पुलस्त्य उवाच
कालिन्दीसलिले स्त्रात्वा पूजयित्वा त्रिविक्रमम् ।
उपोष्य रजनीमेकां लिङ्गभेदं गिरि ययौ ॥१॥
तत्र स्त्रात्वा च विमले भवं दृष्ट्वा च भक्तितः ।
उपोष्य रजनीमेकां तीर्थं केदारमाव्रजत् ॥२॥
तत्र स्त्रात्वाऽर्च्य चेशानं माधवं चाप्यभेदतः ।
उषित्वा वासरान् सप्त कुब्जाम्रं प्रजगाम ह ॥३॥
ततः सुतीर्थे स्त्रात्वा च सोपवासी जितेन्द्रियः ।
हषीकेशं समभ्यर्च्य ययौ बदरिकाश्रमम् ॥४॥
तत्रोष्य नारायणमर्च्य भक्त्या स्त्रात्वाऽथ विद्वान् स सरस्वतीजले ।
वराहतीर्थे गरुडासनं स दृष्ट्वाऽथ सम्पूज्य सुभक्तिमांश्च ॥५॥
भद्रकर्णे ततो गत्वा जयेशं शशिशेखरम् ।
दृष्ट्वा सम्पूज्य च शिवं विपाशामभितो ययौ ॥६॥
तस्यां स्त्रात्वा समभ्यर्च्य देवदेवं द्विजप्रियम् ।
उपवासी इरावत्यां ददर्श परमेश्वरम् ॥७॥
यमाराध्य द्विजश्रेष्ठ शाकले वै पुरुरवाः ।
समवाप परं रुपमैश्वर्यं च सुदुर्लभम् ॥८॥
कुष्ठरोगाभिभूतश्च यं समाराध्य वै भृगुः ।
आरोग्यमतुलं प्राप संतानमपि चाक्षयम् ॥९॥
नारद उवाच
कथं पुरुरवा विष्णुमाराध्य द्विजसत्तम ।
विरुपत्वं समुत्सृज्य रुपं प्राप श्रिया सह ॥१०॥
पुलस्त्य उवाच
श्रूयतां कथयिष्यामि कथां पापप्रणाशिनीम् ।
पूर्वं त्रेतायुगस्यादौ यथावृतं तपोधन ॥११॥
मद्रदेश इति ख्यातो देशो वै ब्रह्मणः सुत ।
शाकलं नाम नगरं ख्यातं स्थानीयमुत्तमम् ॥१२॥
तस्मिन् विपणिवृत्तिस्थः सुधर्माख्योऽभवद वणिक् ।
धनाढ्यो गुणवान् भोगी नानाशास्त्रविशारदः ॥१३॥
स त्वेकदा निजाद राष्ट्रात् सुराष्ट्रं गन्तुमुद्यतः ।
सार्थेन महता युक्तो नानाविपणपण्यवान् ॥१४॥
गच्छतः पथि तस्याथ मरुभूमौ कलिप्रिय ।
अभवद दस्युतो रात्रौ अवस्कन्दोऽतिदुःसहः ॥१५॥
ततः स हतसर्वस्वो वणिग्दुः खसमन्वितः ।
असहायो मरौ तस्मिंश्चचारोन्मत्तवद वशी ॥१६॥
चरता तदरण्यं वै दुःखाक्रान्तेन नारद ।
आत्मा इव शमीवृक्षो मरावासादितः शुभः ॥१७॥
तं मृगैः पक्षिभिश्चैवं हीनं दृष्ट्वा शमीतरुम् ।
श्रान्तः क्षुत्तृट्परीतात्मा तस्याधः समुपाविशत ॥१८॥
सुप्तश्चापि सुविश्रान्तो मध्याह्ने पुनरुत्थितः ।
समपश्यदथायान्तं प्रेतेन प्रेतशतैर्वृतम् ॥१९॥
उद्वाह्यन्तमथान्येन प्रेतेन प्रेतनायकम् ।
पिण्डाशिभिश्च पुरतो धावद्भी रुक्षविग्रहैः ॥२०॥
अथाजगाम प्रेतोऽसौ पर्यटित्वा वनानि च ।
