ॥

नवत्दृतदिनसंघश्र्चन्द्रतुङ्गंलवाद्यं भवति खनगभक्तद्युव्रजोपेतालिप्तम् ॥ ऽऽ ॥

नवहृतदिनसंघः खनगभक्तद्युव्रजोपेतलिप्तम् लवाद्यम् चन्द्रतुङ्गम् (भवति ) ॥ ऽऽ ॥

नवकुभिरिषुवेदैर्घस्रसघाद्दिधाप्तात् फललवकलिकैक्यं स्यादगुश्र्चक्रशुद्धः ॥११॥

नवकुभिः , इषुवेदैः , द्विधा , धस्रसंवात् , अप्तात् फललवकलिकैक्यम् , चक्रशुद्धः , अगुः , स्यात् ॥११॥

दिग्घ्नो द्विधा दिनगणोऽङ्ककुभिस्त्रिशैलैर्भक्तः फलांशककलाविवरं कुजः स्यात् ॥ ऽऽ ॥

दिग्घ्नः , दिनगणः , द्विधा , अङ्ककुभिः , त्रिशलः , भक्तः , (कार्य्यः ), ततः , फलांशककलाविवरम् , कुजः , स्यात् ॥ऽऽ॥

त्रिघ्नो गणः स्ववसुदृग्लवयुग्ज्ञशीघ्रकेन्द्र लवाद्यहिगुणाप्तगणोनलिप्तम् ॥१२॥

त्रिघ्नः , गणः , स्ववसुदृग्लवयुक , अहिगुणाप्तगणोनलिप्तम् , लवादि , ज्ञशीघ्रकेन्द्रम् , (स्यात् ) ॥१२॥

द्युपिण्डोऽर्कभक्तो लवाद्यो गुरुः स्याद् द्युपिण्डात्खशैलाप्तलिप्ताविहीनः ॥ ऽऽ ॥

अर्कभक्तः , द्युपिण्डः , द्युपिण्डात् खशैलाप्तलिप्ताविहीनः , लवाद्यः , गुरुः , स्यात् ॥ ऽऽ ॥

अहर्गणमें बारहका भाग देकर जो अंशादि लब्धि हों उनमें (अहर्गणमें ) ७० का भाग देकर जो कलादि लब्धि हो उसको घटा दे जो शेष रहे सो अहर्गणोत्पन्न गुरु होता है इससे पूर्वोक्त रीतिके अनुसार मध्यमगुरु साधन करे ॥ ऽऽ ॥

त्रिनिघ्नद्युपिण्डाद्दिधाऽक्षैः क्विभाब्जैरवाप्तांशयोगो भृगोराशुकेन्द्रम् ॥१३॥

त्रिनिघ्नद्यपिण्डात् , अक्षैः , क्विभाब्जैः , द्विधाः , अवाप्तांशयोगः , भृगोः , आशुकेन्द्रम् , भवति ॥

खाग्न्युद्धृतो दिनगणोंऽशमुखः शनिः स्यात् षट्पञ्चभूत्दृतगणात्फललिप्तिकाढ्यः ॥ ऽऽ ॥

खाग्न्युद्घृतः , दिनगणः , षट्ञ्चभूहृतगणात् फललिखिकाढ्यः , अंशमुखः शनिः स्यात् ॥ऽऽ॥

गोऽक्षा गजा रविगतिः शशिनोऽभ्रगोश्र्वाः पञ्चाग्नयोऽथ षडिलाब्धय उच्चभुक्तिः ॥१४॥

राहोस्त्रयं कुशशिनोऽसृज इन्दुरामास्तर्काश्र्विनो ज्ञचलकेन्द्रजवोऽर्यहिक्ष्माः ॥

लिप्ता जिना विकलिकाश्र्च गुरोः शराः खं शुक्राशुकेन्द्रगतिरद्रिगुणाः शनेर्द्वे ॥१५॥

गोऽक्षाः , गजाः , रवितातिः , (अस्ति ) । अभ्रगोश्वाः , पञ्चग्नयः , शशिनः , (गतिः , अस्ति ) । अथ , षट् , इलाब्धयः उच्चभुक्तिः , (अस्ति ) । त्रयम् , कुशशिनः , राहोः , (गतिः अस्ति ) । इन्दुरामाः , तर्काश्र्विनः , असृजः , (गतिः , अस्ति ) । अर्य्यहिक्ष्माः , लिप्ताः , जिनाः , विकलिकाः , ज्ञचलकेन्द्रजवः , (अस्ति ) । शराः -खम् , गुरोः , (गतिः , अस्ति ) । अद्रिगुणाः , शुक्राशुकेन्द्रगतिः , (अस्ति ) । द्वे , शनेः , (गतिः , अस्ति ) ॥१४॥१५॥

नाम	रवि	चंद्र	चन्द्रोच्च	राहु	मंगळ	बुधके०	गुरू	शुक्रके०	श०
कला	९५	७९०	६	३	३१	१८६	५	३७	२
विकला	८	३५	४१	११	२६	२४	०	०	०

सौरोऽर्कोऽपि विधूच्चमङ्ककलिकोनाब्जो गुरुस्त्वार्य्यजोऽसृग्राहू च कजज्ञकेन्द्रकमथार्य्ये सेषुभागःशनिः ॥

शौक्रं केन्द्रमजार्य्यमध्यगमितीमे यान्ति दृक्तुल्यतां सिद्धैस्तैरिह पर्वधर्म्मनयसत्कार्यादिकं त्वादिशेत् ॥१६॥

अर्कः , सौरः (घटते ) । विधूच्चम् , (सौरपक्षीयम् , घटते ) । अंककलिकोनाब्जः , अपि , (सौरः , घटते ) । गुरुः , तु आर्य्यजः , (घटते ) । असृक् -राहुः , च , ( आर्य्यपक्षीयौ , घटेते ) । कजज्ञकेन्द्रम् , (घटते ) अथ , सेषुभागः , शनिः , आर्य्ये (घटते ) । शौक्रम् , केन्द्रम् अजार्य्यमध्यगम् , (घटते ) । इति , इमे दृक्तुल्यताम् , यान्ति , इह , तु , सिद्धैः , तैः , पर्वधर्ग्मनयसत्कार्यादिकम् , आदिशेत ॥१६॥

इति श्रीगणकवर्य्यपण्डितगणेशदैवज्ञकृतौ ग्रहलाघवाख्यकरण ग्रन्थे पश्र्चिमोत्तरदेशीयमुरादाबादपत्तनवास्तव्यगौडवंशावतंसश्रीयुतभेलानाथतनुजपंडितरामत्वरूपशर्म्मणा

विरचितया विस्तृतोदाहरणसनाथीकृतान्वयसमन्वितया भाषाव्याख्यया सहितो मध्यमग्रहसाधनाधिकारः समाप्तिमितः ॥१॥

N/A