४१.
चंचळ चांदिणें सोमविणें भासलें । तेज निमालें रविबिंबेंविणें ॥१॥
जगत्रजीवनु ह्मणे जगासी कारण । तें अणुप्रमाण तेथे दिसे ॥२॥
बापरखुमा-देविवरु अणुप्रमाण भासला । सगुण निर्गुण जाला बाईये वो ॥३॥
४२.
दोन्ही बाहीं संतांची सभा । सिंहासनी उभा श्रीविठ्ठल ॥१॥
गाती नारद तुंबर प्रेमें । हरीचें नाम गर्जती ॥२॥
बापरखुमादेविवरु विठ्ठलु उभा । त्रैलोक्याची शोभा शोभतसे ॥२॥
४३
ऐसा अवतार नरहरिस्तंभामाझारी । भक्तांपरोपरी धरी रुपें ॥१॥
धरुनिया महीत्व झाला नृसिंहरुप । वेदशास्त्रांसी अमूर्त मूर्तीस आला ॥२॥
बापरखुमादेविवरु नरहरी अवतारु । वर्ण सारड्ग.धरु निजरुप ॥३॥
४४.
स्वर्ग जयाची साळोंखा । समुद्र पाळी पिंड देखा । शेषासरिखी बैसका । जो आधार तिही लोकीं ॥१॥
लिंग देखिलें देखिलें । त्रिभुवनीं विस्तारलें ॥२॥
मेघधारीं तपन केलें । तारापुष्पीं वरी पूजिलें । चंद्रफ़ळ ज्या वाहिलें । वोवाळिलें रविदीपें ॥३॥
आत्मनैवेद्य समर्पिलें । ब्रह्मानंद मग वंदिलें । ज्योतिर्लिंग मग ध्याईलें । ज्ञानदेवीं ह्रदयीं ॥४॥
४५.
देव आहे जैसा तैसा नेणवे सहसा । भांबावला कैसा विश्वजनु ॥
तया रुप ना रेखा लय ना लक्षण । ते प्रतिमें आणून वासना रुपें ॥१॥
देखा सर्वगत निराळा अद्वैत । तया मूर्तिमंत ध्याय जनु ॥
तिहीं देवासि आरु जेथुनि विस्तारु । तो ध्वनि ओंकारु त्या आरु ।
आतां तो नाद ना बिंदु काळा ना छंदु । अक्षय परमानंदु सदोदितु ॥२॥
अवतरे तैसाच नव्हे होय तें न संभवे । आहे तें आघवें लाघव रया ॥
तो येकट एकला रचला न वेचला । आदिअंतीं संचला अनंतपणें ॥
पृथ्वी आप तेज वायु आकाश । हीं सकळही हारपती प्रळयांती ॥
तो निरशून्य निरुपम निरंजन निर्वाण । ते दशा पाषाण केंवि पावती ॥३॥
पाहातां या डोळां परि न दिसे कांहीं केल्या । व्यापुनियां ठेला बाहिजु भीतरि ॥
तो पदपिंडा अतीतु भवभावरहितु । बापरखुमादेविवर विठ्ठलु ह्रदयांतु रया ॥४॥
४६.
मन मारुनि डोळां लेईलें । काळेपणें मिरवलें रुप त्यांचें ॥१॥
बरवें हें रुप काळें अमोलिक । म्हणोनि सांग जें शुध्दभावें ॥२॥
रखुमादेविवरु अगाध काळें रुप । म्हणोनि सर्वत्र व्योम व्यापियेलें ॥३॥
४७.
काळेपणाचा आवो अंबरीं बाणला । तो एकु दादुला देखिला डोळां ॥१॥
काळें मनुष्य मानव जालें । अरुप रुपा आलें गोविंदपणें ॥ध्रु०॥
रखुमादेविवरु विठ्ठलु सोहंधरु । त्यानें माझा वेव्हारु बहु काळें नेलागे माये ॥२॥
४८.