उपागम्य शमीमूले वणिक्पुत्रं ददर्श सः ॥२१॥
स्वागतेनाभिवाद्यैनं समाभाष्य परस्परम् ।
सुखोपविष्टश्छायायां पृष्टाकुशलमाप्तवान् ॥२२॥
ततः प्रेताधिपतिना पृष्टः स तु वणिक्सखः ।
कुत आगम्यते ब्रूहि क्व साधो वा गमिष्यसि ॥२३॥
कथं चेदं महारण्यं मृगपक्षिविवर्जितम् ।
समापन्नोऽसि भद्रं ते सर्वमाख्यातुमर्हसि ॥२४॥
एवं प्रेताधिपतिना वणिक् पृष्टः समासतः ।
सर्वमाख्यातवान् ब्रह्मन् स्वदेशधनविच्युतिम् ॥२५॥
तस्य श्रुत्वा स वृत्तान्तं तस्य दुःखेन दुःखितः ।
वणिक्पुत्रं ततः प्राह प्रेतपालः स्वबन्धुवत् ॥२६॥
एवं गतेऽपि मा शोकं कर्तुमर्हसि सुव्रत ।
भूयोऽप्यर्थाः भविष्यन्ति यदि भाग्यबलं तव ॥२७॥
भाग्यक्षयेऽर्थाः क्षीयन्ते भवन्त्यभ्युदये पुनः ।
क्षीणस्यास्य शरीरस्य चिन्तया नोदयो भवेत् ॥२८॥
इत्युच्चार्य समाहूय स्वान् भृत्यान् वाक्यमब्रवीत् ।
अद्यातिथिरयं पूज्यः सदैव स्वजनो मम ॥२९॥
अस्मिन् दृष्टे वणिक्पुत्रे यथा स्वजनदर्शनम् ।
अस्मिन् समागते प्रेताः प्रीतिर्जाता ममातुला ॥३०॥
एवं हि वदतस्तस्य मृत्पात्रं सुदृढं नवम् ।
दध्योदनेन सम्पूर्णमाजगाम यथेप्सितम् ॥३१॥
तथा नवा च सुदृढा सम्पूर्णा परमाम्भसा ।
वारिधानी च सम्प्राप्ता प्रेतानामग्रतः स्थिता ॥३२॥
तमागतं ससलिलमन्नं वीक्ष्य महामतिः ।
प्राहोत्तिष्ठ वणिक्पुत्र त्वमाह्निकमुपाचर ॥३३॥
ततस्तु वारिधन्यास्तौ सलिलेन विधानतः ।
कृताह्निकावुभौ जातौ वणिक् प्रेतपतिस्तथा ॥३४॥
ततो वणिस्कुतायादौ दध्योदनमथेच्छया ।
दत्त्वा तेभ्यश्च सर्वेभ्यः प्रेतेभ्यो व्यददात् ततः ॥३५॥
भुक्तवत्सु च सर्वेषु कामतोऽम्भसि सेविते ।
अनन्तरं स बुभुजे प्रेतपालो वराशनम् ॥३६॥
प्रकामतृप्ते प्रेते च वारिधान्योदनं तथा ।
अन्तर्धानमगाद ब्रह्मन् वणिक्पुत्रस्य पश्यतः ॥३७॥
ततस्तदद्भुततमं दृष्टवा स मतिमान् वणिक् ।
पप्रच्छ तं प्रेतपालं कौतूहलमना वशी ॥३८॥
अरण्ये निर्जने साधो कुतोऽन्नस्य समुद्भवः ।
कुतश्च वारिधानीयं सम्पूर्णा परमाम्भसा ॥३९॥
तथामी तव ये भृत्यास्त्वत्तस्ते वर्णतः कृशाः ।
भवानपि च तेजस्वी किंचित्पुष्टवपुः शुभः ॥४०॥
शुक्लवस्त्रपरीधानो बहूनां परिपालकः ।
सर्वमेतन्ममाचक्ष्व को भवान् का शमी त्वियम् ॥४१॥
इत्थं वणिक्सुतवचः श्रुत्वाऽसौ प्रेतनायकः ।
