८६१
स्थूलदेह सूक्ष कारण तिसरा देह ।
चौथा महाकारण देह ऐक बापा ॥१॥
औट पीठाचे दरीं कर्पूर वर्णावरी ।
शामाचे अंतरी महाकारण ॥२॥
महाकारणीं आतुला लक्षाचा पुतळा ।
उन्मनी हे कळा दैवी वरी ॥३॥
सहस्त्रदळ तेंच कीं आन नाहीं ऐसें ।
महा तेज वसे ज्याचे आंत ॥४॥
पश्चिम मार्ग तेथुनी ऊर्ध्व उंच गगनी ।
जेथें एक कामिनी एकलीच ॥५॥
मार्ग नहीं तेथ कोणे रीती जावें ।
सुषम्नेवरी वळघावें सामर्थेसी ॥६॥
तेथूनी ऊर्ध्व छिद्र मुंगी नेत्रातुल्य ।
त्यांतून उडणें भले चपलत्त्वेंसी ॥७॥
जडतां वळंघितां बरी नारी आपण एक ।
रनानारी नपुंसक एक रुप ॥८॥
ज्ञानदेव म्हणे जो उडनी जाय तेथ ।
परब्रह्मीचि मात तोचि जाणे ॥९॥
८६२
सहस्त्रदळ ब्रह्मरंध्र एके नेत्री देखे ।
देखणा पारुखे ते ठायीं बा ॥१॥
नादीं नाद भेद भेदुनी अभेद ।
पश्चिम मार्गी आनंद देखुनी राहें ॥२॥
मन पवन निगम आगम सुरेख ।
आधार सहस्त्रदळ देख देहीं नयनीं ॥३॥
ज्ञानदेव म्हणे डोळां हा प्रणव ।
निवृत्तीनें अनुभव मज दिधला ॥४॥
८६३
सगुण देह बापा निर्गुण माझें शीर ।
हा तो भेदाकार कैशापरी ॥१॥
दैवी आसुरी पूर्व पश्चिम मार्ग किरे ।
शून्यांतील सारे चराचर हें ॥२॥
ज्ञानदेव म्हणे भेद ऐक गुरुपुत्रा ।
नयनीं अर्धमात्रा सर्व जन ॥३॥
८६४
अनुहत ध्वनी वरि चंद्रमा वर्तुळ ।
तेजाचे उमाळे अनंत तेथें ॥१॥
ब्रह्मशिखरीं निराळ्या मार्गावरी ।
अविनाश कर्णकुमारी एकलीच ॥२॥
तेथुनी महाद्वार उन्मनीचें वर्ता ।
त्यावरी चढता रीग नसें ॥३॥
अणुचें जै अग्र ऐसा तेथ मार्ग ।
औटपीठीं सवेग जावें वरी ॥४॥
पंचदेव तेथें एकरुपां देखती ।
औटपीठीं वसती आरुते तेही ।
तयाचेही वर रश्मिअग्रामधुनी ।
शुध्द ब्रह्म निर्वाण असे तेथ ॥६॥
ज्ञानदेव म्हणे ब्रह्मांडींचा अंत ।
नाही ऐसी मात बोलतसे ॥७॥
८६५
आत्माराम देखे सहस्त्रदळावरी ।
उन्मनी हे पाहीं आरुते तेहीं ॥१॥
चक्षुचे अंतरी चक्षु देखे पूर्ण ।
हेचि कीरे खुण तुझें ठायीं ॥२॥
मी ब्रह्म सोई ज्ञानपद तें साजिरें ।
ते ठायीं निर्धारें तुझा तूंचि ॥३॥
बाप रखुमादेवीवरा तुझा तूं आपण ।
सर्व हें चैतन्य तुझे ठायीं ॥४॥
८६६
शून्याचें भुवनी स्वरुप अविनाश ।
प्रणवीं पुरुष दिसतसे ॥१॥
निळा रंग देखें सर्वाचे देखणीं ।
चैतन्य भुवनीं समरस ॥२॥
ज्ञानदेवा ध्यान सच्चिदानंदाचें ।
सर्व ब्रह्म साचे येणें येथें ॥३॥
८६८
सत्त्व रज तम शुध्द सत्त्व चौथा ।
निर्गुणी गुणापरता बाईयानो ॥१॥
स्थूळ देह सूक्ष्म कारणाचे वरी ।
महाकारण सरी चौथा देह ॥२॥
कैवल्य देह तो ज्ञानदेवें पाहिला ।
पहाणें होऊनी ठेला चराचरी ॥३॥
८६९
आत्मा पूर्णपणीं लक्ष सोहं स्मरणीं ।
लक्षासी उन्मनी आणा बारे ॥१॥
नरदेहाचें सार्थक सदगुरुचरणीं ।
महाकारणासरी चौथा देह ॥२॥
ज्ञानदेव म्हणे सदगुरुकृपेचें ।
नित्यानित्य क्रृपें शोध करा ॥३॥
८७०
स्वरुपाचें ध्यानीं निरंजन पाहिलें ।