ज्याचें गुणनाम आठवितां मनचि नाहीं होय । अनुभवाचे पाय पुढें चालती ॥१॥
निर्गुणगे माय गुणवंत जाला । प्रतिबिंबीं बिंबतसे चैतन्याचें मुसे ।
प्रति ठसावत तें वृंदावनीं ब्रह्म असेगे माये ॥२॥
बापरखुमादेविवरु डोळसु सावळा । द्वैत अद्वैत सोहळा भोगविगे माये ॥३॥
४९.
निळिये रजनी वाहे मोतिया सारणी । निळेपणें खाणीं सांपडली ॥१॥
आंगणीं चिंतामणि जळधरु सिंपणी । अमृतसाजणी जीवनकळा ॥२॥
सुमनाचे शेजे विरहिणी विराजे । शयनीं सुलजे आरळ सेज ॥३॥
माजयानें हटीं मुखकमळ टेंकी । निळिये अवलोकी कृष्णमूर्ति ॥४॥
कमळणी आमोद सुस्वाद मकरंद । चंदनाची अभेद उटी अंगी ॥५॥
कर्पूरपरिमळें दिव्य खाद्य फ़ळें । ठेऊनि सोज्वळें वाट पाहे ॥६॥
मन तो निळिये गोविंदाचिये सोसे । विरहिणी पाहे वाटुलि ऐसी ॥७॥
ज्ञानदेवी निळिये वाटुले गोविंदीं । कृष्ण निळिये पदीं ठाव जाला ॥८॥
५०
राम बरवा कृष्ण बरवा । सुंदर बरवा बाइयांनो ॥१॥
केशव बरवा माधव बरवा । गोपाळ बरवा बाइयांनों ॥२॥
बाप रखुमादेविवरु त्रिभुवनीं गरुवा । विठ्ठलु बरवा बाइयांनो ॥३॥
५१
साती बारी दोन्ही आपणचि होऊनि । सुरतरु माझारी वोळगे ॥
तळीं त्रिभंगी मांडूनि ठाण घेऊनि मेघाचें मान । विजु एकी वेढुन बरवे गर्जतुगे माये ॥१॥
नवलावोगे माये न्याहाळितां कैसे मनाचे नयन उमलताती ॥
तीही एक दृष्टि जिव्हा लाभती तरी । सुलभु देखतां बोलतीगे माये ॥ध्रु०॥
पाहो याचे पाय । शंभूचिया माथां माये । सासिन्नली चंद्रदाहें गंगेतें ॥
तेथ असुराची शिरें । येथे सकळ शरीरें । तोडराचेनि बडिवारें । बरीजतुगे माये ॥२॥
तेज सांवळें । रुप लाधलें परिमळें । अनंगाचेनि सळें । कासीं कासियेला ॥
तो पालउ पांढर गळे । होतुकां जगाचे डोळे । दुरुनियां सुनिळें । रोविलेंगे माये ॥३॥
उपनिषदाचा गाभा । माजी सौंदर्याची शोभा । मांडिला दोखांबा । तैसा दिसे देखा ॥
वेगळालिया कुंभस्थळा । परि हातु सरळा । पालटु बांधला माळा । मेखळा मिसेंगे माये ॥४॥
भलतेउते वाहे न वाहे नदी । जेंवीं स्थिरावे अगाधीं । तैसी पुंजालता हे मंदी । दोही वेदांची ॥
वरिलिया वक्षस्थळा । नुपुरे स्थानीचा डोळा । मागुन निघे कमळा । नव्हे रोमराजी ॥५॥
लावण्य उदधी वेळा । तेंचि पै वैजयंती माळा । वरी शोभतसे सोहळा । साहकारवेचा ॥
म्हणे प्रेम पुष्कळा । थडिये लाभे सकळा । नयनसुखाच्या सुकाळा । जग मेळवितुगे माये ॥६॥
भोंवतीं तारागणें पुंजु । मांजी अचळ सुरिजु । आला वक्षस्थळा उजु । तैसा दिसे देखा ॥
जेवणे न अंगें । उभऊनि श्रीकरायोगें । योगनादातटी रंगे । नभु दुमदुमितवो माये ॥७॥
इंद्रधनुष्य काढिलें । तया तळीं बहुडलें । तेचि कुरुळीं वेढिलें । समाधिसुख देखा ॥
आवारीचा गुणु । श्रुतीगर्भी समवर्णु । दोही स्वरीं गोडी वेणु । जग निववीतुवो माये ॥८॥
या वेधितां कांहींच नुरे । रुपा आले हेंचि खरें । वरी दाविता हे माजिरें । गोपवेशाचें ॥
तमावरी हातियारे । रविकाज काईयेरे । तैसा रखुमादेविवरें । विरें घेतलेंगे माये ॥९॥
५२.
