१८१
निळियेच्या निशीं विरहिणी पिशी ।
शेजबाजे कैशी आरळ शेजे ॥१॥
कृष्णासंगे वाली विव्हळ जाली निळी ।
चंदन अंगीं पोळी विरहज्वरें ॥२॥
ज्ञानदेव प्रेम निळारुप रुपसें सोहळा ॥
कृष्णवेधें वेधली वो लाभली वसे ॥३॥
१८२
गुणाचेनि आटोपें आकारलें ब्रह्म ।
भक्तभाग्य सम आलेंसे ॥१॥
चैतन्य परिपाठीं ठासा घडलासे साकार ।
कृष्णचि आकार गोकुळीं रया ॥
त्या रुपें विधिलें काय करुंगे माये ।
नाम रुप सोय नाहीं आम्हां ॥२॥
सबाह्य सभोवतें चतुर्भुज सांवळें ।
सर्वभूतीं विवळे कृष्णरुपें ॥
हारपले आकार कृष्णचि क्षरला ।
वेदांसि अबोला श्रुतीसहित ॥३॥
ऐसें परब्रह्म सांवळें दैवत आमुचे ।
आतां आह्मां कैचें क्रिया कर्म ॥
बापरखुमादेविवरु विठ्ठलु दैवत ।
मनें घर तेथें चरणीं केलें ॥४॥
१८३
सांवळी प्रतिमा घेऊनि सकुमार ।
खेळत सुंदर गोकुळीं रया ॥१॥
त्या रुपें वेधिलें काय करुं माये ।
अवघें निर्गुणचि होय पाचारितां ॥२॥
मीपणा ठाव नुरेची पैं सर्वथा ।
प्रपंचाची कथा ब्रह्म जाली ॥३॥
बापनिवृत्तिराजे दाविताती खुण ।
नाम नारायणा पाठ कीजे ॥४॥
१८४
आजि शुभ लवे लोचनु हरिखे
सांगतांहे शकुन स्वप्न देखिलें सुंदरी ।
अळंकार लेववा चंदन चर्चावा जाति जुती
पार्यातिके शेंवरी करा आइती सेजारीं ॥
शेला काढा कां मेचुचा हा दिन दैवाचा ।
सोहळा तो आमुचा मंदिरींगे माये ॥१॥
गुढिया उभवा मखरें श्रुंगारा भेटी
होईल आळंगी ।
स्फ़ुरण आलें बाहीं क्षेमालागीं
पाहीं काचोळी न समाये अंगीगे माये ॥२॥
जिवीं जीव सुंदर त्याचेनि सचार
तो मज भेटवा सुखाचा विसावा ।
सुमनें उकलिलीं नित्य दे माळी
उचित करि तथा भावा ।
आजि वेळु कांवो लाविला नेणें पंथीं
सीणला बुझाऊं जाऊं त्याच्या गांवागे माये ॥३॥
ह्रदयी निर्भर प्रेम वारंवार माझें चित्तीं
राहो ऐक्य मज ।
दुजिये वस्तुलागीं रुत जाय
माधवी मन्मथ करिताहे वोज ।
ऐसा विपरीत लाघवी लपे सवेंचि
दावी वसिपे चौके ।
अभ्यासें अंतर पडलें येणें तरि मी
त्यजीन जिणें म्हणोनि विनवितसें चतुर सुरेखें ।
रात्रीचा ठायीं देख मेघशाम बोलला अंबरीगे माये ॥५॥
ऐसिये निवांत मूर्ति ऐकोनि ठेली श्रुती ।
आकर्षोनी चित्तचैतन्य भरोनि ठेले लोचन ॥
ध्यानीं विसर्जिलें मन परमात्मया रामा
तूं एक लाघवी सावेव पावलें ज्ञान ।
बापरखुमादेविवरा विठ्ठला सुमन संयोगीं
आजी सत्य जालें माझें स्वप्नग्वे माये ॥६॥
१८५
त्रिभुवनिंचे सुख पाहावया नयनीं ।
दिनरात्रीं धणी न पुरे माझी ॥१॥
विटेवरी सांवळा पाहतां पैं डोळां ।
मन वेळोवेळां आठवितु ॥२॥
सागरीं भरीतें दाटे तैसें मन नटे ।
वाट पाहों कोठें तुझी रया ॥३॥
बापरखुमादेविवरु पूर्ण प्रकाशला ।
कुमुदिनी विकासला तैसें जालें ॥४॥
१८६