डोळ्यानें दाविलें चराचर ॥१॥
आतां माझें नयन नयनीं रिघों पाहे ।
नयना नयनीं राहे नयनची ॥२॥
ज्ञानदेवा नयन निवृत्तिने दाविला ।
सर्वा ठायीं झाला डोळा एक ॥३॥
८७१
नयनांतील रुप जो हें देखे पुरुष ।
त्याचे चरणीं वास असे माझा ॥१॥
नयनांतील ज्योती देखे गुह्यभावें ।
त्याचें स्वरुप भावें वंदावें गा ॥२॥
ज्ञानदेव म्हणे नयनांतील शून्य ।
देखे तोची धन्य भाग्यवंत ॥३॥
८७२
डोळा माझा बाप त्रिभुवना परता ।
जो देखे मुक्तता तोचि लाहे ॥१॥
जीव जंतु कृमी मुंगी नेत्रामध्यें ।
वास्तव्य गोविंदे केलें पाहा ॥२॥
ज्ञानदेवाचें बोल उघड निर्मळ ।
जान्हवीचें जळ स्थिर वाहे ॥३॥
८७३
नयनाचे आंगणीं तुर्येचा प्रकाश ।
उन्मनी उल्हास तयावरी ॥१॥
श्वेत शाम कळा प्रकाश आगळा ।
स्वयंज्योति बाळा लक्ष लांवी ॥२॥
ज्ञानदेव म्हणे कैसे हे नयन ।
चैतन्याची शून्य आन नाहीं ॥३॥
८७४
रक्तवर्ण स्थूळ श्वेत हें सूक्ष्म ।
कारण तें श्याम ऐसें देखा ॥१॥
निळावर्ण देह महाकारण साजिरा ।
ज्योतीचा मोहरा अलक्ष लक्ष्मी ॥२॥
ज्ञानदेव म्हणे सर्व हें चैतन्य ।
मन हेंची धन्य धन्याचेनी ॥३॥
८७५
औट पिठावरी निरंतर देश ।
तेथ मी जगदीश असे बाई ॥१॥
त्रिकुटाचा फेरा टाकीला माघारा ।
अर्धमात्रेवरा वरी गेलों ॥२॥
अर्धनारी पुरुष एकरुप दीसे ।
तेची ब्रह्म ऐसें जाण बाई ॥३॥
ज्ञानदेवी शून्य नयनी देखिलें ।
सर्वत्रीं संचलें शून्य एक ॥४॥
८७६
ब्रह्मज्ञानी पुरुष तोचि ओळखावा ।
नयनांजनीं पाहावा ब्रह्मठसा ॥१॥
देखतसे देहीं द्वैत भेदातीत ।
तोची धन्य संत माझे मनीं ॥२॥
त्याचे चरणोदकीं जान्हवी पवित्र ।
सहस्त्रदळावर लक्ष ज्याचें ॥३॥
ज्ञानदेव म्हणे ऐशा योगीयाला ।
देखतां तयाला नमन माझें ॥४॥
८७७
निशी दिवस दोघे लोपलें तें ठायीं ।
निरंजन ते ठायीं लक्षुनी पाहा ॥१॥
रवी शशी ज्याचें तेजें प्रकाशले ।
नवल म्यां देखिलें एक तेथें ॥२॥
नारी पुरुष दोघे एक रुपें दिसती ।
देखणें पारुखे तया ठायी ॥३॥
ज्ञानदेव म्हणे शि तेचि शक्ती ।
पाहातां व्यक्तीं व्यक्त नाहीं ॥४॥
८७८
चैतन्य तें दिसें उघडेया डोळां ।
नयनाचा सोहळा निवृत्ति जाणे ॥१॥
मसुरांतील सूक्ष्म अनुभवें दिसे ।
तेथ तेज असे कवण्या रीती ॥२॥
ज्ञानदेव म्हणे ऐसे तेथे तेज ।
असे गुजगुजीत निर्मळ तें ॥३॥
८७९
आकाशाचे ठायीं चंद्र सूर्य तारा ।
सूक्ष्माचा फेरा सर्वा ठायीं ॥१॥
बिंदुस्थान तेथें ब्रह्मरंध्र ज्योती ।
तेथे योगी वसती दिवस रात्र ॥२॥
ज्ञानदेव म्हणे सर्वची हें शून्य ।
वस्तु परी पूर्णं सर्वाठायीं ॥३॥
८८०
अखंड तमासा डोळा देख निका ।
काळा निळा परिवा बाईयानो ॥१॥
सदोदीत नयनीं नयन हारपे ।
निळ्याचे स्वरुपें मनीं वसो ॥२॥
अकरा वेगळें नाहीं बा आणिक ।
माझे नेत्रीं देख शुध्द ज्योती ॥३॥
ज्ञानोबाची वाणी पूर्ण रुपी घ्यावी ।
देहींच पाहावी आत्मज्योती ॥४॥