मदनमूर्ति विश्वीं अळंकारिली । ते डोळ्यां असुमाय जाली ।
पाहतां मनाची वृत्ति नुपुरे तेथिची सोय ।
तेथें भरोनि वोसंडिली गे माये ॥१॥
अभिनव रुप कैसें मना अगोचर अरुप रुपासि आलें ।
तें हें कल्पद्रुमातळीं ठाण मांडूनि देहुडें । तेणें आनंदघनें निवविलेंगे माये ॥ध्रु०॥
चिदानंदाची मांदुस किंचिदघन चिदाकाश । तेज: पुंज प्रकाश चरणीं शोभा ॥
निडारलें दृष्टि पाहतां रुपाचा एकवळा । कैसा साकारे सोहळा भोगीतसे गे माये ॥२॥
सकळ तीर्थ अर्तिलीं । तीं ऋषिवृंदें घेऊनि बैसलीं । पावन झालीं । चरणांगुष्ठीं ॥
वाकी तोडरु गजरीं । गर्जतसे नानापरी तो श्रुतिनादु अंबरीं । सांठवलागे माये ॥३॥
उपनिषदाचा गाभा । परी देहुडा पाउलीं उभा ।
जानुजघनींच्या प्रभा । नभ धवळलें ॥
सुरंग सोनसळा । वरी वेढिला पिंवळा ।
त्यावरी गाठियला मेखळा । रत्नखचितगे माये ॥४॥
हा जगडंबरु जगदाभासु । कीं ठसावला आभासु ।
नाभिकमळीं प्रकाशु । चतुरानना ॥
पाहता तेथींची हाव । मना न पुरे तेथींची थाव ।
म्हणउनि सगुण ध्यान । करी तुझेगे माये ॥५॥
ब्रह्मांडाचिया कोडी । रोमरंध्रीं उतरंडी ।
मदन सांडुनिया प्रौढी । उदरा आला ॥
सुघटित वक्षस्थळ । निरोपम केवळ ।
वरी पदयुगुळ । द्विजोत्तमगे माये ॥६॥
चहूं पुरुषार्थांचें साधन । तोचि आयुधें मंडन ।
बाहीं बाहुवटे मंडन । मंडना आलें ॥
वीर कंकण मनगटीं । कांडोवांडीं मुद्रा दाटी ।
कैसा अलोहित नखें बोटीं ।वेणु वाहे वो माये ॥७॥
ब्रह्म ऐसें धेनु आतला । कीं सुधारसु मुराला ।
तोचि नादु सुस्वर आला । पावया छंदें ॥
अधरीचें अमृत । पिकलेंसे ब्रह्मरस । तेणें जाला सौरसु ।
गोपिजनागे माये ॥८॥
नयनींचे तारे । दो पक्षीं प्रेम पुरे ।
द्वैताद्वैत एकसरें । ठकलें ठेलें ॥
कुंडलाचिये दीप्ती । लोपला गभस्ती ।
सुखस्वरुपाची शांति । येणे सुखेंगे माये ॥९॥
आतां पाहतां पाहतया दृष्टी नपुरे । ध्यातां मनचि नुरे ।
आंत बाहेरी पुरे । व्यपूनि ठेला ॥
मावळलिया दृष्टि पाहातां देखणें ठसावलें । निर्गुण गुणासि आलें ।
सदोदित गे माये ॥१०॥
आतां हा केंवि पाहावा । पाहातयेचि दृष्टि ।
मन मनेंचि दिधली मिठी । तेथील ते गोडी रुपासी आली ॥
म्हणती निवृत्ति । ज्ञानदेवा पाहे चित्तीं । आतां जागृतीच्या अंती । सुखशातिं रया ॥११॥