मायबापें आमचीं विठोबा रखुमाई निजाची ।
त्याचीये गांवींची कोण्ही येतु न्यावया ॥१॥
माझा विसावा माहेर पंढरपूर वो ।
ऐशी वाट पाहातसे जरु ॥२॥
ये सासुरा आमुची बहु बाहरु ।
काम क्रोध मद मत्सरु ।
मज आटिती दीरु ॥३॥
अहंकार खेदिताहे भावा ।
दंभ प्रपंच या जावा ।
येरुन येरा घालिती हेवा ।
आपुल्या सवा ओढीतसे ॥४॥
आवो चिंतेवोही निके वोढाळे ।
तुज मज ठायींचे वेगळें ।
वोढूनि नेसी आपुल्या बळें ।
तुझ्या सळें नांदतसे ॥५॥
आशा लागलीसे सर्पिणी ।
ग्रासूं पाहातसे पापिणी ।
रामनामाचिया ध्वनी ।
आइकों नेदीये श्रवणीं ॥६॥
माझें सत्त्वबळारथीं ।
धीरु धर्म हा सांगाती ।
संती सांगितलें निवृत्ती ।
तरी मी जीवें वांचलिये ॥७॥
ऐसी दगदगल्यें सासुरवासा ।
विठोबारखुमाई माझा कुवासा ।
निवृत्ति दासु तयाचा ।
जन्मोजन्मीं वोळगणा ॥८॥
१८७
पंढरपुरींचा निळा लावण्याचा पुतळा ।
विठो देखियेला डोळां बाईयेवो ॥१॥
वेधलें वो मन तयाचियां गुणीं ।
क्षणभर विठ्ठलरुक्मिणी न विसंबे ॥२॥
पौर्णिमेचें चांदिणे क्षणक्षणा होय उणें ।
तैसें माझे जिणें एक विठ्ठलेंविण ॥३॥
बापरखुमादेविवरु विठ्ठलचि पुरे ।
चित्त चैतन्य मुरे बाईये वो ॥४॥
१८८
पैल तो गे काऊ कोकताहे ।
शकूनगे माये सांगतसे ॥१॥
उडरे उडरे काऊ तुझे सोन्यानें
मढीन पाऊ ।
पाहुणे पंढरीराऊ घरा कैं येती ॥२॥
दहिंभाताचीं उंडी लाविन तुझ्या तोंडी ॥
जीवा पढिये त्याची गोडी सांग वेगीं ॥३॥
दुधें भरुनी वाटी लावीन तुझे वोंठी ।
सत्य सांगे गोठी विठो
येईल कायी ॥४॥
आंबयां डाहाळीं फ़ळें चुंबी रसाळीं ।
आजिचेरे काळीं शकून सांगे ॥५॥
ज्ञानदेव म्हणे जाणिजे ये खुणें ।
भेटती पंढरीराणे शकून सांगे ॥६॥
१८९
सुखाचिये गोठी सुख आलें भेटी ।
तया लाभाचिये साठीं जीव
वेचिलागे माये ॥
तंव अवचितें सगुणरुप भरलेंसें नयनीं ।
बोलतां अंगणीं म्यां वो देखियेलें ॥१॥
जिवाचा जीऊ माझा भेटवा यादवराजा ।
उचलल्या चारी भुजा देईंल क्षेम ॥२॥
न करा उपचार न रंगे हें मन ।
दृष्टिपुढें ध्यान ठसावलें ।
आवडी गिळूनि येणें सुख विहरोनी ठेले ।
चित्त माझे गोविलें गोवळेनी ॥३॥
आतां भरोवरी उरवितां नुरे उरी ।
आनंदें अंतरीं कान्हो संचरला ॥
बापरखुमादेविवरु विठ्ठल निर्गुण ।
तो सुखाची सांठवण गिळूनि ठेला ॥४॥
१९०
घनु वाजे घुणघुणा ।
वारा वाजे रुणझुणा ।
भवतारकु हा कान्हा ।
वेगीं भेटवा कां ॥१॥
चांदवो चांदणें ।
चापेवो चंदनु । देवकी नंदनु ।
विण नावडे वो ॥२॥
चंदनाची चोळी ।
माझें सर्व अंग पोळी । कान्हो वनमाळी ।
वेगीं भेटवा कां ॥३॥
सुमनाची सेज । सीतळ वो निकी ।
पोळे आगिसारिखी । वेगीं विझवा कां ॥४॥
तुम्हीं गातसां सुस्वरें । ऐकोनि द्यावीं उत्तरें ।