शशंस सर्वमस्याद्यं यथावृत्तं पुरातनम् ॥४२॥
अहमासं पुरा विप्रः शाकले नगरोत्तमे ।
सोमशर्मेति विख्यातो बहुलागर्भसम्भवः ॥४३॥
ममास्ति च वणिक् श्रीमान् प्रातिवेश्यो महाधनः ।
स तु सोमश्रवा नाम विष्णुभक्तो महायशाः ॥४४॥
सोऽहं कदर्यो मूढात्मा धनेऽपि सति दुर्मतिः ।
न ददामि द्विजातिभ्यो न चाश्नाम्यन्नमुत्तमम् ॥४५॥
प्रमादाद यदि भुञ्जामि दक्षिधीरघृतान्वितम् ।
ततो रात्रौ नृभिघोरैस्ताडयते मम विग्रहः ॥४६॥
प्रातर्भवति मे घोरा मृत्युतुल्या विषूचिका ।
न च कश्चिन्ममाभ्यासे तत्र तिष्ठति बान्धवः ॥४७॥
कथं कथमपि प्राणा मया सम्प्रति धारिताः ।
एवमेतादृशः पापी निवसाम्यतिनिर्घृणः ॥४८॥
सौवीरतिलपिण्याकसक्तुशाकादिभोजनैः ॥
क्षपयामि कदन्नाद्यैरात्मानं कालयापनैः ॥४९॥
एवं तत्रासतो मह्यं महान् कालोऽभ्यगादथ ।
श्रवणद्वादशी नाम मासि भाद्रपदेऽभवत् ॥५०॥
ततो नागरिको लोको गतः स्त्रातुं हि सङ्गमम् ।
इरावत्या नड्वलाया ब्रह्मक्षत्रपुरस्सरः ॥५१॥
प्रातिवेश्यप्रसङ्गेन तत्राप्यनुगतोऽस्म्यहम् ।
कृतोपवासः शुचिमानेकादश्यां यतव्रतः ॥५२॥
ततः सङ्गमतोयेन वारिधानीं दृढां नवाम् ।
सम्पूर्णां वस्तुसंवीतां छत्रोपानहसंयुताम् ॥५३॥
मृत्पात्रमपि मिष्टस्य पूर्णं दध्योदनस्य ह ।
प्रदत्तं ब्राह्मणेन्द्राय शुचये ज्ञानधर्मिणे ॥५४॥
तदेव जीवतो दत्तं मया दानं वणिक्सुत ।
वर्षाणां सप्ततीनां वै नान्यद दत्तं हि किंचन ॥५५॥
मृतः प्रेतत्वमापन्नो दत्त्वा प्रेतान्नमेव हि ।
अमी चादत्तदानास्तु मदन्नेनोपजीविनः ॥५६॥
एतत्ते कारणं प्रोक्तं यत्तदन्नं मयाम्भसा ।
दत्तं तदिदमायाति मध्याह्नेऽपि दिने दिने ॥५७॥
यावन्नाहं च भुञ्जामि न तावत् क्षयमेति वै ।
मयि भुक्ते च पीते च सर्वमन्तर्हितं भवेत् ॥५८॥
यच्चातपत्रमददं सोऽयं जातः शमीतरुः ।
उपानद्युगले दत्ते प्रेतो मे वाहनोऽभवत् ॥५९॥
इयं तवोक्ता धर्मज्ञ मया कीनाशतात्मनः ।
श्रवणद्वादशीपुण्यं तवोक्तं पुण्यवर्धनम् ॥६०॥
इत्येवमुक्ते वचने वणिक्पुत्रोऽब्रवीद वचः ।
यन्मया तात कर्त्तव्यं तदनुज्ञातुमर्हसि ॥६१॥
तत् तस्य वचनं श्रुत्वा वणिक्पुत्रस्य नारद ।
प्रेतपालो वचः प्राह स्वार्थसिद्धिकरं ततः ॥६२॥
यत् त्वया तात कर्त्तव्यं मद्धितार्थं महामते ।
कथयिष्यामि तत् सम्यक् तव श्रेयस्करं मम ॥६३॥
