उगा भ्रमसि वाउगा कशाला युगांत खळ हा कली ।
कलि मातला सारा घनदारा इच्छि राज्यास
इच्छि राज्यासही हाकली ॥ध्रु०॥
कोणा न कुणि मना येइल तसें जनासि जन वंचिती ।
धनानिमित्तें मरती किती गरती धरुनि यवन अन्न चारिती ।
आठ दिवसामधीं पठाण निंदा लुटावया धांवती ।
उठाव याला तकवां नाहीं बकवा सारा धनिचाकर झुंजती ।
दार वित्त घरदारं दिलें तरि मार चुकेना अती ।
फार वंदू मी काई वधिल्या हो गाई बाटविल्या द्विज सती ।
फंद मातलें धुंद आलि बेबंद बुडाली क्षिती ।
मद करिति मसलतीला मग फसली तिला नावरिता बळे भोगिती ।
पुंड घरोघरीं बंड कुणावर दंड कोण बांधिती ।
खंड कुणाचा घ्यावा कुणि द्यावा कुणि कुणाला किती ।
असा न कोणी पुसावयाला कसा काळ कशि मती ।
बसावया नच जागा मग पागा गजरथ बागा कुठें राहती ।
चिका आंत ज्या निक्या पढविल्या पिकाशिंगळ लाविती ।
विकावया त्या नेल्या किती मेल्या अबला उरल्या जन चुंबिती ।
फास गळ्यामधिं बांस पाठिवर लोह हाडा लाविती ।
मांस विप्र लोकांचे तोंकांचे वेचिति सांडस घेऊनि हातीं ।
न धीर वीर कां हंबीर होऊनी फकीर भिक मागती ।
चीर नसे हो अंगा किति सांगावा तो ताप जिवा लागती ।
हातें धरुनि देवता फोडिल्या लताराम भंगिती ।
गतायु किति झाले किति प्याले विष किति उरले सुख सेविती ।
किती सागर उदकें कुटुंबमह वाव्हले ।
किती दैवगतीनें काशीसही पावले ।
किती कर्नाटक देशांत धनिक धांवले ।
किती अब्रुचे जन तेथचि भांबावले ।
कैकांनी हिरेबचनाग कैफ चावले ।
किति उठाउठी भयभीत मरण पावले ।
किती ब्राह्मण गालही यवनानें चावले ।
कावले जन करितील कांगावले ।
अति सात्विक ते दुष्कर्मी सरसावले ।
किती फंद करिती ते बंदातचि घातले ।
काय समय हा लया रुद्र करि दया-दृष्टि झांकली भया ।
नका क्षिति झाली घरघाली रुद्र विशंती जगीं फांकली ॥१॥
रुसान कलिवर पुसा मनाला कसा काळ हा तरी ।
असा जनक्षय काहो कोणी पाहो संशय कथितों याचें वरीं ।
घराधीश कोणी, परास म्हणती करा पातकें बरीं ।
खराब जन निजकर्मे करिती अधर्म राजाची अफतरी ।
बाप तयाला ताप वृध्दपणी पाप पुत्र हा करी ।
शाप देतसे तोही म्हणे नोहे माझा वीर्यज हा तरी अरी ।
माय टाकिली पाय बांधुनि बायकोसि घे शिरीं ।
होय कशाशा बेटा तो पेटार्यातुनि साप काढिला वरी ।
सून बहिण सासु हे ह्मणति तिशी सुरत-वासना धरी ।
भवन बुडि पापानें मधुपानें मातुनि माय सुताला वरी ।
मनी धरुनि कामिनी मठामधि मुनि विनय चातुरी ।
जगी दाविती बावा परि आतुनि कावा भोदुनी खाती पुरी ।
लेश नसे उपदेश आपुला देश टाकुनि दूरी ।
केशवार्चन करती वरती परी आतूनी कर्मे नानापरी ।
असे धूर्त जे तूर्त जगांमधिं मूर्त पाप चवधरी ।
पुर्ती मुखादिक याची व त्याची कर्मे म्हणू नको ही खरीं ।
चित्तवित्त ठरिती निमित्त ठेवुनि चित्त अर्थ यावरी ।
मत्त धन्याशीं चोरी करिती अधिकारी दया कोठुन भूसुरीं ।
सती म्हणती निजपती त्यजुनि नांदती पराचे घरी ।
जिवें मारिता सरते त्यावर्ते दुसरे करिति कितिक सुंदरी ।
॥चाल॥
किती कन्याहयविक्रयें परम पातकी ।
एकाची कृती एकास करी घातकी ।
किती दुर्मतीनें गुरुपत्नीला हाटकी ।
किती जारण मारण उच्चाटन नाटकी ।
कितिकांची वाणी मृषा वहुनि हलकी ।
धनी यास पालखी चाकरास नालकी ।
कुणि विधवा ठेविती घरांमधिं पाणकी ।
मित्रास वंचिती मग कोठुन भावकी ।
अशी किति पापें जगी कुणा ठाउकीं ।
जरा कशास्तव करावयास्तव जरा मतीस झांकली ।