कोकिळें वर्जावें तुम्हीं बाइयांनो ॥५॥
दर्पणीं पाहातां ।
रुप न दिसे वो आपुलें ।
बापरखुमादेविवर विठ्ठलें ।
मज ऐसें केलें ॥६॥
१९१
जीवाचिया जीवा प्रेमभावाचिया भावा ।
तुज वांचूनि केशवा अनु नावडे ॥१॥
जीवें अनुसरलिये अझून कां नये ।
वेगीं आणा तो सये प्राण माझा ॥२॥
सौभाग्यसुंदरु लावण्यसागरु ।
बापरखुमादेवीवरु श्रीविठ्ठलु ॥३॥
१९२
मी माझें म्हणतां ठकचि ठेलिये ।
आपुले जाति कूळ विसरुनि गेलिये ॥१॥
गुणाचा दुकाळ पडिला देशीं ।
निर्गुणासी कैसी रातलिये ॥२॥
बापरखुमादेविवरु विठ्ठलु सये ।
सेजारासी नये काय करुं ॥३॥१९३
१९३
अवचिता परिमळु झुळकला अळुमाळु ।
मी म्हणे गोपाळु आलागे माये ।
चांचरती चांचरती बाहेरी निघालें ।
ठकचि मी ठेलें काय करुं ॥१॥
मज करा कां उपचारु अधिक ताप भारु ।
सखिये सारंगधरु भेटवा कां ॥ध्रु०॥
तो सांवळा सुंदरु कासे पीतांबरु ।
लावण्य मनोहरु देखियेला ॥
भरलिया दृष्टि जंव डोळां न्याहाळी ।
तव कोठें वनमाळी गेलागे माये ॥२॥
बोधोनि ठेलें मन तंव जालें अने आन ।
सोकोनि घेतले प्राण माझेगे माये ।
बापरखुमादेविवरु विठ्ठल सुखाचा ।
तेणें कायामनेंवाचा वेधियेलें ॥३॥
१९४
पेंडारा दाऊनियां थोकसी ।
देखिलें पण केविं जाये अंग लपविसी ।
तरी वेधा काय करिसी ।
मा शहाणपण तुझें नव्हेरे गोंवळा ॥१॥
आम्ही येकविध जीवें तुवा केलें अधातुरें
वर्षावो वोसरलिया बोल्हासु जाय
तैसी न होत प्रेमळ उखरें गोंवळा ॥२॥
देखी गुंफ़लिया फ़ुलें डाळलिया आहाच
तंव कांही न दिसेरें ।
परि घ्राणा इंद्रियांच्या अंगसुखा
समर्थ कोणा असेरे गोंवळा ॥३॥
या बोला मानवोंनि बापरखुमादेविवरे
विठ्ठलें दिधलें आप आपणियातें ।
तैंपासुनि तें लपणेंचि पारुषले
उभा पंढरिये येणें वेषेरें गोंवळा ॥४॥
१९५
जातिकुळ माझें गेलें हारपोनि
श्रीरंगावांचुनी आनु नेंणें ॥१॥
किती वो शिकवाल मज वेळोवेळां ।
मी तया गोवळा रातलिये ॥२॥
अष्टभोग भोगणें माते नाहीं चाड ।
भक्तिप्रेम गोड लेईलेंगे माये ॥३॥
बापरखुमादेवीवरु जीवींचा जिव्हाळा ।
कांही केलिया वेगळा नव्हेगे माये ॥४॥
१९६
ज्याचिये आवडी संसार त्यजिला ।
तेणें कां अबोला धरिलागे माये ॥
पायां दिधली मिठी घातली जीवें गांठी ।
साऊमा नये जगजेठी उभा
ठेलागे माये ॥१॥
भेटवा वो त्यासी चरण झाडीन केशी ।
सगुणरुपासि मी वो भाळलिये ॥२॥
क्षेमालागीं जीउ उतावेळ माझा ।
उचलोनि चारी भुजा देईन क्षेम ॥
कोण्या गुणें कावो रुसला गोवळु ।
सुखाचा चाबळू मजसी न करीगे माये ॥३॥
ऐसें अवस्थेचें पिसें लाविलेसें कैसें ।
चित्त नेलें आपणिया सारिसेंगे माये ॥
बापरखुमादेविवरें लावियेलें पिसें ।
करुनि ठेविलें आपणिया ऐसेंगे माये ॥४॥
१९७
देऊनियां भेटी मजसी न करी गोठी ।