गयायां तीर्थजुष्टायां स्त्रात्वा शौचसमन्वितः ।
मम नाम समुद्दिश्य पिण्डनिर्वपणं कुरु ॥६४॥
तत्र पिण्डप्रदानेन प्रेतभावादहं सखे ।
मुक्तस्तु सर्वदातृणां यास्यामि सहलोकताम् ॥६५॥
यथेयं द्वादशी पुण्या मासि प्रौष्ठपदे सिता ।
बुधश्रवणसंयुक्ता साऽतिश्रेयस्करी स्मृता ॥६६॥
इत्येवमुक्त्वा वणिजं प्रेतराजोऽनुगैः सह ।
स्वनामानि यथान्यायं सम्यगाख्यातवाञ्चुचिः ॥६७॥
प्रेतस्कन्धे समारोप्य त्याजितो मरुमण्डलम् ।
रम्येऽथ शूरसेनाख्ये देशे प्राप्तः स वै वणिक् ॥६८॥
स्वकर्मधर्मयोगेन धनमुच्चावचं बहु ।
उपार्जयित्वा प्रययौ गयाशीर्षमनुत्तमम् ॥६९॥
पिण्डनिर्वपणं तत्र प्रेतानामनुपूर्वशः ।
चकार स्वपितृणां च दायादानामनन्तरम् ॥७०॥
आत्मनश्च महाबुद्धिर्महाबोध्यं तिलैर्विना ।
पिण्डनिर्वपणं चक्रे तथान्यानपि गोत्रजान् ॥७१॥
एवं प्रदत्तेष्वथ वै पिण्डेषु प्रेतभावतः ।
विमुक्तास्ते द्विज प्रेता ब्रह्मलोकं ततो गताः ॥७२॥
स चापि हि वणिक्पुत्रो निजमालयमाव्रजत् ।
श्रवणद्वादशीं कृत्वा कालधर्ममुपेयिवान् ॥७३॥
गन्धर्वलोके सुचिरं भोगान् भुक्त्वा सुदुर्लभान् ।
मानुष्यं जन्ममासाद्य स बभौ शाकले विराट् ॥७४॥
स्वधर्मकर्मवृत्तिस्थः श्रवणद्वादशीरतः ।
कालधर्ममवाप्यासौ गुह्यकावासमाश्रयत् ॥७५॥
तत्रोष्य सुचिरं कालं भोगान् भुक्त्वाऽथ कामतः ।
मर्त्यलोकमनुप्राप्य राजन्यतनयोऽभवत् ॥७६॥
तत्रापि क्षत्रवृत्तिस्थो दानभोगरतो वशी ।
गोग्रहेऽरिगणाञ्जित्वा कालधर्ममुपेयिवान् ।
शक्रलोकं स सम्प्राप्य देवैः सर्वैः सुपूजितः ॥७७॥
पुण्यक्षयात् परिभ्रष्टः शाकले सोऽभवद द्विजः ।
ततो विकटरुपोऽसौ सर्वशास्त्रार्थपारगः ॥७८॥
विवाहयद् द्विजसुतां रुपेणानुपमां द्विज ।
साऽवमेने च भर्त्तारं सुशीलमपि भामिनी ॥७९॥
विरुपमिति मन्वाना ततः सोऽभूत् सुदुःखितः ।
ततो निर्वेदसंयुक्तो गत्वाश्रमपदं महत् ॥८०॥
इरावत्यास्तटे श्रीमान् रुपधारिणमासदत् ।
तमाराध्य जगन्नाथं नक्षत्रपुरुषेण हि ॥८१॥
सुरुपतामवाप्याग्र्यां तस्मिन्नेव च जन्मनि ।
ततः प्रियोऽभूद् भार्याया भोगवांश्चाभवदवशी ।
श्रवणद्वादशीभक्तः पूर्वाभ्यासादजायत ॥८२॥
एवं पुराऽसौ द्विजपुङ्गवस्तु कुरुपरुपो भगवत्प्रसादात् ।
अनङ्गरुपप्रतिमो बभूव मृतश्च राजा स पुरुरवाऽभूत् ॥८३॥