करा श्रवण हो याचें व्हायाचें ऐशी विधि वाणी भाकली ॥२॥
चिन्ह वाटतें भिन्न पुढति जें खिन्न जाहले मनीं ।
भिन्न देह किति करती किती भरती पोटें स्नाना कंटाळुनी ।
पहा कितिक जन महागाईनें दहा दिशा धुंडुनी ।
अहा शेवटीं मेले गेले यमलोकांशी गणावे कुणी ।
भणाण सारा दणाण झाला कणा न पावती सणीं ।
कुणास न मिळे भाजी कुणि राजी करडी मिळो आमडीं जुनी ।
मुरक चढती कुणी भूक म्हणती द्विज आधुक तशा ब्राह्मणी ।
क्रुकरी शाल शाला कुणी त्याला उभे राहूं न देती आंगणीं ।
कढी म्हणुनी कोणी वडी घालती उडी घालती अन्न पाहुनी ।
रडविताति किति पोरे किति ढोरें तैशि ओढिति दारांतुनी ।
पाक हो न हो हांक मारिती भाकर द्या म्हणवुनी ।
टाक मुखामधि कांहीं मज नाहीं म्हणती अन्न पंधरा दिनीं ।
जळें पिऊनी किती जलात फुगले पळात वपु त्यागूनी ।
गळा पडूनी किती रडती मरती बालक मुडदे कवटाळूनी ।
क्षुद्र इतर जे शुद्र तयांवरि रुद्र कोण या झणिं ।
मुद्रस कैचा त्याला भलत्याला भाकर मागति मुख पसरुनी ।
चणा भगर नाचणा एकादा धणा मिळे त्यांतुनी ।
उणा दिवाळी दसरा किती दुष्काळाचा घसरा घ्या पाहुनी ।
पीठ डाळ कुठ मीठ ढिगावरी नीट पडति जाउनी ।
धीट सोशिती कांहीं परि पाहि सोडित नच मेल्यावांचुनि ।
॥चाल॥
करतील काय हो अन्नाविण गांजलीं ।
ही दुनिया सारी जठराग्नींत भासलीं ।
नच माधुकरीला कोणी तदा लाजलीं ।
वेंचिती शितें चिखलांत रांड माजली ।
धनिकाची दौलत आपणांतच सामावली ।
शेवटीं विळे पळी दिवे लावणीं वाजलीं ।
यांवरी येऊनियां देवा कां गांजली ।
कैकांनी कुटुंबे विष पाजुनि निजविलीं ।
ही दुष्काळाची बरी नौबत वाजली ।
वर्णावी म्हणुनिया कवि मतीला लाजली ।
काठ कठिण दुष्काळ उडाला काळ रीति ठाकली ।
बाळ वृध्द लोकांही कुठें कांहीं तरीहो मर्यादा राहिली ॥३॥
सुधि म्हणति निरवधि काळ त्या मधिं दिड पायली ।
कधीं ऐकिलीं चिपटी कधिं निपट कोळवीं चोळवीं कधिं पाहिलीं ।
जुना जिन्नस वरी उणा वाट कुटे कुणांत पत राहिली ।
मणास रुपये तेरा तेलाला बारा तुपा शपत वाहिली ।
गूळ असो तोळाभर आहे कीं मूळ मिठा चीडली ।
खूळ लवंगा पैशाचा सवंगा मीरची पांच दिधली ।
हुजुरवाणी रुजू तराजू खजूरी एकली ।
खिजून घेती पैशा देतिल हो कैसा माखली नच जिभली ।
गहूं म्हणति जे बहू सवंग ते नऊ चिपटीं झालीं ।
मउ नवे जे दाणे बेदाणे झाले अशि दशा साहिली ।
मका रांडही आका हिला परिशिका कोठडी केली ।
नका द्वाड एरंडी हे रंडी आठ चिपटीं कधि ऐकिली ।
दुकाळ त्यामधीं बकाळ मंडळी ठकापरिस ठक भली ।
दुकान घालुनि बसती वरि दिसती निर्फळ घातुकता बाइली ।
नितळ सोनियां पितळ म्हणति निज पितळ पुतळि आटली ।
कुतळ बुडविले सारे ही वारे वेळची सराफावर लादिली ।
सार हिर्याला गार म्हणति सोनार देत पावली ।
चार शेर तांब्याला कां भ्याला म्हणे कांसार देत आधिली ।
पुढे काळ हा नुरे योग्यता विरे निघून चालली ।
आहे शालूच्या फर्दा चवलीचा खुर्दा काय गोष्ट चांगली ।
हे राहों भाजींत बागवान जोडका ।
पैशाचा एकचि मुळा एक दोडका ।
पैशास मक्याचा कंट एक मोडका ।
हा कांदा दो पैशांस एक बोडका ।
जळणास रुपया एक लहान खोडका ।
घोड्यांस शिपाई काय करिल बोडका ।
काळानें देश यापरि केला रोडाका ।
मग हत्यार राज उपाय काय थोडका ।
खाउनी नाबद म्हणों नये गोड कां ।
अजातरिपु हे प्रजा इत:पत मजा वृष्टि शिरकली ।
दुजा असुनि कविरायाच्या कृति येथुनि उरकली ४