लांचावला जीउ पाठी न राहेवो ।
निष्ठुर म्हणो तरी अपंगीतो मातें ।
व्यापूनि जीवातें उरी उरवितो ॥१॥
तो दाखवावो माये धरिन त्याचे पाये ।
तयालागीं जीऊ आहे उतावेळु ॥२॥
भेटीचेनि सुखें मनचि होय मुर्के ।
तें रुप देखें परि बोलावेना ॥
सगुण गुणाचा म्हणोनि घातली मिठी ।
तंव तो आपणया समसाठीं करुनि ठेलें ॥३॥
काय नेणों कामाण कैसें वो जालें ।
चित्त चोरुनि नेलें गोवळेनें ।
बापरखुमादेविवरु विठ्ठले अंग लपवूनि ।
चैतन्य चोरुनि नेणों माये ॥४॥
१९८
सुख सेजारीं असतां कळि जाली वो पाहंतां ।
देठु फ़ेडूनि सेवतां अरळ केलें ॥१॥
अंगणीं कमळणी जळधरु वोले करी ।
वाफ़ा सिंपल्यावरी वाळून जाये ॥२॥
मोतियाचें पाणी वाहे निळिये सारणी ।
गुणाची लावणी लाऊनि गेला ॥३॥
अंगणीं वोळला मोतें वरुषला ।
धन्य दिवसु जाला सोनियाचा ॥४॥
चोरट्या मधुकरा कमळीं घेतलासे थारा ।
मोतियांचा चारा राजहंसा ॥५॥
अंगणीं बापया तूं परसरे चांपयां
असुवीं माचया भीनलया ॥६॥
वाट पाहे मीं येकली मज मदन जाकली ।
अवस्था धाकुली म्हणोनिया ॥७॥
आतां येईल ह्मण गेला वेळु कां लाविला ।
सेला जो भिनला मुक्ताफ़ळीं ॥८॥
बावन चंदनु मर्दिला अंगीं वो चर्चिला ।
कोणें सदैवें वरपडा जाला वो माये ॥९॥
बापरखुमादेविवरु माझे मानसींचा होये ।
तयालागी सये मी जागी सुती ॥१०॥
१९९
प्रभा कळिकादीप शून्याकार हें स्वरुप ।
मुनिजनमानसींचे सुख येकलेपणें ॥
बिंब अर्धबिंब अर्धमार्तृका तुर्या नातळे ज्यासी ।
आनु तो दिठी केविं धरावा ।
गुणातीत निर्गुणीं जे सहजीं सहजची
सगुणीं विखुरेरया ॥१॥
आपआपणिया पडे माय विसरु ।
मज आवडे तो नंदाचा कुमारुगे माये ॥२॥
म्हणौनि डोळियचे अंजन
आणि मेघ:शाम बुंथीचें दर्शन ।
निडारलें वृत्ति नयन पाहों जावो ।
तेथें तो अनुमतेम नलगे मतांतरें
भावो देखणे होय देवोरया ॥३॥
डोळ्याचा डोळसु विचरे हा परेशु
तोचि परमात्मा सर्वी असे ।
बापरखुमादेविवरु विठ्ठलु उघडा
पुरविला सौरसुगे माये ।
आम्हां जितांचि मरणें किं
मेलिया कल्पकोटी जिणें ।
निवृत्तीनें दाविला परेशु रया ॥४॥
२००
भेटिसी गेलीये तंव तीच जालिये ।
भुलली ठेलिये मज न कळे कांहीं ।
परतलिया दृष्टी जंव मागुता न्याहाळी ।
तंव काळी ना सावळी मूर्ति चोजवेना ॥१॥
काय सांगो माये न कळे तयाची सोये ।
येणें मनाचे मोडुनि पाये वेधियेलें ॥२॥
आंतु बाहेरी कैसी भरलेनि रंगें ।
क्षेम देऊं गेलें अंगे तंव तो जडूनि ठेला ॥
वारितां नावरे काय सांगो माय गोटी
करुनि ठेला साठीं जीवित्वेसी ॥३॥
आशेचिये हावे तंव तो परतीचा धावे ।
निराशेसी पावे वेळु न लागतां ।
बापरखुमादीववरु विठ्ठलीं उपावो ।
ज्ञानदेवा भावो निवृत्तिपायीं ॥४॥
गाईच्या रुपकानें हरीचें वर्णन